Maya Thakuri – Antim Nirnaya

माया ठकुरी – अन्तिम निर्णय
(मधुपर्क २०६६ माघ)

अचानक आधा रातको समयमा गाउँमा हल्लखल्ला मच्चिन थालेको हुनाले गाउँलेहरू अत्तालिँदै यताउता दगुर्न थालेका थिए । कतिपय गाउँलेहरूले त खास कुरो के हो, त्यो पनि बुझ्न सकेका थिएनन् । जब केहीबेरमै नकाबधारी डाँकाहरूको जत्था घरघरमा पसेर लुटपाट गर्न थालेपछि भने गाउँलेहरूको होस उडेकोझैँ भएको थियो ।

ती नकाबधारी लुटेराहरूले मानिसहरूको कञ्चटमा बन्दुक र पेस्तोल तेस्र्याएर आफ्नो मनोमानी गरिरहेका थिए । गाउँलेहरूका घरका सर-सामान मात्र लुटेर ती यौनपिपासु डाँकाहरूलाई सन्तुष्टि मिलेको थिएन । उनीहरूले घरका पुरुष सदस्यहरूको हातखुट्टा बाँधिदिएर उनीहरूलाई भुइँमा लडाएपछि उनीहरूकै आँखा अगाडि घरका स्त्रीहरूको शरीर लुछाचुँडी गरेर भोग गर्न पनि पछि परेनन् ।

त्यसपछि रातको चौथो प्रहरमा ती लुटेराहरू आफूले लुटेको सरसामानसहित सीमावर्ती क्षेत्रतिर भागेका थिए ।

यो घटना घटेको बेला नरप्रसाद आफ्नी गर्भिणी पत्नी र सात वर्षीया छोरी सरस्वतीलाई लिएर भारतस्थित आफ्नो ससुराली भए ठाउँतिर गएका थिए ।

नरप्रसादले आफ्नो गाउँ फर्किन अगावै गाउँमा डाँकाहरू पसेर उत्पात मच्चाएको कुरा विभिन्न सञ्चार माध्यमद्वारा थाहा पाइसकेका थिए तर जब गाउँ फर्केपछि उनले गाउँलेहरूको मुखबाट त्यस हृदयविदारक घटनाको यथार्थ विवरण सुने तब आक्रोशले उनको मुठ्ठी कस्सिएको थियो ।

“के गर्ने भाइ ! ती डाँकाहरू सबै आधुनिक हतियार लिएर गाउँ पसेका थिए । त्यसकारण ती हतियारबन्द डाँकाहरूको अघि हाम्रा निरस्त्र गाउँलेहरू आखिर कतिबेर टिक्न सक्थे र ?” नरप्रसादको घरको पिँढीमा बसेर उनीसँग कुरा गर्दै गरेका उनका छिमेकी महेश्वरले पीडायुक्त स्वरमा नरप्रसादसँग भनेका थिए । “अनि उसो भए गाउँमा कसैले पनि त डाँकाहरूको प्रतिकार गरेनन् त ?” नरप्रसादले प्रश्न गरेका थिए । “गरेका थिए, किन नगर्नु तर प्रतिकार गर्ने मानिसलाई बन्दुकको कुन्दा र बुटले हानेर मरणासन्न अवस्थामा पुर्याएर छाडे । त्यै भएर त नगेन्द्र अहिलेसम्म अस्पतालमा उपचार गराउँदैछन् । उसकी स्वास्नीलाई पनि डाँकाहरूले उसैको आँखा अगाडि सामूहिक बलात्कार गरेका थिए । नगेन्द्रले प्रतिकार गर्न खोजेको थियो । डाँकाहरूले उसका दुवै हात भाँचिदिए” महेश्वरले भने । “हेर भाइ ! खेती गर्नको निम्ति जसरी अडिलो आली लाउनु पर्छ, त्यसैगरी कुनै पनि देश थाम्नको निम्ति बलियो काँध हुनु आवश्यक छ । हामी मैदानमा बसेकाहरूले देशको चार किल्ला थामेर बसेका छौँ । यसर्थ हाम्रो रक्षाको जिम्मेवारी सरकारले लिनै पर्दछ तर यहाँ सब कुरो उल्टो भइरहेको छ । जे जति सुविधा प्राप्त भएको छ, त्यो हामीसम्म आई पुग्दै पुग्दैन । अस्ति भएको घटनाकै कुरा लिउँ, डाँकाहरूले हाम्रो गाउँमा पसेर जथाभावी उत्पात मच्चाएर गए । हामीले हाम्रा पीडा, मर्का सरकारसमक्ष राख्यौँ तर खोइ ! उसले के गर्यो ? विभिन्न सञ्चार माध्यमहरूले व्यङ्ग्यको झटारो हान्न थालेपछि बल्लतल्ल प्रशासनको तर्फबाट दुई-चार जना कर्मचारीहरू आए र सर्जमिन गरेर गए । त्यसपछि अहिलेसम्म कसैले पनि चासो देखाएका छैनन् । यस्तै छ यहाँको चाला, ‘जुन जोगी आए पनि कानै चिरेको’ महेश्वरले निकै लामो वक्तव्य दिँदै भने ।

“होइन दाइ ! अब हामीले पनि आफ्नो गाउँको सुरक्षाको निम्ति केही न केही उपाय त गर्नैपर्छ ।” महेश्वरको कुरा सुनेपछि उत्तेजित हुँदै भनेका थिए नरप्रसादले । “हो, ठीकै भन्यौ भाइ तिमीले । हामी आफैँले पनि आफ्नो गाउँको सुरक्षाको निमित्त सकेसम्म उपाय गर्नैपर्दछ । अहिलेलाई हामी गाउँलेहरू सबै मिलेर सल्लाह गरेअनुसार समूहसमूह बनाएर पालैपालो राति पहरादिने गरेका छौँ । आज तिमी थाकेको हुनाले पालो दिन पर्दैन भोलिदेखि भने हामीले पनि पालो दिन जानुपर्छ” नरप्रसादको कुरा सुनेपछि महेश्वरले भने- “अँ… तिम्रो पालो परेको बेला चाहिँ सरस्वतीलाई हाम्रा केटाकेटीहरूसँग सुत्न पठाइदिए हुन्छ ।” महेश्वरले भनेका थिए । “ए……. मैले त बुहारीको स्वास्थ्यबारे सोध्छु भन्दाभन्दै भुसुक्कै बिर्सिएँछु । साँच्चै बुहारीको विषयमा डाक्टरले के भने ?” महेश्वरले फेरि कुरो थप्दै प्रश्न गरेका थिए ।

“शरीरमा कमजोरी बढी छ अरे । बच्चा नजन्मदासम्म ज्यादै परिश्रम गर्नु हुँदैन भनेका छन् । गतिलो खालका खानपान र आरामको आवश्यकता छ भने । त्यसैकारण सासू-ससुराले बच्चा नजन्मदासम्म हामी नै राखेर स्याहार गर्छौँ भनेका हुनाले उतै छोडेर आएँ । यो छोरी पनि उतै आमासँगै बस्छु भनेर ढिपी गर्दै थिई । यता गाउँमा स्कुलको जाँच आउन लागेको हुनाले आफैसँग लिएर आएँ ।” नरप्रसादले भने ।

“ठीकै गर्यौ । बुहारीको स्वास्थ्य ज्यादै नै खस्केको थियो । पछि स्वास्थ्य लाभ गरेपछि त आइहाल्छिन् नि … ल, म जाउँ अब ।” भन्दै महेश्वर उठेर आफ्नो घरतिर लागे ।

त्यसपछि करिबकरिब चार महिनापछि एक रात फेरि गाउँमा डाँकाहरूले आक्रमण गरे । गाउँलेहरूले पनि आफूसँग जे जस्तो हतियार, लाठी आदि थिए, त्यसैको भरमा सकेसम्म भिडेर लडेका थिए तर अन्त्यमा ती बन्दुकधारी डाँकाहरूको अघि उनीहरू परास्त हुन बाध्य भए । उही पहिले घटेको घटनाको फेरि पुनरावृत्ति भयो । यसपटक पनि पहिलेकोझैँ डाँकाहरूले बन्दुकको त्रास देखाएर मानिसहरूलाई निर्मम तरिकाले कुटपिट गरेर लुटपाट र बलात्कारजस्ता घृणाजन्य कार्य गरे । उनीहरूले वस्तुभाउ खोेलेर लगे, अनि जाँदाजाँदै दुई-चारओटा घरमा आगो पनि झोसेर गए ।

अर्को दिन बिहान झलमल्ल घाम लागिसक्दासम्म पनि गाउँलेहरू आफ्नो घरदेखि बाहिर निस्कन डराइरहेका थिए । लोग्ने मानिसजति आफ्नो विवशताको कारणले गर्दा मलिन अनुहार पारेर एकोहोरिइरहेका थिए भने बलात्कृत स्त्रीहरूको अत्यन्त पीडादायक मन्द रोदन अझ थामिइसकेको थिएन । बालबालिकाहरू भयको कारणले गर्दा आमाको वरिपरि गुजुल्टिएर बसेका थिए । उनीहरूको काँतर दृष्टिमा अघिल्लो रात घटेको त्रासदिपूर्ण घटना चलचित्रझैँ रिङ्गरिहेको थियो । उनीहरू एक क्षणको निम्ति पनि आफ्ना अभिभावकदेखि पर हुन चाहेका थिएनन् ।

बिहानको निकै समय घर्केपछि जब गोठमा बाँकी भएका वस्तुभाउहरू भोकाले कराउन थाले, तब एकएक गरेर विस्तारैविस्तारै मानिसहरू ढोकाबाट बाहिर निस्कनुभन्दा अघि चारैतिर पल्याकपुलुक हेर्दै बाहिरिन सुरु गरेका थिए ।

त्यो रातको भिडन्तमा गाउँका केही मानिसहरूलाई सामान्य चोट लागेको थियो भने पाँच जना गाउँलेको अवस्था ज्यादै गम्भीर भएको थियो । यति मात्र होइन, गाउँदेखि अलि परको खेतमा गाउँका चारओटि किशोरीहरूको निर्वस्त्र देह कहालीलाग्दा अवस्थामा भेटिएका थिए । ती किशोरीहरूको सारा शरीरभरि नीलडाम र दाँतको चिन्ह स्पष्टरूपमा देखिएका थिए । उनीहरूलाई अर्थचेतन अवस्थामा अस्पताल पुर्याउँदा पुर्याउँदै तीनओटी किशोरीहरूको बाटोमै मृत्यु भयो । एउटी भने डाक्टरहरूको अथक प्रयासले गर्दा बाँच्न सफल भएकी थिई ।

“आ…मा….. । आमा…. ! मलाई बचाऊ” त्यो किशोरीले होस आउनासाथ आर्तनाद गर्दै अस्पतालको ओछ्यानमा छट्पटाउन थालेकी थिई । घर आएपछि पनि उसको मानसिक अवस्था सामान्य हुन सकेको थिएन । कुनै पनि लोग्ने । मानिसलाई देख्नासाथ किशोरी रुने, चिच्याउने गर्दै लुक्ने ठाउँ खोज्ने प्रयास गर्दथी । यहाँसम्म कि राति पनि ऊ अचानक ब्यूँझेर रुने, चिच्याउने गर्न लागेकी थिई ।

उसको त्यस प्रकारको दारुण अवस्था देखेर सबैको मन पीडाले भरिन्थ्यो ।

“बाबा ! अञ्जु, शकुन्तला, बिनु र रमिला दिदीहरूलाई डाँकाहरूले किन खेतमा लगेर कुटेका हुन् ? उनीहरूले अञ्जु, शकुन्तला र बिनु दिदीहरूलाई किन मारे ?” गाउँका अन्य बालबालिकाले आफ्ना अभिभावकहरूसँग प्रश्न गरेझैँ नरप्रसादकी छोरी सरस्वतीले पनि आफ्नो बाबुसँग बारम्बार यही प्रश्न गर्दथी ।

आफ्नी अबोध छोरीले गरेको प्रश्न सुइरोसरह बनेर नरप्रसादको छातीमा गड्दथ्यो । “छोरी ! अब तिमी मावलमा लेखपढ गर्नुपर्छ है । उतै बसेर धेरै पढ्ने ।” एक दिन साँझपख छोरीको छेवैमा बसेर निकै गम्भीर स्वरमा भनेका थिए नरप्रसादले ।

“हामी मामाघर कहिले जाने बाबा ?” मावल जाने कुराले निकै उत्साहित हुँदै प्रश्न गरेकी थिई सरस्वतीले ।

“भोलि, भोलि बिहानै म तिमीलाई तिम्रो मावल लिएर जान्छु ।” नरप्रसादले भनेका थिए । “तपाईं पनि उतै हामीसँगै बस्नोस् न बाबा ! यहाँ त डाँकाहरू आउँछन् ।” सरस्वतीको मनभित्रको त्रास शब्दद्वारा व्यक्तिएको थियो । “होइन छोरी, म त्यहाँ बस्न मिल्दैन । यहाँ हाम्रो घरजग्गा छ । हामी यहीँ बस्नुपर्छ ।” दृढ स्वरमा बोलेका थिए नरप्रसादले ।

राति खानपिन सिध्याएपछि नरप्रसादले छोरीलाई ओछ्यानमा सुताएपछि उसले ओढेको कपडा ओढाइदिँदै भने “तिमी ढुक्क भएर सुत है छोरी ! म यहीँ बाहिर पिँढीमा बस्छु ।”

“नाइँ बाबा ! मलाई डर लाग्छ । तपाईं पनि भित्र सुत्नुस् न … ।” सरस्वतीले आग्रहपूर्ण स्वरमा भनी ।

“होइन, तिमी डराउनै पर्दैन । यी मसँग खुकुरी पनि छ । यो देखेपछि डाँकाहरू भागिहाल्छन् नि ।” नरप्रसादले छोरीलाई ढाडस दिँदै भने ।

त्यसपछि उनी दैलो खोलेर बाहिर गए अनि बाहिरबाट दैलो तानेर ढप्काएपछि पिँढीमा गएर बसे ।

रात निकै छिप्पिइसकेको थियो, अचानक गाउँका कुकुरहरू जोडजोडसँग भुक्न लागेका हुनाले बसेकै ठाउँमा निद्राले झुल्दै गरेका नरप्रसादको तन्द्रा भङ्ग भएको थियो । छेउमा राखेको खुकुरी हातमा लिएर नरप्रसाद आँगनमा गए र उभिएर परपरसम्म आफ्नो दृष्टि पुर्याए । जुनेली रात भएको हुनाले टाढासम्म छर्लङ्ग देख्न सकिन्थ्यो । अहँ उनले कतै केही देखेनन् । यी कुकुरहरू यसै त नभुक्नुपर्ने हो… । उनले मनमनै सोचे र आएर फेरि पिँढीमा बसे ।

“बाबा ! बाबा ! मलाई डर लागेको छ । तपाईं भित्र आउनुस् र दैलोको आग्लो लाइदिनोस् न …।” भित्रबाट झिनो स्वरमा सरस्वतीले भनी ।

“ल, ल, म आएँ … ।” भन्दै नरप्रसाद भित्र कोठामा गए । सरस्वती डरले खाटमा टुक्रुक्क बसेकी थिई ।

“ल.. किन डराएकी ? म छँदै छु नि ।” नरप्रसादले स्नेहवश छोरीको टाउकोमा मुसार्दै भने ।

“कुकुरहरू कति जोडजोडसँग भुकिरहेका छन् । बाबा । डाँकाहरू आए होलान् । अब डाँकाहरूले मलाई पनि खेतमा लगेर मार्छन् ।” डरले अनुहार फुस्रो भइसकेकी सरस्वतीले पिताको हात समातेर कम्पित स्वरमा भनी ।

“पख ! म दैलो बन्द गरेर आउँछु । म पनि यहीँ सुत्छु । नडराऊ । केही हुँदैन ।” छोरीको दयनीय अवस्था देखेर भित्रभित्रै सशङ्कित भएका नरप्रसादले कोमल स्वरमा आश्वासन दिँदै भने ।

नरप्रसाद उठेर दैलो बन्द गर्दा नगर्दै गाउँमा एक्कासि कोलाहल मच्चिन थालेको थियो । नरप्रसाद ढोका बाहिर निस्केर आँगनमा पुगे । “ओहो ! गाउँमा साँच्चै नै फेरि डाँकाहरू पसेका रहेछन् । नरप्रसादले हेर्दाहेर्दै गाउँका तीन-चारओटा घर आगोमा जलिरहेका थिए । आइमाई, केटाकेटीहरू गुहार माग्दै यताउति दगुर्दै थिए । बेलाबेलामा बन्दुक पड्केको आवाज पनि आएको थियो । नरप्रसादलाई के गरुँ ! के नगरुँ ! भयो । नरप्रसादका आँखाअघि अचानक रगतमा लतपत भएर अर्धमृत अवस्थामा खेतमा लडिरहेका किशोरीहरूको हृदयविदारक देह रिङ्न थाल्यो उनले तत्कालै केही निर्णय गरिहाले अनि हतपत्त घरभित्र पसेर दैलोमा आग्लो लाए ।

त्यसपछि छोरीलाई जुरुक्क उचालेर काँधमा राखे अनि घरको पछाडिपट्टकिो झ्याल खोलेर अर्को हातमा खुकुरी लिएर उनी बाहिरिए ।

नरप्रसाद दौड्दै गए, दौड्दै गए । “बाबा … मलाई डर लागेको छ । डाँकाहरू ऊ परबाट हामीलाई खेद्दै आउँदै छन् । बाबा … छिटो दौड्नुस न ।” कम्पित स्वरमा सरस्वती बोल्दै थिई ।

नरप्रसादले एकपटक क्षणभरको निम्ति दौड्दै गएका पाइला रोके र पछि फर्केर हेरे । साँच्चै नै केही मानिसहरू दगुर्दै उनीहरूतिर आइरहेका थिए ।

एकाएक नरप्रसादको नौनाडी गलेर आयो । ती डाँकाहरूले आफूहरूलाई खेद्दै आउनुको कारण उनीहरूको कुनियत हो भन्ने कुरा उनले स्पष्टसँग बुझिसकेका थिए ।

अचानक नरप्रसादले वेगसँग दौडन् प्रयत्न गरे तर उनका पाइला त्यसैत्यसै फतक्क गलेझैँ भयो । उनलाई वाक्वाकी लागेजस्तो पनि भयो । उनले यताउति हेरे । जङ्गल उनीबाट करिब सयमिटर जति पर थियो । नरप्रसाद दगुरेर जङ्गलभित्र छिर्न चाहन्थे तर सक्दै सकेनन् । उनले हतास भएर आफ्नो नजर वरपर घुमाए । केहीपर बडेमानको ढुङ्गो थियो । नरप्रसाद भएभरका शक्ति बटुलेर बल्लतल्ल त्यहाँ पुगे । उनले ढुङ्गाको पछाडि छेलिएर सरस्वतीलाई काँधबाट ओरालेर भुइँमा राखे र आफू पनि त्यहाँ घुँडा टकेर बसे । सरस्वतीको देह अझै पनि काँपिरहेको थियो । डरले लगलग कामिरहेकी सरस्वती अस्फुट स्वरमा बडबडाउँदै थिई । नरप्रसादले केही क्षणसम्म अश्रुपूर्ण दृष्टिले छोरीलाई हेरिरहे । अचानक सरस्वती बाउको घुँडामाथि घुप्लुक्क घोप्टो परी ।

नरप्रसादले परतिर मानिसहरू बोलेको सुने र घाँटी तन्काएर हेरे ।

उनले देखे एक हूल हतियारधारी मानव आकृतिहरू उनीहरूतिर आउँदै थिए ।

ती मानव आकृतिहरूलाई देख्नासाथ एकाएक उत्तेजनाले नरप्रसादको सारा शरीरमा रगत उम्लिएकोझैँ भयो ।

उनले खुकुरी समातेको हात अझ कस्सियो ।

“ए भगुवा ! तँ त्यो ढुङ्गो पछाडि लुकेर छोरीलाई बचाउँछु भन्ने ठानेको छस् कि क्या हो । ज्यानको माया छ भने छोरीलाई खुरुक्क यतातिर पठाइदे कि त त्यसलाई त्यहीँ छाडेर तँ जा जङ्गलतिर । हामी तलाईं केही गर्ने छैनौँ ।”

केहीबेरमै नरप्रसाद लुकेको ठाउँ नगिचै आएर डाँकाहरूमध्ये एउटाले ठूलो स्वरमा आदेश दिएको थियो । आफ्नो नगिचै आइपुगेका ती हतियारधारी लुटेराहरूको उपस्थितिले गर्दा नरप्रसादको आत्मविश्वास क्रमशः खिइन थालेको थियो ।

“ए … ! बहिरो होस् कि क्या हो ? हाम्रा कुरा नमानेर मर्ने मन छ कि तँलाई ? छिटो गर, नत्र हामी त्यहीँ आएर तेरो आँखाको अघि नै तेरी छोरीको कस्तो दुर्गत पार्ने छौँ, थाहा पाउलास् !” अर्को स्वरले भन्यो ।

यता पिताको घुँडामा टाउको राखेर घोप्टिएकी सरस्वतीको कम्पित देह लल्याकलुलुक भइसकेको थियो । छोरीको अकल्पनीय दारुण अवस्था देखेर नरप्रसादको हृदयमा छोरीलाई कसरी उद्धार गरुँ भन्ने कुरोको हुण्डरी मच्चिरहेको थियो । “भएन अब त आफैँ अघि बढेर उचालेर ल्याउन पर्यो … ।” अर्को एउटा डाँकाले भन्यो ।

त्यसपछि ती लुटेराहरू छिट्छिटो पाइला चालेर अघि बढ्न थाले ।

नरप्रसादले क्षणभरमै एउटा अठोट गरे, अनि बिजुलीको गतिमा खुकुरीको धार छोरीको कोमल गर्दनमा राखिदिए ।

Geeta Thapa – Maranchyanse Maun Bhayo

गीता थापा (दोषी) – मरनच्यासे मौन भयो

पाँच बर्ष अघि काठमान्डौ पसेको अन्तरे आज आउला भोलि आउँला भन्दभन्दै घर फर्किएन।अन्तरीले भने उसको प्रतिक्षा गरी नै रही । यता अन्तरेले काम केही नपाएर पशुपति छेउमा हात पसारेर माग्न थाल्यो। दिनानुदिन मानसिक तनाबका कारण अन्तरेले आफ्नो चेतना गुमाइसकेको थियो। त्यसैले उसले घरको बाटो भुलेसकेको थियो।

पानी पँधेरो मेलापात जाँदा भेला भएका दिदीबहिनीहरू अन्तरीलाई देख्ने बित्तिकै भन्ने गर्थें, “अन्तरेले शहरमै स्वास्नी ल्याएर मोज-मस्ती गरेको होला, तँ भने यहाँ के दाउरा सुकेको जस्तै सुकेर बस्छेस् है अन्तरी?”

अब त अन्तरीसँग उनीहरूलाई दिने जवाफ पनि थिएनँ। त्यसकारणले गर्दा अन्तरी कुपोषणले बत्तिस मुजा परेको सात बर्षको मरन्च्यासे छोरो च्यापेर सहर पसी। त्यहाँ उसले कोही चिनेको र जानेको थिएन।

लोग्ने खोज्दै हिँड्ने क्रममा अन्तरी सिंहदरवार अगाडि पुगी र केहिबेर त्यहाँ अगाडि उभिएर आफ्नो स्याउले झुप्रो सम्झिदै सिंहदरवारलाई नियाली। उसको मरन्च्यासे छोराले पनि मनमा उथलपुथल भएका सब्दका झटारो आमा समक्ष हुत्यायो, “आमा!हामी यो घरमा बस्न पाइदैन ?”

आमा अन्तरीको जवाफ -“पाईन्छ।”

“कहिले आमा?”

“मन्त्री भएपछि। ”

“त्यो मन्त्री कहिले भइन्छ आमा ?”

“भाषण गर्न जानेपछि।”

“त्यो भाषण कहिले गर्न जानिन्छ आमा?”

“ठुलो भएपछि।”

“अनि म ठुलो कहिले हुन्छु आमा?”

“कुपोषणले छोडेपछि।”

“मलाई कुपोषणले कहिले छोड्छ आमा?”

“अघाउन्जेल खाना पाएपछि।”

“यो अघाउन्जेल चाहिं कहिले खाना पाईन्छ त आमा?”

“जब नेताले आफ्नो स्वार्थभन्दा माथि उठेर हामी जस्ता गरिब दुखीका लागि पनि सोच्ने गर्छन्, त्यसदिन।”

अनि मरनच्यासे आमाको हातको औंला निमोठ्दै भन्छ, “आमा! नेतालाई भेटेर छिटो हाम्रो लागि पनि सोच्नु भनौं न!”

आफ्नो छोराको अन्तिम जिज्ञासा पनि टाउको सुम्सुमाउँदै लामु सास बाहिर फ्याक्दै मेटाइदिन्छे अन्तरी, “त्यो हामीले भनेर हुदैन बाबु । त्यस्ता कुरा त व्यक्ति स्वयमको मनबाट उत्पन्न हुने कुरा हो।”

आमाको त्यो जवाफबाट खै मरनच्यासेले के बुझ्यो मौन भयो।

त्यसपछि अन्तरी मरनच्यासेलाई डोर्याउँदै लोग्ने खोज्ने यात्रामा अगाडि बढी।

Mahesh Bikram Shaha – Euta Arko Khadal

महेशविक्रम शाह – एउटा अर्को खाडल
(हिमाल खबरपत्रिका)

ऊ खाडल खन्न थाल्यो । रातको निस्पट्ट अन्धकारमा जमिनमा छिटोछिटो खनिरहेकोे थियो ऊ । कोदालोले ताछेका माटाका चपरीहरूलाई डिलमा फाल्दै ऊ खाडललाई सकेसम्म लम्बाचौडा बनाउने ध्याउन्नमा थियो ।

करीब ५-६ घण्टाको पट्यारलाग्दो हिँडाइपछि सशस्त्र छापामारको टोली त्यस ठाउँमा आइपुगेको थियो । त्यो टोलीको मिलिसिया सदस्य थियो ऊ । छापामारहरूले विभिन्न आकार, प्रकार र बनोटका बन्दुक भिरेका थिए । तर, उसको हातमा कोदालो थियो । सयौँको सङ्ख्यामा रहेको सशस्त्र टोलीमा डोको र कोदालो बोक्नेहरूको सङ्ख्या पनि पुगनपुग सय थियो । कोदालो, बेल्चा र फरुवा बोक्नेहरू खाडल खन्नका लागि छुट्याइएका थिए भने डोको बोक्नेहरू युद्धमा मारिएका छापामारहरूलाई युद्धमैदानबाट डोकोमा बोकेर ल्याई खाडलसम्म पुर्‍याउन खटिएका थिए ।

खाडल खन्दाखन्दै उसले आफूलाई दिइएको जिम्मेवारी मनन गर्‍यो । उफ् ! कति कठोर र हृदयविदारक छ यो काम ! जिउँदा कमरेडहरूले केही समयपछि मृत्यु अँगाल्ने सम्भावनाका साथ ऊ खाडल खनिरहेको छ । मानौँ, खाडल युद्धको महान् दर्शन हो र त्यहाँ पुरिने सम्भावनालाई स्वीकार गर्नु युद्धको आधारभूत सिद्धान्त हो । उसलाई कुनै कमरेडले एक पटक यस्तै भनेको सम्झना हुन्छ ।

खन्दाखन्दै ऊ टक्क रोकियो । थकाइले लखतरान भएको थियो ऊ । दाहिने हातको बाहुलाले अनुहारको पसिना पुछ्दै लामो सुस्केरा छोड्यो । दायाँबायाँ हेर्‍यो । साथीहरू पनि लहरै खाडल खनिरहेका थिए । उसले अँध्यारोमा तिनका अनुहारहरू ठम्याउन सकेन तर जमिनमा लगातार बज्रिरहेका कोदालो, फरुवा र बेल्चाको एकोहोरो आवाज र खाडल खन्नेका गलाबाट निस्किरहेको हँ… हँ… हँ… स्वरलहरीले ऊ अनुमान गरिरहेको थियो कि छिटो छिटो खाडल खन्नका लागि सबैजना व्याकुल भइरहेका छन् ।

“छापामारको सशस्त्र टोली अब आफ्नो लक्ष्यमा पुग्नै लाग्यो होला । सम्भवतः केही समयपछि नै दुवै पक्षहरूबीच मेघ गर्जेझैँ गोलीका पर्रर्ाा छुट्नेछन् । र, भकाभक भुइँमा शरीरहरू ढल्नेछन् ।”

आजको युद्धमा पनि मान्छेहरू मारिनेछन् । मारिने सबै नेपाली हुनेछन् । तिनमा सम्भवतः उसले सलाम ठोक्नुपर्ने कमरेडहरू पनि हुनेछन् र हुनेछन् उसका सहकर्मीहरू, जसको सङ्ख्या उसले खाडल खन्न थालेदेखि पातलिँदै गइरहेको छ ।

“मैले आज पनि मर्नेहरूलाई खाडलमा पर्ुर्नुपर्नेछ,” उसले आफ्नो जिम्मेवारी बढेको महसूस गर्‍यो ।

उसले कोदालो उठायो र फेरि जमिन खोस्रन थाल्यो । डोकेहरूले युद्धमा गोली लागेर क्षतविक्षत बनेका छापामारका लाशहरू बोकेर ल्याइपुर्‍याउनु भन्दा पहिले खाडल खनिसक्नुपर्ने कुरामा ऊ सचेत थियो । उसले कति खन्यो यस्ता खाडल, उसलाई केही हेक्का छैन । ती खाडलमा कतिजना पुरिए वा उसले कतिजनालाई खाडलमा पुर्‍यो, यसको पनि उसले कुनै जानकारी राखेको छैन । उसलाई यत्ति मात्र थाहा छ, अहिले खनिरहेको खाडलझैँ पहिले पनि उसले धेरै खाडल खनेको थियो र युद्धमा मारिएका छापामारका निर्जीव शरीरले पुरिएका थिए ती खाडल । ती शरीर विभिन्न रूप, बनोट र वर्ण्र्ाा थिए । ऊ कसैलाई चिन्थ्यो, कसैलाई चिन्दैनथ्यो । चिने पनि नचिने पनि आफ्ना सहकर्मीहरूले वरण गरेको बीभत्स मृत्युले उसको मनमा हुण्डरी चलाउँथ्यो ।

‘ओह ! मैले कति खाल्डा खनेँ कति !’ खाडलमा जम्मा भएको माटोलाई बेल्चाले बाहिर हुर्‍याउँदै सोच्यो उसले । उसको सोचाइमा उसले खनेको पहिलो खाडलमा पुरिने मान्छे उसको आफ्नै ‘बा’ थिए ।

खोलाको बगरमा फेला परेको, गोलीले क्षतविक्षत ‘बा’ को दर्ुगन्धित लाशलाई उसले बगरमा नै खाडल खनेर गाडेको थियो । लाशलाई माटोले पर्ुर्दै उसले प्रण गरेको थियो, ‘बा’ को मृत्युको कारणलाई पनि एकदिन उसले यसैगरी खाडल खनेर गाड्नेछ ।

उसको मस्तिष्कमा ‘बा’को धूमिल आकृति सल्बलायो तर त्यो निर्जीव आकृति उसले खनेको पहिलो खाडलले छोपियो । त्यसपछि सिलसिलाबद्ध रूपमा उसको मस्तिष्कमा आए उसले खनेका अनगिन्ती खाडल जहाँ ऊ निरन्तर युद्धमा मरेका सहयात्रीहरूलाई पर्ुर्दै आइरहेको छ । आफूले विभिन्न समय, स्थान र मौसममा खनेका खाडलहरूलाई स्मरण गर्दै जाँदा उसको ध्यान एउटा खाडलमा केन्द्रित भयो, जहाँ छातीमा गोली लागी ढलेकी एक सहकर्मीलाई पर्ुदा ऊ पहिलोपटक डाँको छोडेर रोएको थियो । आफ्नै दौँतरकी कलिली, खाउँखाउँ लाउँलाउँ उमेरकी साथीलाई कुनै मरेको जनावरलाई झैँ एकलास ठाउँमा माटोले पर्ुर्नुपर्दाको अथाह पीडा र सन्तापले ऊ झण्डै बहुलाएको थियो । ऊ डोको बोक्थी । लर्डाईँमा घाइते र मरेका लडाकुहरूलाई डोकोमा बोकेर सम्बन्धित ठाउँसम्म पुर्‍याउनु उसको काम हुन्थ्यो । छोटो समयमा नै उनीहरू घनिष्ट बनेका थिए । एकअर्कालाई माया गर्न थालेका थिए । घरबार त्यागेर जङ्गल पसी कोदाले बन्नु र डोके हुनु- दुवैको नियति एउटै थियो । तर पछिल्लो युद्धमा उसलाई पनि गोली लाग्यो र ऊ ठहरै भई । ऊ पुरिनका लागि उसले खनेको खाडलमा ल्याइएकी थिई । लाशहरूको थुप्रोमा रगतले लतपतिएको उसको जड शरीर देखेर ऊ अचानक पक्षघातले आक्रमण गरेझैँ भएको थियो । सुन्दर संसारको सपना देख्ने सहयात्रीका सजीव आँखाहरू निर्जीव र सपाट देखिएका थिए । ऊ तिनै आँखाहरूलाई हर्ेर्दै खाडलमा नै घोप्टो परेको थियो । त्यसपछि धेरै दिनसम्म विक्षिप्त र असन्तुलित बनेको थियो । उसको दिमागमा हरपल उस्तै र उही प्रश्न तर्ेर्सिन्थे, ‘ऊ किन मरी – कसका लागि मरी – र, मरेर उसले के पाई – छोरीलाई गुमाएर उसका बाबुले के पाए – कोखकी नानीको आहुतिबाट उसकी आमाले पनि के हासिल गरिन् -‘

त्यस्ता धेरै सहकर्मीलाई उसले आफ्नै हातहरूले खाडलमा पुरेको थियो । ती सबै ‘मृत्युभक्त’हरू अहिले विस्मृतिको गर्भमा विलाइसकेका थिए । नयाँ खाडलले पुरानो खाडलको इतिहासलाई विस्थापित गथ्र्यो र पुरिएकाहरूको समग्र परिचय पनि विखण्डित हुन्थ्यो ।

उसले आफ्नो हृदय यी शृङ्खलाबद्ध अनुभवहरूले दह्रो बनेको महसूस गर्‍यो । तर हरेक नयाँ खाडल खन्दा उसको हृदयमा पीडाको अर्को चिसो लहर उठ्ने गर्छ । र, पुरिँदै गइरहेका मानव आकृतिहरूको कल्पना गरेर ऊ असामान्य हुने गर्छ ।

‘शायद म पनि यसैगरी मर्नेछु एकदिन र मेरो शरीरलाई पनि मेरो कुनै साथीले यसैगरी एक दिन खाडलमा पर्ुर्नेछ ।’ मृत्युको आभासले उसलाई झन् भावुक बनायो ।

ऊ लगातार खनिरहेको थियो । परिश्रम र मानसिक चिन्ताले होला उसले शरीर थाकेको, गलेको अनुभूत गर्‍यो । प्यास लागे झैँ, भोक लागे झैँ भयो उसलाई । खाडलको डिलमा अडेस लाग्दै प्यान्टको गोजीभित्र हात घुसार्‍यो र एकमुठी जौको सातु निकालेर मुखमा हाल्यो । तुमलेटको पानी घटघट पिएर सातु निल्यो । “म पनि बन्दुक भिर्ने छापामार भएको भए जौको सातु खाएर खाडल खन्नुपर्ने थिएन । पेटभरि मासु-भात खाएर लड्ने थिएँ । कि अरूलाई मार्थेँ कि आफू मर्थेँ । साथीका लाश हर्ेर्दै कल्पेर पलप्रतिपल जिउँदैै मर्नुपर्ने त थिएन ।” ऊ जीवनका बारेमा गम्भीर भएर सोच्न थाल्यो ।

उसले आफ्नो अगाडि परपरसम्म टकटकी लगाएर हेर्‍यो । अन्धकारमा केही देखिँदैनथ्योे । उसले अनुमान गर्‍यो- लडाकु छापामारको टुकडी बतासिँदै गएको दिशा सम्भवतः यही हो । उसले समयको अनुमान गर्‍यो र उत्तेजित हुँदै आफैँसँग सोध्यो, “अब लर्डाईँ हुने बेला भयो -” यस कुराको बोधले पसिनाले निथु्रक्क भिजेको उसको जिउमा एकाएक स्फर्ूर्ति आयो । ऊ झन् छिटोछिटो कोदालो चलाउन थाल्यो ।

“आज फेरि यस खाडलमा क-कसलाई पर्ुर्नुपर्नेछ, मैले !” उसले आफूले चिनेका छापामारका नाम सम्झयो । तिनका अनुहारलाई सम्झने प्रयास गर्‍यो । गोरा, काला, बाटुला, लाम्चा, नेप्टे, थेप्चे, चुच्चे अनुहारहरू । आफूझैँ सबै गाउँले, नेपाली अनुहार !

उसले चिरपरिचित अनुहारहरूलाई आँखै अगाडि मुस्कुराइरहेको देख्यो । कम्ब्याट डे्रस लगाएका, काँधमा राइफल भिरेका, निधारमा रातो टीका र टाउकोमा रातो रुमाल बाँधेका, शरीरभित्र उम्लिरहेको रातो रगतले रापिएका अनुहारहरू ! युद्ध लडेर नै संसार जित्ने मधुर सपनाले ओतप्रोत मायालु अनुहारहरू सम्झेर ऊ कल्पन थाल्यो । उसले आदर र माया गर्ने अनुहारहरू क्षतविक्षत भएर खाडलमा पर्ुन ल्याएको कल्पनाले ऊ लुगलुग काँप्न थाल्यो ।

अकस्मात् सयौं बन्दुकहरू एकैचोटि गर्जेको आवाज सुनियो ।

“लर्डाईँ सुरु भयो !” ऊ जोडले चिच्यायो ।

उसको कोदालोको गति बढ्यो । क्षणभरमै खाडल तयार भयो । डिलमा उभिएर उसले गोली चलिरहेको दिशातिर नजर दौडायो । आकाशमा आगोका झल्िकाहरू उठिरहेका थिए । समय जतिजति लम्बिँदै थियो, झल्िकाहरूको घनत्व बढ्दै गइरहेको थियो ।

“कहाँ छ खाडल -” कसैको चर्को आवाज सुनेर ऊ झस्कियो । नजिकै डोको बोक्नेहरूको एक हूल खाडलतर्फबढिरहेको थियो ।
“यहाँ छ कमरेड !!” ऊ पनि जोडले करायो ।

डोको बोक्नेहरूले पालैपालो आ-आफ्ना डोका खाडलमा घोप्ट्याए । डोकाबाट उछिट्टएिका रक्तमुछेल लाशहरूलाई नियाल्दै ऊ अथाह वेदनाले ढुन्मुनियो । युद्धमा नै सुन्दर भविष्य देख्ने परिचित/अपरिचित ‘कमरेड’ हरूका स्वप्निल आँखाहरू अहिले स्थिर थिए ।

छापामारका लाशले खाडल पुरिएर त्यसमाथि लाशहरूको खात खडा भइसकेको थियो । ऊ आँखाभरि आँसु पार्दै मूढो झैँ लम्पसार शरीरहरूलाई एकोहोरो हेरिरहेकै थियो । त्यही बेला डोकामा लाश बोकेर अर्को हूल आयो । खाडलहरू सबै पुरिइसकेका थिए । थप लाशहरूका लागि त्यहाँ अर्को खाडल थिएन ।

“आज हाम्रो धेरै क्षति भएजस्तो छ । छिटो अर्को खाडल खन” लाश बोकेका डोकेहरूसँगै युद्धमैदानबाट आएको कमाण्डर चिच्यायो ।
ऊ फेरि एउटा अर्को खाडल खन्न थाल्यो ।

Rajendra Kumar Acharya – Chhuchyain Le Sarwanaash

राजेन्द्रकुमार आचार्य – छुच्याइँले सर्वनाश

सानाचौरका साइँलाबूढा साह्रै छुच्चा थिए । अनिकाल महाकाल पर्दा पनि आफ्ना विश्वासिला छिमेकीलाई समेत ऐँचोपैँचो त के चौपाँजे पनि दिन्नथे । एकदिन धैयारे पखीर सेजवाल आफ्ना लालबाला भोकले छट्पटिन लागेको अवस्थामा धोक्रो काँधमा राखेर सानाचौर निस्केछन् । साइँलाबूढाका घरभित्र पसेर उनलाई ढोगभेट गरेपछि आफू अनिकाल लागेर पाथीचार कोदो माग्न आएको कुरा दर्शाएछन् । आफ्ना नातेदार भएर पनि ‘कोदो छैन, कहाँ हुनु, अस्तिनै सिद्धियो’ भनेर टारेछन् । त्यसो त उनका चारोटा भकारीभरि कोदो थियो रे । यसै त सानाचौर कोदो हुने ठाउँ त्यसमाथि गतिलो खायलबारी साइलाबूढाकै थियो । उनी पौरख पनि त्यत्तिकै गर्थे रे । उनी हृदय नभएका र असामाजिक प्रवृत्तिका थिए । त्यसैले गाउँछिमेकमा पनि कसैलाई केही काम चलाउन्नथे । यस्तालाई कति हारगुहार गर्नु, ‘नबर्सिने बादल र नदिने गाईको के आस गर्नु’ भन्ने सोचेर परवीर लुरूलुरू पएँपाटेकातिर लागे ।

पएँपाटेकहाँ पकछ्याल्तै अन्न त थिएन तर उनी बाँडीचुँडी खाऊँ भन्ने सामाजिक भावना भएका किसान थिए । अरूको वेदनामा उनको हृदय पग्लिन्थ्यो । उनले भने, “मामा, लौ चारपाथी कोदो लानुस् । कोदाले मात्रै छाक ठेल्न गाह्रो हुन्छ, त्यसैले पाथीचार काँत्रा पनि लैाजानुस् र केटाकेटीले आलोपालो मुख फेर्लान् ।” परवीरले साँझ धोक्राभरि अन्न लिएर घैयार झर्दा नउका लालाबाला साह्रै खुशी भएर उफ्रे ।

साइँलाबूढाको छुच्चो र निर्दयी व्यवहारले गाउँछिमेकीका सबै मान्छेहरू भित्रभित्रै कुँडिएका मात्र हैन चिढिएका पनि थिए । त्यसैले उनलाई खसाल्ने वा घाटा पारिदिने दाउ हेर्दै थिए । यस्तैमा साइँलाबूढाले घर छाउने विचार गरेर छाउन सिपालु मानिस बोलाए । उनले गरेको छुच्चो र निर्दयी व्यवहारको बदला लिने दाउ खुल्यो । छाउनेहरूले खासखुस सल्लाह गरेर उनका चारोटा कोदाका धनसार (भकारी) मा ठिक्क चुहुने गराई छानामा डौँडारा वा खौला छाडे । खौलामाथि भने आँखा छल्न खर पातलो गरी ढाकेर बर्खाको पानी बेसरी चुहुने बनाइदिए । बेलुका साइँलाबूढा छटपटाउने गरी मागीमागी घिउ र भात खाएर घर फर्के ।

बर्खा लागेपछि पनि सिपालु मान्छेले छाएको ठानेर उनले छानाको चियोचर्चो गरेनन् । त्यसो त ती चारोय खौला बाहेकको पानी बलेनीबाट झर्थ्यो नै । असारभरिको पानी थोरथोरै चुहुँदाचुहँदा धनसारको चौपाँजे -चार पाथी दिएर एक पाथीब्याजसहित हिउँदमा पाँच पाथी लिने तरिका लगाएर सेँठ पल्टिने सोचेका साइँलाबूढाको सपना चकनाचुर भयो । साउनका आधाआधीमा अन्त कहीँ नपाएर अनिकालले पीडित केही मान्छे चौपाँजे कोदो माग्न आए । बडो भाउ कँस्दै उनले ‘खुप्पै छैन, धेरै जनाले भनेका छन्, तैपनि मङ्सिरमा राम्ररी सुकाए निफनेको कोदो खुरूक्क घरै ल्याइदिने भए लैजाऊ भने । ती मान्छेले ‘हुन्छ त साइँल्दाइ भनेअनुसार तिरौँला, झिकिदिनुस्’ भनेपछि उनी धनसारतिर लागे । धनसारको कोदेभकारी खोल्दा ता कोदो हकुवाएर बाहिरै हस्को आयो । तलसम्म हातहाली हेर्दा कुहुनै लागेको । चारोटै उस्तै ! पुर्पुरो ठोके साइँलाबूढाले । चौपाँजे खोज्न आएका मानिसले ‘कोदो झिकेर मलखातामा फालि दिउँला, अझै किन फाँडो पार्नुहुन्छ’ भनेपछि ‘हुन्छ फालिदेओ’ भन्दै उनी दलानमा पल्टे । साइँली बूढीले सुटुक्क ‘राम्रो राम्रो बिनेर घर लैजाओ र केटाकेटीको तरान आउलान्’ भनेकीले उनीहरूले एकएक धोक्रो हकुवाएको कोदो सित्तँैमा लान पाए । बूढालाई पीरैपीरले ज्वरो आयो । उनी दलानमा हनहनाउँदै थिए । चौपाँजे वालाहरूले धनसारका कोदेभकारी सफा गरी आफ्ना धोक्रो बोकेर जस्केलढाकाबाट सुटुक्क निस्के । हदैसम्मको छुचो र निर्दयी हुनाले साइँलाबूढाले त्यतिका अन्न गुमाउनपर्‍यो ।

असोज १६, २०६७
शनिबार, गोरखापत्र

Narayan Tiwari – Ek Jugma Ek Din

नारायण तिवारी – एक जुगमा एकदिन
(नेपाल साप्ताहिक अंक २७६)

जिन्दगीमा पहिलोपल्ट उसलाई आफ्नो शिर ठाडो भएर उठेको महसुस भएको छ । जतिपटक ब्यारेकअगाडिबाट बाटो काट्थ्यो, त्यतिपटक उसको शिर निहुरन्िथ्यो । ‘श्री ५ महाराजाधिराज सरकारको जय जय जय, श्री ५ बडामहारानी सरकारको जय जय जय ‘ जतिपटक ऊ पढ्थ्यो, त्यतिपटक उसलाई घृणाले थुक्न मन लाग्थ्यो र बसको बाहिरबाट मुन्टो निकालेर पिच्च थुकिदिन्थ्यो । फेर डर पनि लाग्दथ्यो, कसैले देखिहाले भने – अर्थात्, त्यहाँ पहरामा बस्ने सेनाको जवानले देखिहाल्यो भने…- उसको शरीरका छाला काडिन सक्थे । ‘तै“ले कसलाई थुकेको – राष्ट्रियताप्रति यस्तो अपमान – राष्ट्रिय एकताको प्रतीक सरकारप्रति यस्तो घृणा – ठोक यसलाई…’ यसो भनिन र त्यसो गरनि सकिन्थ्यो ।

फेर िलाग्थ्यो, विचरा जवानको पनि के दोष – जसोजसो बराजु, उसैउसै नाति… । अनुशासन भनेको राजाज्ञा हो, राष्ट्र भनेको राजा हो, राष्ट्रियता भनेको राजाको जयगान हो भनेर जसलाई पढाइन्छ, सुगालाईझै“ जसलाई रटाइन्छ, त्यो बबुरोले कसरी बुझोस्- राष्ट्र भनेको त जनता हो, राष्ट्रियता भनेको त जनताप्रतिको माया हो, उनीहरूको आँसु पुछ्नु हो देशभक्ति भनेको, बिचरा जवानलाई के कसरी थाहा होस्… त्यसमाथि नेपाली सेना नभनेर, नलेखेर शाही सेना अर्थात् राजाको सेना लेखिने गरेको परपिाटीमा बिचरो जवानले के पो गरोस् गोली ठोक् भन्यो भने गोली ठोक्छ, जनतालाई सलाम ठोक् भनेर सिकाएको भए पो जनतालाई सलाम ठोक्छ …। उसको मनमा खुसीको लहर दौडिएको छ । कतिबेला घर पुगुँ र श्रीमतीलाई भनुँ भइरहेछ उसलाई ।

“बुझिस्, धनकुटाको ब्यारेकमा आज मैले राजा र रानीको जयजयकार देखिनँ ” उसलाई कतिबेला घर पुगेर साथीसङ्गीलाई सुनाउँ भइरहेछ । “के देखिस् त के देखिस् -” भनेर लङ्गौटिया साथी किरणले उसलाई सोध्यो भने भन्नेछ, “त्यहाँ त मातृभूमि नेपालको जय जय जय लेखिएको देखे“ ।” फेरि भन्नेछ, “सेनाले मानौ“ मलाई नै सलाम ठोके ।”

उसलाई सम्झना छ, पहिला-पहिला सेनाले अत्यन्त शङ्कालु आँखाले हेर्थे । उसलाई मात्रै होइन, तेह्रथुमबाट आएको बस त्यहा“ रोक्नर्ैपर्दथ्यो र बसका सबै यात्री उत्रिएर हात माथि उठाउँदै, आफ्नै देशको सेनासित थर्कमान हुँदै लाइन लागेर सेनाको शङ्कालु दृष्टिको कोपभाजन सबैले बन्नैपर्थ्यो

अहिले ऊ मजासित हि“डिरहेछ । चेकपोस्ट हो, जा“चपास गर्नु, अनियमित क्रियाकलाप नहोस् भन्नु, तस्करी नियन्त्रण गर्न सघाउनु, ठीकै छ नि अपराधीहरूलाई दण्डहीनताको अनन्त छुटबाट उम्किन नदिनु जनताकै रक्षाका लागि हो नि † होस् न यस्तोखाले चेक जा“च होस्, हामी खुसीसाथ सघाउ“छौ“, सोच्दै ऊ सैनिक जवानसित आ“खा भिडाउ“दै मजासित मुस्कुराउ“दै हि“डिरहेछ । सैनिक जवानको आ“खामा पनि पहिले-पहिलेझै“ शत्रुवत् ‘नजर’ छैन, बरु मायालु अपनत्व छ । सैनिक जवानको अनुहार पनि पहिले-पहिलेझै“ सङ्कुचन, दम्भी छैन- बरु खुलेको छ, ह“सिलो छ । त्यसैले उसलाई लाग्यो, सैनिक जवानले ऊप्रति हर्ेर्दै मसुमुसु हा“सेको भनेको उसलाई सलाम ठोकेको हो । उसलाई सलाम ठोकेको भनेको राजालाई होइन, जनतालाई अब हामी राजाका तावेदार होइनौ“, जनताका सेवक हौ“ भनेको हो ।

“बुझिस् किरण, अबको नेपालको सेना हाम्रो सेना हो, हाम्रो प्यारो सेना हो । बुझिस्, मलाई बाटामा पहिला-पहिलाझै“ कुनै दुःख भएन उनीहरूबाट । अहिले त मलाई अ“गालो हाले । बुझ्न त“, अहिले त उनीहरूले जनतालाई अ“गालो हाले †” ऊ भन्नेछ किरणलाई, त्यसका निम्ति ऊ व्यग्र छ ।

धनकुटा कट्यो । बाटाहरू छिचोलि“दै गए । बसको झ्याल छेऊमा थियो ऊ, सिरीररिी चलेको चिसो बतासले पनि उसको मनलाई शीतल पार्दै गयो ।

ब्यारेकमा लेखिएको ‘नेपाल माता जननी † त्रि्रो सदाकाल जय, अखण्ड यो प्यारो देश नेपाल जय जय जय †’ अझै जस्ताको त्यस्तै उसको आ“खामा उत्रिरहेकै छ र उसलाई काउकुती लागिरहेको छ ।

तेह्रथुम आउ“दा-जा“दा जतिपटक ऊ पहिला-पहिला ब्यारेकबाट गुज्रिन्थ्यो, त्यति-त्यतिपटक एउटा राष्ट्रिय जीवन ऊ मर्दथ्यो । तर, यसपटक उसलाई मुक्ति मिलेको छ । उसलाई मुक्ति जीवनबाट होइन, पहिला-पहिला हुने गरेको उसको मृत्युबाट उसलाई मुक्ति मिलेको छ ।

सोच्दा नै हो छाती पनि दुख्ने/नदुख्ने । राष्ट्र पनि दुख्ने/नदुख्ने । सोच्यो भने नै हो राष्ट्र पनि प्यारो या नप्यारो । ऊ सोचिरहेको छ, यतिबेला राष्ट्रको सच्चा राष्ट्रवादी भएर सोचिरहेको छ । छिः ‘राष्ट्रवादी’ शब्दलाई पनि मण्डलेहरूले व्यक्तिपूजा गरेर बिटुल्याए । मै हु“ राष्ट्र, मै हु“ राष्ट्रियता, जनता सबै भुसुना भनेर निरङ्कुश राजाहरूले पनि सदासदा यो राष्ट्रलाई कुल्चिए र आफ्नो स्वार्थ सा“धे † अब उसलाई सन्तोष लागेको छ ।

“तपाईंलाई मात्र राष्ट्रको चिन्ता, अरूलाई चाहि“ केही नहुने -” श्रीमतीले उसलाई भनेकी थिई ।

“होइन अरूलाई पनि होला नि, नबोलेका मात्र हुन्”

“अनि तपाईं मात्र किन बोल्ने नि…-” श्रीमतीले सम्झाएकी थिई ।

एकपटक संसारीमाइस्थानको कवि गोष्ठीमा, नगरपालिकाका उपमेयर गङ्गा भगतको सभापतित्वमा सम्पन्न कवि गोष्ठीमा राजागानलाई राष्ट्रिय गान भनेर बजाइयो । त्यसबेला भर्खरर्-भर्खर ‘प्रजातन्त्र’ आएको भनिएको बेला थियो र पनि नक्कली राष्ट्रगान बजाइयो । ऊभित्र अपुर्व उत्साह थियो, यी नेताहरू किन फर्ेर्दैनन् यो नक्कली राष्ट्रगान – उसको गुनासो थियो ।

कार्यक्रम प्रारम्भ हुनुपर्ूव नै सबैलाई उभ्याइयो । तर, अह“ ऊ उठेन । त्यसो त त्यसअघि, त्यसपछि पनि नक्कली राष्ट्रगान घन्किएकै हो । तर, त्यसपटकको कुरै बेग्लै । त्यसपटकको स्मृतिमा छापै बेग्लै । राजागान नकच्चरो बनेर राष्ट्रियगानका रूपमा बजिरह्यो, अरू अन्ठाएर उठिरहे, मुख चलाइरहे तर ऊ उठेन पनि र मुख पनि चलाएन । उसलाई साथ दिने अर्का थिए, कवि बद्री भिखारी

ऊ सम्झिरहेको छ रामरझिन यादवलाई, जसले पनि यस्तो गर्नैपर्ने दुस्साहस बेलाबखतमा गरेका थिए । यतिबेला, सच्चा राष्ट्रगान बजिरहेका बेला रामरभिmन यादवजीको अनुहारमा पनि सन्तोषले प्रसन्नता छाएको हुनर्ुपर्दछ, ऊ सोचिरहेको छ ।

थाहै नपाई धरान आइपुग्यो । थाहै नपाई इटहरी आइपुग्यो । थाहै नपाई विराटनगर आइपुग्यो ।

यो ब्याङ्कको जागिरमा, ठूलो ठाउ“मा त्यतिविधि चियोचर्चो हु“दैनथ्यो । विराटनगरमा नरह“दाको पीडा ऊ झेलिरहेको थियो । “त्यसबेला अर्थात् १९ दिनको आन्दोलनका बेला म किन विराटनगरमा भइन“,” उसलाई थक्थक् लागिरहेको थियो । तेह्रथुममा पनि आन्दोलन मच्चिएकै हो । उसले सानो ठाउ“ भए पनि सानै हैसियतमा जागिरलाई हत्केलामा राखेर सहभागिता जनाएकै हो । यद्यपि, त्यसबेला सधै“ चुप लाग्नेहरूका पनि ओठ खुलेका थिए । सधै“, राजनीति गरेको आरोप लाग्छ भन्ने अरू कर्मचारीहरू पनि सडकमा उत्रिएका थिए ।

लाटा-सुधा बोल्न थाल्दछन्… कायर पनि वीर हुन्छन्, वेग चल्छ जोसको…एक जुगमा एकदिन एकचोटि आउ“छ…† गोपालप्रसाद रमिालको कविता मानौ“ र्सार्थक भइरहेको थियो । तर पनि ऊ असन्तुष्ट थियो । तेह्रथुममा ऊसले चाहेजति आन्दोलनमा आफूलाई होम्न नपाएको, उसलाई लागिरहेको थियो । विराटनगरमा भएको भए ऊ जनआन्दोलन चौकमा उप|mी-उप|mी कराउने थियो । निरङ्कुश राजतन्त्रको अब मिति पुग्यो भनी ऊ सारा विराटनगरवासीलाई ब्यूंझ्याउने गरी चिच्याउने थियो । यद्यपि, सारा विराटनगरवासी उसको अनुपस्थितिमा पनि जर्ुर्मुराएर उठेकै थिए । प्यारो विराटनगरमा उसले किन सारा विराटनगरवासीसित कदममा कदम मिलाएर क्रान्तिको विगुल फुक्न सकेन भन्ने एउटा घिड्घिडो रहेकै थियो ऊभित्र…।

कुनबेला भृकुटी चौकमा उत्रियो, त्यो पनि थाहा पाएन । कुनबेला रक्िसामा चढ्यो, त्यो पनि थाहा पाएन । कुनबेला घरमा रक्सिबाट उत्रियो, त्यो पनि थाहा पाउने थिएन यदि त्यतिबेलै ससाना नानीहरूले ‘बाबा आउनुभयो, बाबा आउनुभयो’ भनेर हल्ला नमच्चाएका हुन्थे भने…।

उसले नानीहरूलाई अ“गालो हाल्यो । श्रीमतीले रक्िसावालाका हातबाट झोला लिइसकेकी थिई । रिक्सावालालाई भाडा पनि श्रीमतीले नै तिरिदिइसकेकी थिई ।

ऊ भने भित्र कोठामा पसेर ससाना नानीहरूका हात उठाएर हावामा नचाउंदै कराइरहेको थियोः

निरङ्कुश राजतन्त्र मुर्दावाद
लोकतान्त्रिक गणतन्त्र जिन्दावाद