Kulchandra Wagle – Sahitya Ma Shram Bishaya

कुलचन्द्र वाग्ले – साहित्यमा श्रम विषय
(मधुपर्क २०६५ फागुन)

साहित्य सिर्जना स्वयंमा एक प्रकारको श्रम हो । साहित्य सिर्जनाका लागि बौद्धिक र मानसिक श्रमको प्राधान्य रहन्छ भने शारीरिक श्रमको प्रधानता रहने क्षेत्र वा कार्यहरू पनि छन् । यसको अर्थ भौतिक वा शारीरिक श्रम शून्यको स्थितिमा साहित्य सिर्जना हुनसक्छ भन्ने होइन । जुनसुकै श्रम र काम एकाकी अर्थात् बौद्धिक वा शारीरिकमध्ये कुनै एउटाको श्रमदानबाट मात्र पूरा हुन सम्भव छैन । यी दुवै श्रमको योगदान कुनै पनि कार्य सम्पादनका लागि अपरिहार्य छ, प्रधानता दुईमध्ये जसको रहे पनि । बौद्धिक र शारीरिक क्रियाशीलताको धेरथोर तर अनिवार्य संयोजनबाट नै श्रमको परिणामदायी रूपान्तरण सम्भव छ तर साहित्यबाट मिल्ने र लिने प्रथम सन्तुष्टि चाहिँ मानसिक वा बौद्धिक नै हुन्छ ।

साहित्य सर्जकले गर्ने परिश्रम एकप्रकारको हो भने साहित्यमा श्रमशीलताले नै स्थान ओगट्नुपर्छ भन्ने अर्को मान्यता हो । श्रम, श्रमिक र सीमान्तकृत वर्गको अनुभूति, भोगाइ वा व्यवहार मात्र साहित्यका लागि निश्चित सीमा र निर्दिष्ट विषय हो भन्ने मान्यतासँग सहमति गर्न दुनियाँको प्रकृति वा स्थितिले पनि सम्भव छैन । किन कि साहित्य विचार हो र विचारमा विविधता प्रकृतिको शाश्वत विविधता जस्तै अकाट्य सत्य समेत हो । श्रम र पीडित वर्गको भोगाइले साहित्यमा स्थान पाउनु जति न्यायसङ्गत कुरा हो, त्यति नै अन्यायसङ्गत कुरा हो साहित्यको विषय यो भन्दा पर छैन वा हुनुहुँदैन भन्नु ।

साहित्य अर्थात् हितले सहित वा हितले युक्त भन्ने अर्थमा बुझियोस् अथवा सहितलाई साथै रहेको भन्ने अर्थ दिइयोस्, जसरी बुझ्दा पनि साहित्य सामाज वा व्यक्तिसँगै र यिनकै हितमा प्रयुक्त हुने विषय हो भनी बुझ्न कठिन हुदैन । कल्पना, तर्क र विचार साहित्यको आधारभूत प्राण हो र लिखित वा प्रकाशित कृति त्यसको शारीरिक संरचना । यस कारण गर्भस्थ विविध विचारयुक्त साहित्यको प्राकृत स्वरूपलाई अस्वीकृत गरेर निर्दिष्ट कुनै पनि प्रकारको वर्गीय सीमा सङ्कुचनमा साहित्यलाई हेर्नु स्वाभाविक हुदैन ।
Contraindications : Do not take this medicine if they had history of heart attacks or stroke* Under treatment for medications that contain nitrates* Blood cell disorder* Penile deformities* Bleeding disorders* Stomach ulcer* Obesity, diabetes* arteriosclerosis How to buy?Generic medications are available to buy online. levitra pill price Medicinal Benefits of Go Here cheap cheap viagra cialis is primarily meant to treat Sexual Dysfunction in men but certain studies suggest that it declines with ageing. The constant movements and racket in the classroom, ends up cialis 10mg distracting the serious minded students. The herbs help in regulating endocrines and preventing factors like aging from affecting the normal conjugal life and experience lots of order viagra generic personal problems.
साहित्य विचार हो । विचार विविधता पनि हो । स्वामी विवेकानन्दले विचारलाई नै शक्ति भनेका छन् । शक्तिको स्रोत विचारलाई मान्ने बित्तिकै शक्ति मानसिक पनि हुन्छ र शारीरिक पनि । शक्ति व्यष्टिमा हुन्छ, समष्टिमा हुन्छ । प्रकृति वा प्रकृतिजन्य सबै विषयमा आ-आफ्नो शक्ति हुन्छ । शक्ति विचारजन्य विषय हो भने साहित्यले विचारको फराकिलो सबै विषयमा स्वतन्त्रताका साथ शक्तिको उत्खनन् गर्नसक्छ । सबै विषयमा पस्न पाउँछ । शक्तिको भन्नोस् वा स्थितिकोे विविधताले पनि साहित्य वा विचार कुनै विषयमा मात्र निश्चित गरिनुपर्छ भनी ठान्नु प्राकृत न्याय विपरीत कुरा हो ।

अर्कोतर्फ साहित्य आफैँमा अप्रगतिशील हुँदैन । लेखकीय प्रवृत्ति र प्रतिनिधिको सोच एवं स्वभावको प्रभाव साहित्यमा भेटिनु अनौठो होइन । निश्चय पनि एक्काइसौँ शताब्दीको आखाँबाट अठारौँ वा त्योभन्दा पनि परको साहित्यलाई आधुनिक कुसनमा बसेर समीक्षा गरियो भने त्यहाँ तथाकथित अप्रगतिशीलता भेटिनसक्छ । अस्वाभाविक र आश्चर्यजनक पहेलीहरू देखिनसक्छन् । तर साहित्यले समाजको र समयको प्रतिनिधित्व बढी गर्ने भएकाले त्यही समयको चस्मा वा विवेक प्रयोग गरियो भने तिनमा प्रगतिशीलता पनि पढ्न सकिने छ । अधुना साहित्यमा पनि तिरस्कार गर्न लायक कैयन् विषय हुन सक्छन् । त्यस्तै तिनमा पनि ।

कुनै वर्गीय विषयमा बोल्नु वा श्रमशीलतालाई भित्र्याउनु मात्र साहित्यको प्रगतिशीलता होइन । साहित्य स्वयंमा सामन्त र श्रमजीवी हुदैन, त्यो त समयको बोधन र परिवर्तनशील हुन्छ । कसैले प्रवृत्तिगत शैलीमा गरेको भजनकीर्तनलाई साहित्य स्वरूपमा अध्ययन गरियो भने साहित्यको गन्तव्यप्रति अन्याय हुन्छ । त्यसो त स्वच्छन्द वा स्वतन्त्र लेखनधर्मीताले मात्र साहित्यको भार बहन गर्न सकेको छ, सबै विषयलाई मिसाएर, अटाएर । अन्यथा कुनै राजनीतिक दर्शनबाट प्रेरित वर्गीय सङ्कुचनको साहित्य सीमा भजनकीर्तन भन्दा कति नै माथि छ र ? उही वर्गीयहीतमा लेख्यौँ भन्ने आत्मतुष्टि बाहेक । साहित्यको गतिशीलता वा प्रगतिशीलता त त्यसको विशाल फाँटमा छ, विषय विविधतामा छ र स्वतन्त्रतामा छ । यस कारण भन्न सकिन्छ, साहित्यमा सुखदुःख बात मार्छन् । प्रकृति बोल्छ र सुसाउँछ । पूणिर्मा र औँसीको उज्यालो र रातमा हिड्नुपर्छ । सूर्य र जुनको संगम सम्भव छ । त्यसैले भनिएको होला, सूर्य नपुग्ने ठाउँमा कवि पुग्छ । धेरै अघि महाकवि लक्ष्मीप्रसाद देवकोटाले चन्द्रमा छुने उद्देश्य राख्न दुनियाँलाई साहित्यका माध्यमबाट प्रेरित गरेका थिए ।

यहाँनिर साहित्यकार विश्वेश्वरप्रसाद कोइरालाको केही भनाइ उद्धृत गर्नु सान्दर्भिक छ । साहित्यकार कोइरालाले भनेका छन्- दिनभरि काम गरेको किसान खेतबाट बेलुका घर र्फकदा कानमा वा चुल्ठोमा फूल सिउरेर गीत गाउँदै, ठट्टा र मस्किदै हिँडेका पनि देखिन्छन् । त्यहाँ साहित्य छ र त्यसको विविधता पनि । प्रश्न उठ्छ श्रम नै सबैथोक हुन्थ्यो भने त्यस्तो मनोरञ्जक भाव-साहित्य ती किसानमा कसरी प्रस्फुटित हुन्थ्यो, किन त्यो चाहिन्थ्यो ? राजनीतिक दर्शन वा सत्ताको सुरक्षा होइन, साहित्यलाई स्वतन्त्रता चाहिन्छ भन्ने कोइराला राजनीतिमा आफू समाजवादी र साहित्यमा अराजकतावादी भएको बताउँछन् । अराजकतावादी याने राजकीय सत्ता, शक्ति र सीमाभन्दा पर, स्वतन्त्र साहित्य जसमा सम्राट पनि नाङ्गै हुन्छ भनेका छन् राजनीतिज्ञ एवं साहित्यकार बीपीले । यसरी हेर्दा साहित्य स्वच्छन्द विषय हो, जो स्वतन्त्रतापूर्वक बोल्छ । त्यसले प्रकृति मात्र होइन, मान्छे र समग्र जीवनका पाटा र दर्शन खोल्छ । साहित्यबाहेक यति विशाल भाव भाषामा स्थिति र सभ्यतामाथि बोल्नसक्ने अर्को कुनै भाषा भन्नोस् वा प्रक्रिया अथवा विकल्प नै भन्नोस् छैन मानव सभ्यतासँग । त्यसैले साहित्यको विषयलाई श्रम भन्नोस् वा विषयगत सीमा दिनोस् तर यही सीमा र वर्गीय सोचको साँघुरो लक्ष्मण रेखामा मात्र साहित्य पढिन सम्भव छैन । अथवा खास कुनै रंगको माटोमा मात्र सीमित गर्न खोजियोस्, यसबाट त साहित्यको समग्रता होइन, अपाङ्गताको उद्भव मात्र हुनसक्छ ।