Mahesh Bikram Shaha – Cantonement

महेशविक्रम शाह – क्यान्टोनमेन्ट
(हिमाल खबरपत्रिका)

क्यान्टोनमेन्टमा छापामारहरू उत्सव मनाइरहेका थिए।

बन्द शिविरभित्र विद्रोही छापामारहरू खुसीले चिच्याइरहेका, हाँसिरहेका, गाइरहेका र उफ्री’उफ्री नाचिरहेका थिए। क्यान्टोनमेन्टको वरिपरि मसालहरू जलिरहेका थिए। मसालको उज्यालोमा विद्रोही छापामारका खुसीले उज्यालिएका अनुहारहरू न् चम्किला देखिएका थिए।

क्यान्टोनमेन्टभित्रको वातावरण राताम्मे थियो। विभिन्न नाराहरू लेखिएका राता तुल, राता न्डा, राता फेटा र रातै ध्वजा’पताकाले क्यान्टोनमेन्ट भरिभराउ थियो। रातो रङले उनीहरूको क्रान्तिकारी विचार र दर्शनको परिचय दिइरहेको थियो। छापामारहरू कम्ब्याट ड्रेसमा थिए। कम्ब्याट ड्रेसमा नै उनीहरू उत्सवमा सहभागी भइरहेका थिए।

छापामारहरूमध्ये कोही मादल ठटाइरहेका थिए, कोही क्रान्तिकारी गीत घन्काइरहेका थिए भने कोही मादलको ताल र गीतको लयमा हातमा बन्दूक नचाउँदै खुट्टा सारिरहेका थिए। हरेक गतिविधिले उनीहरू औधी खुसी भएका जनाउँथ्यो। मनभित्रको खुसी तिनको शरीरबाट ल्किरहेको थियो। एक छापामारले गीतको भाका हाल्दै उत्सवको गीत गायो। गीतले भनिरहेको थियो’ कसरी उनीहरूले युद्ध लडे, कसरी उनीहरूले जीवनको पनि पर्बाह नगरी शत्रुका शिविरमा धावा बोले, कसरी उनीहरूले विजयको उत्सव मनाए। यो गीतले अरू छापामारहरूलाई युद्धका दिनहरूको सम्ना ताजा गरायो। तिनीहरू न्’न् जोसिएर नाच्न थाले।

एउटी महिला छापामारले पनि गीत गुनगुनाइन्। गीतमा सुन्दर भविष्यका सपनाहरू थिए। गीतले भन्थ्यो— “हामीहरूले धेरै दुःख पायौँ तर आˆना सपनाहरूको यात्रा छोडेनौँ।” गीतमा अतीतको बलिदानले सुन्दर भविष्य सिर्जना गर्ने भावना थियो।

ऊ कोठाभित्रबाट नै आँगनमा साथीहरूले गाइरहेको गीत सुनिरहेको थियो। गीत सुन्दै ऊ पनि आˆना ओठहरू चलाउँथ्यो, गीतको भावअनुसार जोसिन्थ्यो, कहिले मुस्कुराउँथ्यो त कहिले धरधरी आँसु चुहाएर रुन थाल्थ्यो। उत्सवको रमाइलोमा आफू सहभागी हुन नसक्नुको पीडाले ऊ व्यथित बनिरहेको थियो।

उसको कानमा लगातार गीत गुन्जिरहेको थियो, गीतले उसको ‘कथा’ बताइरहेको थियो। गीत सुन्दै उसले वर्षौं पहिले छोडेको घर सम्झ्यो, आˆना आमाबाबु सम्झ्यो र भाइ’बहिनीका मायालु अनुहारहरू सम्झ्यो। कति ममतामयी र वात्सल्यपूर्ण थिए तिनीहरू उसका लागि’ उसले घर छोड्दा कति रोएका थिए तिनीहरू’तर उसका लागि तिनका आँसुभन्दा आˆनो सपनाको यात्रा प्यारो थियो। उसले मनमनै सोच्यो— त्यतिखेर आˆनो व्यक्तिगत सपनाभन्दा सुन्दर नेपाल सिर्जना गर्ने सपनाले उसलाई युद्धमा होमिने आँट दिएको थियो।

‘ओहो, युद्ध लड्दालड्दै दस वर्ष बितेछ!’ उसले लामो सुस्केरा छोड्यो। यस १० वर्षमा उसका भाइ’बहिनीहरू लक्का जवान भए। दुवैले कलेजको पढाइ सिध्याए। दुवै जना उच्च शिक्षाका लागि अमेरिका भासिए। आˆना भाइ’बहिनीहरू अमेरिका भासिएको खबरले ऊ मर्माहत बनेको थियो। ‘किन गए तिनीहरू अमेरिका! के छ अमेरिकामा!’

एउटा छापामारका भाइ’बहिनीहरूको अमेरिका’पलायनले उसलाई क्रोधित बनाएको थियो। ‘पढेको भए त म पनि बीए, एमए भइसक्थेँ होला!’ उसले आफूले सात कक्षा पढ्दापढ्दै स्कुल छोडेको क्षण स्मरण गर्‍यो। ‘मलाई नपढेर के फरक पर्‍यो र? म पढे पनि छापामार, नपढे पनि छापामार! तर अलिकति ज्यादा पढेको भए सायद छापामारको कमान्डर भइसक्थेँ कि!’ उसका आँखाअगाडि आए आˆना छापामार साथीका अनुहारहरू, जो ऊभन्दा धेरै पढेको हुनाले प्लाटुन कमान्डर बनिसकेका थिए। उसको मन तिनीहरूप्रति ईर्ष्यालु बन्न थाल्यो।

‘तिनीहरू कमाण्डर भए पनि मसँग युद्धको अनुभव बढी छ।’ उसले आˆनो मनलाई सान्त्वना दिँदै आफूले लडेका युद्धका घटनाहरूलाई एक’एक गरी सम्न थाल्यो।

‘सायद क्यान्टोनमेन्टभित्रको यो अँध्यारो कोठाभन्दा लडाइँको खुला मैदान नै जाती थियो कि!’ उसले कोठाबाहिर आˆना आँखा फैलायो। आगोको उज्यालोमा उसले देख्यो एउटा घर जहाँ छापामारका हतियारहरू भन्डार गरिएका थिए। ‘यी हतियारहरूसँगै कतै हाम्रा सपनाहरू पनि भण्डार गरिने त होइनन्।’ ऊ अब आˆनो भविष्यप्रति सशङ्कित हुन थाल्यो। उसले अचानक बिर्स्यो वीरतापूर्वक लडेका युद्धका अनुभव र अनुभूतिहरू। हतियार भण्डार गरेको घरमा हेर्दै उसले ठम्यायो— उसमा अन्तर्निहित छापामार युद्धकला र छापामार युद्धका सङ्घर्षपूर्ण गाथाहरू पनि हतियारसँगै त्यस घरमा कैद गरिएका छन्।

उत्सव जारी थियो। छापामारहरू अै गीत गाइरहेका, नाचिरहेका र रमाइरहेका थिए। तिनीहरूका गीत र नृत्यले क्यान्टोनमेन्टभित्रको वातावरण उल्लासमय बनिरहेको थियो।
“हामीले सपनाहरू देख्यौं

हाम्रा सपनाहरू सुन्दर र सत्य थिए ती सपनाहरूलाई हामीले हृदयमा बसायौं र आˆनो जीवनको उद्देश्य बनायौं।”

‘कमरेडहरू कति सुन्दर गीतहरू गुनगुनाइरहेका छन्, ती गीतमा कोमल भावना र सप्तरङ्गी सपनाहरू छन्।’ आफू बसेको स्थानबाट नै बाहिर चियाउँदै ऊ बुदबुदायो।

‘साँच्चै हामी भोलि यस क्यान्टोनमेन्टबाट मुक्त हुन्छौं त? के भोलिदेखि हाम्रो नयाँ भविष्य शुरु हुँदैछ?’ गीतमा अभिव्यक्त भावनाहरूैँ उसको मनमा पनि सुकोमल सपनाहरू फुर्न थाले। ऊ पनि बिस्तारै गीत गुनगुनाउन थाल्यो। गीत गुनगुनाउँदै ऊ भोलिको आˆनो भविष्यको सुन्दर सपना देख्न थाल्यो।

‘युद्ध पूर्ण रूपमा समाप्त भएको छ, हातबाट बन्दूक सधैँका लागि छुटेको छ, ऊ विद्रोहीबाट राष्ट्रसेवकका रूपमा परिवर्तित भएको छ, उसले जागिर पाएको छ, तलब पाएको छ, रासन पाएको छ, कानूनी अधिकार र अवसर पाएको छ। सबैभन्दा ठूलो कुरा उसले समाजमा सम्मान पाएको छ।’

ऊ एक्लै खितखित हाँस्यो। युद्धमा जुनसुकै बेला पनि मारिन सक्ने सम्भावनाका बाबजुद ऊ बाँचेको थियो। बाँचेर नै ऊ बाँच्नुको सार्थकता अनुभूत गरिरहेको थियो। युद्धमा मरेर लास बनेका आˆना साथीहरूलाई स्मरण गर्दै ऊ भावुक बनिरहेको थियो, ‘तिनीहरू पनि बाँचेका भए आज कति खुसी हुन्थे होलान्।’ उसले बाहिर चियायो। आगोको उज्यालो मन्द हुँदै गइरहेको भए पनि गीतहरू अै गुन्जिरहेका थिए। उसले गीतका शब्दहरू टिप्यो। गीतमा उनीहरूको जीवन’यात्राको गाथा समेटिएको थियो। गीतले उनीहरूको दुःखको, पीडाको, सङ्घर्षको, बलिदानको र उज्ज्वल भविष्यको गाथा भनिरहेको थियो।

‘नयाँ नेपालको निर्माणका लागि मैले घर छोडें, परिवार त्यागें, टाउकामा कात्रो बेरेर युद्धमा होमिएँ, रातबिरात गाउँ’बस्ती, पहाड’फाँट, उकाली’ओराली, नदीनाला र जङ्गलहरू चहारें, लडाइँमा मारिएका साथीहरूका लास देखेर न्डै बहुलाएँ, लासहरूलाई खाडलमा पुर्दापुर्दै न्डै आफैं लास बनिनँ।’ ऊ क्वाँ’क्वाँ रुन थाल्यो। युद्धको अभिघातले उसलाई व्यथित बनाइरहेको थियो। उसका आँखाबाट आँसुका धारा छुटिरहेका थिए, तर ऊ आˆना हातले आँसु पुछ्न सकिरहेको थिएन। उसलाई बाहिर गएर आˆना साथीहरूसँगै गाउन मन लाग्यो, नाच्न मन लाग्यो। अँध्यारो कोठाभित्रको एकलास वातावरणमा उसलाई उकुसमुकुस हुन थाल्यो। ऊ जोडतोडले चिच्याउन थाल्यो। कोकोहोलो गर्न थाल्यो।

क्यान्टोनमेन्टभित्रको उत्सवमा अचानक चकमन्नता छायो। गीतहरू बन्द भए, मादलहरू बज्न छोडे, छापामारका नाचिरहेका खुट्टाहरू टक्क रोकिए। उत्सवसँगसँगै उसको रुवाइ पनि बन्द भयो। उसले छक्क परेर बाहिर हेर्‍यो। छापामारहरू कम्ब्याट ड्रेसमा चौरमा भेला भइरहेका थिए। ‘चौरमा किन भेला भइरहेछन् छापामारहरू?’ ऊ रनभुल्लमा पर्‍यो। उसले अनुमान गर्न सकेन कहाँ के भइरहेको छ। ‘किन उत्सव अचानक रोकिएको छ? किन छापामारहरू चौरमा ओइरिएका छन्?’ उसको मथिङ्गलमा यिनै कुराहरू घुमिरहेका थिए। उसले देख्दादेख्दै सबै छापामारहरू हातहतियारसहित बाहिर निस्के। एकैछिनमा क्यान्टोनमेन्ट खाली भयो।

“कमरेड, मलाई पनि बाहिर लग। म पनि गर्छु मार्चपास।” ऊ चिच्याउन थाल्यो। तर उसको आवाज सुन्ने क्यान्टोनमेन्टभित्र कोही थिएन।

बिहान हुन्जेल ऊ छापामारहरू क्यान्टोनमेन्टमा फर्किने आशामा अनिँदो उँघिरह्यो। रातभर उसले विभिन्न आवाजहरू सुन्यो; छापामारले नारा लगाएको आवाज, सडकमा गाडीहरू रोकिएको आवाज, यात्रुहरू बिचल्लीमा परेर रोएको आवाज, बस्तीमा मान्छेहरू चिच्याउँदै भाग्दै गरेका आवाजहरू।

‘के युद्ध फेरि सुरु हुन्छ? युद्ध फेरि सुरु भयो भने फेरि बन्दुकहरू पड्किनेछन्, मान्छेहरू लास बनेर ढल्नेछन्, फेरि खाडलहरू खनिनेछन्, फेरि लासहरू पुरिनेछन्, फेरि गाउँ’बस्तीहरू उजाडिनेछन्, फेरि लस्करका लस्कर मान्छेहरू मुग्लान भासिनेछन्। फेरि एक नेपालीले अर्को नेपालीलाई चिन्न छोड्नेछ। र म फेरि युद्धमा होमिनेछु। युद्ध गर्दागर्दै बूढो हुनेछु र युद्ध गर्दागर्दै मेरो जीवन समाप्त हुनेछ। मेरा सपनाहरू पनि मेरो लाससँगै माटाले पुरिनेछन्।’

ऊ फेरि कोकोहोलो गर्दै रुन थाल्यो। उसले आˆनो घर सम्झ्यो, आˆना आमाबाबु सम्झ्यो, भाइ’बहिनी र साथीहरू सम्झ्यो। आफूले लडेका युद्धहरू सम्झ्यो। युद्धमा आफूले मारेका मान्छेका लासहरू सम्झ्यो। ऊ न् विक्षिप्त बनेर चिच्याउन थाल्यो।

उसले एक्कासि आˆनो चिच्याहटभन्दा पनि चर्का आवाजहरू आइरहेको सुन्यो। कोठाबाहिर हेर्‍यो। छापामारहरू भयाक्रान्त अनुहार बोकेर हतारिँदै क्यान्टोनमेन्टभित्र छिरिरहेका थिए। छापामारहरू यति धेरै त्रसित र भयभीत भएको ऊ पहिलोपल्ट देखिरहेको थियो।

अब भयभीत हुने पालो उसको थियो। उसले देख्यो क्यान्टोनमेन्टभित्र छापामारहरू मात्र होइन, उनीहरूको पछि’पछि भयाक्रान्त ठूला कमरेडहरू पनि आत्तिँदै प्रवेश गरिरहेका थिए। ‘कसरी क्यान्टोनमेन्टभित्र आइपुगे हाम्रा वरिष्ठ कमरेडहरू?’ ऊ छक्क पर्‍यो। ऊ कमरेडहरूलाई हेर्दै थियो कमरेडहरूको पछि’पछि विरूप अनुहार लिएर राजनीतिक दलका नेताहरू पनि आपसमा गडा गर्दै क्यान्टोनमेन्टभित्र छिरिरहेको देख्यो उसले।

क्यान्टोनमेन्टभित्र छिर्नेबित्तिकै विभिन्न उचाइ, मोटाइ, रङ्ग र अनुहारका लोकतान्त्रिक नेताहरू र कमरेडहरूबीच वाक्युद्ध शुरु भयो। वाक्युद्धसँगसँगै मल्लयुद्ध पनि हुन थालेको देखेपछि ऊ वाल्ल पर्‍यो। आफूले विगतमा लडेको युद्धभन्दा पनि भयानक युद्ध शुरु हुन लागेको देख्दा उसलाई भक्कानो छोडेर रुन मन लाग्यो।

‘राजनीतिक दलका नेताहरू पनि क्यान्टोनमेन्टभित्र! किन आए यिनीहरू?’ उसले केही सोच्न भ्याएकै थिएन, क्यान्टोनमेन्टको ठूलो गेट बन्द भएको आवाज सुन्यो र देख्यो चारैतिरबाट विदेशी अनुहारका मान्छेहरूले क्यान्टोनमेन्टलाई घेरिसकेका थिए। वरिपरि बुङ्बुङ्ती धूलो उडिरहेको थियो। धूलैधूलोको बीचमा रङ्गीविरङ्गी विदेशी न्डाहरू फर्फराइरहेका थिए र ती वर्गाकार ण्डाहरूको बीचमा उसले एउटा पनि तीनकुने नेपाली ण्डालाई देखेन। ‘हाम्रो ण्डा कता गयो?’ ऊ जोड’जोडले चिच्याउन थाल्यो। विक्षिप्त अवस्थामा नै उसले आफू बसेको कोठाबाट बाहिर फाल हाल्यो। ऊ भुइँमा बजारियो। उसका गोडा र हातमा फलामको सिक्री बाँधिएको थियो।

ऊ युद्धको अभिघातले मानसिक रूपमा विक्षिप्त बनेको एक विद्रोही छापामार थियो, जसलाई क्यान्टोनमेन्टभित्र कैद गरिएको थियो।

हिमाल खबरपत्रिका
पूर्णाङ्क २०५

Mahesh Bikram Shaha – Chhimeki Ko Chhata Ra Chhada Chhoraharu

महेशविक्रम शाह – छिमेकीको छाता र छाडा छोराहरू
(नेपाल साप्ताहिक)

पल्लो घरको छिमेकीले एक दिन मलाई फोन गरेर भन्यो, “भोलि तपाईंको घरजग्गाको नक्सा र लालपुर्जा लिएर मकहा“ आउनूस् । नक्सामा जग्गा उल्टोपाल्टो देखिएकाले नया“ नापी गराउनु पर्लाजस्तो छ ।” मैले ‘हवस्’ भनेर फोन राखिदिए“ । मैले उसलाई ‘हवस्’ त भने“ तर त्यसपछि भने मलाई चिन्ताले गा“ज्न थाल्यो । आपmनो घरको छिमेकीप्रति मेरो सद्भावना हुनुपर्ने हो, हामीबीचको सम्बन्ध आत्मीय र प्रगाढ हुनुपर्ने हो तर दुर्भाग्यवश हामीबीचको सम्बन्ध असल छिमेकीबीच हुनुपर्नेजस्तो थिएन । म मात्र होइन, उसका वरपिरकिा अन्य घरहरू पनि उसको विचार र व्यवहारबाट पीडित थिए । नभोग्नुपर्ने सास्ती भोगिरहेका थिए । तिनीहरूमध्येको एक म थिए“ र मेरो घर थियो ।

ऊ आलिसान महलको मालिक थियो । वरपिरि ठूलो कम्पाउन्ड थियो । कम्पाउन्डभित्र फलफूलको बगै“चा थियो, जहा“ वर्षौभरि मीठा-मीठा फलहरू लाग्थे । घरका बार्दली, छत, गेट र कम्पाउन्डको पर्खालमा रङ्गीबिरङ्गी फूलहरू बाह्रैमास लत्रिरहेका देखिन्थे । महलभित्र नै एक सुन्दर, रमणीय र मनोहारी तलाउ थियो र तलाउको बीचमा एक जना महात्माको सालिक थियो । महलको दक्षिण भागमा एउटा टावर थियो, जसमा टेलिस्कोप र दूरबीन जडान गरएिका थिए । ग्रह, नक्षत्रको गतिको लेखाजोखा गर्न ती जडान गरिएको हो भनिएको थियो । पल्लो घरको छिमेकी छाताको विशेष सोखिन प्रतीत हुन्थ्यो । घरको छतमा र बगै“चामा थरीथरीका रङ्गीबिरङ्गी छाताहरू गाडिएका थिए । छाता बनाउने कालिगढहरू पालेर राखेको थियो उसले । छिमेकका एक-दुइ घरको छतमा समेत उसका छाता गाडिएका देखिन्थे । ऊ अनौठो स्वभावको थियो । उसले एउटा हिंस्रक सिंहलाई फलामको पिञ्जरामा थुनेर राखेको थियो। उसलाई जब छिमेकीका कुनै कुराहरूबाट चित्त बुभmदैनथ्यो वा रसि उठ्थ्यो, तब उसको महलबाट सिंह गर्जेको आवाज सुनिथ्यो । सिंहको आकस्मिक र भयावह गर्जनले अरूजस्तै मेरो पनि सातोपुत्लो उठ्थ्यो ।

मलाई अचानक आएको उसको फोन पनि मेरालागि सिंहको गर्जनझै“ थियो । एक रोपनीमा बनेको मेरो घर र जग्गा ५० रोपनीसम्म फैलिएको उसको आलिसान महलका लागि किन र कसरी घा“डो बनिरहेको छ, मैले बुभmन सकिरहेको थिइन“ । मेरो घरका केही विशेषता थिए । जस्तैः मेरो घर उसको आलिसान महलभन्दा उ“चो भूसतहमा रहेको थियो, मैले चर्चेको जमिनमा एउटा प्राचीन प्राकृतिक पानीको धारो थियो, जसबाट अविरल रूपमा शीतल पानी बहिरहन्थ्यो । मेरो घर भूकम्प, आ“धीबेहरी, मेघ र असिनावृष्टि र खडेरीबाट क्षत्रि्रस्त बने तापनि कहिल्यै ध्वस्त भने भएन । सदा सुरक्षित रहिरहन सफल भयो । मलाई चिन्ता लाग्न थाल्यो कि कतै त्यो छिमेकीले सा“ध-सिमानाको कचिङ्गल झिकेर मेरो यो पानीको धारो, अग्लो ठाउ“मा ठडिएको घर र यसको प्राचीन इतिहासलाई हडप्न खोजेको त होइन ! मैले आपmनी बूढीस“ग आपmनो चिन्ता व्यक्त गरे“ । मेरा कुरा सुनेर उनी पनि चिन्तित भइन् । तर, आफूलाई सम्हाल्दै उनले भन्न भूलिनन् कि हाम्रा यत्रा लाठे छोराहरू छन्, तपार्इं किन चिन्ता गर्नुहुन्छ ?” मैले आपmना छोराहरूस“ग छलफल गरेर समस्याको समाधान खोज्ने निर्ण्र्ाा गरे“ ।

मेरा छोराहरू मेरोअगाडि उपस्थित थिए । तिनीहरूको अनुहार हेर्दा लाग्दैनथ्यो कि तिनीहरू कुनै समस्याको पूर्वानुमान गरेर आएका छन् । बरु बाबुले बुढेसकालमा पैतृक सम्पत्तिको भागबन्डा गरिदिन बोलाएको हो कि भन्ने आशामा थिए तिनीहरू । मैले समस्याको पोको खोल्दै भने“ कि, “पल्लो घरको छिमेकीको नियत खराब छ । ऊ सा“ध-सिमाना मिचिएको निहु“मा हाम्रो घरजग्गा हडप्न चाहन्छ । जग्गाको नक्सा र लालपुर्जा लिएर आउन भनी उसले मलाई टेलिफोनमा जनाउ दिएको छ ।” मैले पालैपालो सबैका अनुहार नियाले“ ।
“जग्गाको नक्सा र लालपुर्जा लिएर आउनु भन्दैमा आत्तिनुपर्ने के अवस्था छ र बा ! आखिर उनी हाम्रा राम्रा छिमेकी हुन् । हामीलाई गाह्रोसाह्रो परेका बेला काम लाग्छन् ।” छोरो नं १ अथवा जेठो छोरो बोल्यो । छिमेकीप्रति सदासयता देखाउ“दै बोल्यो ऊ । ऊ सानो छ“दा छिमेकीको छोरोस“ग छिमेकीकै आ“गनमा साइकल कुदाएको हो उसले । ऊ कहिलेकाही“ मलाई नै शब्दको झटारो हान्ने गर्छ कि पल्लो घरको अङ्कल नभएको भए सायद ऊ बालककालमै साइकल कुदाउन सक्ने थिएन । उसलाई पछि आपmनो मोटर दिएर ड्राइभिङ् सिक बेटा भन्ने पनि तिनै छिमेकी हुन् ।

“के गरौ“ त छोरा -” मैले उसलाई फेरि सोधे“ ।

“पटक-पटक अङ्कलको गाडी मागिराख्नुपर्छ बुबा !” उसले भन्यो ।

छोरो नं १ बाट हरेस खाएर म छोरो नं २ अर्थात् माहिलो छोरोतिर उन्मुख भए“ । ऊ मलाई नै हेररिहेको थियो । यो छोरोबाट केही समाधान निस्की हाल्छ कि भन्ने आशा पलायो मेरो मनमा ।

“त्यो छिमेकी अङ्कल मान्छे त अप्ठ्यारै हो तर लालपुर्जा नै हडप्लाजस्तो त मलाई लाग्दैन बा ! उनलाई के कमी छ र – त्यत्रो ठूलो बगै“चा छ, बगै“चामा बाहैमास मीठामीठा फलहरू लाग्छन् ।”

मलाई राम्रैस“ग थाहा थियो कि ऊ यसो किन भनिरहेको थियो ? ऊ घूसघूसे, मनभित्र एउटा कुरो राख्ने र बाहिर अर्को कुरो देखाउने प्रवृत्तिको थियो । उसको यो बानी सुधार्ने प्रयास नगरेको होइन मैले । छिमेकीस“ग लोलोपोतो गरी उसको बग“ैचामा नै गएर मीठामीठा फल चाख्ने र गोजीमा समेत भरेर कोठामा ल्याई लुकाउ“थ्यो ऊ । घरमा आएपछि मलाई भन्ने गथ्र्यो कि छिमेकी अङ्कलले उसलाई मीठो फल खाएर जा भनेका थिए तर उसले खान्न भनिदियो । उसको कुरा सुनेर मलाई हा“सो उठ्थ्यो । सायद फलको रसको स्वाद बा“की नै थियो उसको ज्रि्रोमा, त्यसैलै ऊ प्रकट रूपमा छिमेकीविरुद्ध बोल्न हिच्किचाइरहेको थियो ।

यी दुइ छोराहरू जो अन्य छोराहरूभन्दा उमेरले र अनुभवले पनि जेठा र पाका थिए, आपmना बा, आमा र आपmनो पुख्र्यौली घरमाथि छिमेकीले गर्न लागेको हस्तक्षेपका विरुद्ध बोल्न नचाहेकामा मलाई उदेक लागेर आयो । हामी मरेर गएपछि यो घरको के गति होला भन्ने पीरले मलाई पिरोल्न थाल्यो । कतै हाम्रो घरको नियति पनि ऊ त्यही पल्लाघरे सुकबहादुरको झै“ हुने त होइन । सुकबहादुर जसको घर मेरो घरस“गै जोडिएको थियो, नालायक छोराहरूको बदमासीले त्यही छिमेकीको कम्पाउन्डभित्र गाभिन पुग्यो । सुकबहादुर जसले आपmनो घर र जग्गा छोराहरूको नाममा अंशबन्डा गरिदिएका थिए, ती छोराहरूले त्यो घर र जग्गा छिमेकीको नाममा राजीनामा पास गरिदिएका थिए । आफूहरू भने छिमेकीको कम्पनीका जागिरे बनेका थिए । सुकबहादुरका बूढाबूढी भने केही समयसम्म पागलजस्ता बनी भौतारिएर अलप भएका थिए ।

मैले अझै आशा नमारेर छोरो नं ३, छोरो नं ४, छोरो नं ५ र छोरो नं ६ स“ग पनि मनको बह पोखे“ । “जेठा र माहिलालाई कुनै सरोकार छैन भने हामीले मात्र किन टाउको दुखाउनु बा !” छोरा नं ३ ले भन्यो । ऊ सानैदेखिको जिद्धी स्वभावको थियो र खालि जेठो र माहिलोको आरसि गर्ने र कुरा लगाउने गथ्र्यो ऊ । मैले उसको आश मारे“ । मैले छोरा नं ४ तिर दृष्टि फ्या“के“, “छिमेकीकी नातिनी मेरी छोरीकी साथी हो बा † तपाईंकी नातिनी हरदम उसको साथीको घरमा हुन्छे । ऊ त्यहा“ कम्प्युटर खेल्छे, स्विमिङ् गर्छे स्किइङ् गर्छे ब्रेकफास्ट, लञ्च र डिनर पनि प्रायः त्यही“ गर्छे छिमेकीले पनि उसलाई आपmनी नातिनीसरह मान्छन् । म कसरी उनका विरुद्ध जान सक्छु बा !” उसले आपmनो हात मल्दै भन्यो ।

छोरो नं ५ र छोरो नं ६ को जवाफ पनि अन्य छोराहरूको विचारस“ग मेल खान्थ्यो ।

“हाम्रो यो सानो परविारलाई यो चौबीसै घन्टा बगिरहने पानीको धारो किन चाहियो र बा ! उनले मागेका छन् भने दिए हुन्छ, खाली आ“गनमा पानी जमेर हिलो मात्र भएको छ । अङ्कलले हामीलाई चाहिएको बेला कोकाकोला र पेप्सीकोला खुवाउलान् नि बा ! किन चिन्ता गर्नुहुन्छ -” यी दुइ छोराका कुरा सुनेर भक्कानो छोडेर रुन मन लाग्यो मलाई । हे इश्वर ! यो समयको दोष हो वा मेरी बूढीको गर्भको दोष हो भन्दै मनमनै बिलाप गर्न थाले“ म ।

छोरो नं ७ अथवा कान्छो छोरो अलि पर गमक्क परी बसेको थियो । अरू छोराहरूभन्दा ऊ अलि भिन्न प्रकृतिको थियो । सानैदेखि ऊ व्रि्रोही स्वभावको थियो । स्कुलमा पढ्ने बेलादेखि नै ऊ जीवनको यथास्थितिमा परविर्तन हुनुपर्दछ भन्थ्यो । उसले हामीहरूको पुरानो घर भत्काएर नया“ ढा“चाको घर बनाउने प्रस्ताव राख्यो । उसको यस प्रस्तावस“ग अरू छोराहरूले असहमति जनाएपछि अन्य भाइहरूस“ग उसको ठाकठुक पर्‍यो र ऊ घर छोडेर निस्क्यो । करबि एक दशकपछि सबै भाइहरू मिलेर घरलाई नया“ रचनामा ढाल्ने सहमति भएपछि ऊ घर फर्केको थियो । मैले आशालु दृष्टिले कान्छो छोरोको अनुहारमा हेरे“ ।

“छोरा अब त“ मात्र एक जना बा“की छस्, जसप्रति मेरो भरोसा छ । त्यो छिमेकी जसलाई त“ पहिले ठालू भन्थिस्, त्यसले तेरो बालाई नदिने दुःख दियो ।”

“बा तपार्इंलाई एउटा गोप्य कुरा थाहा छैन सायद,” उसले भन्यो ।

“के कुरा हो बाबु †” मैले ब्याकुल हु“दै सोधे“ ।

“म जब घरबाट भागेको थिए“ नि, मेरो धेरैजस्तो समय ती छिमेकी अङ्कलको घरमा नै लुकेर बितेको थियो । उनले नै मलाई खुवाइपियाई राखेका थिए ।” उसले रहस्यको पेटारो खोल्दै भन्यो ।

“ह“, के भन्छस् त“ !” निमेषभरमा नै खङ्रङ्ग भए“ म ।

“हो बा उनी अब ठालू रहेनन्, उनी मजस्तो र्सवहाराको अभिभावक हुन् । मैले उनीस“ग एक जना अभिभावकस“ग गर्ने व्यवहार गर्नुपर्दछ, बा !” यति भन्दै ऊ मुसुक्क मुस्कुरायो । घरस“गस“गै उसले आफूलाई पनि नया“ ढा“चामा ढालिसकेको थियो ।

छोराहरू छाडा भइसकेछन् । यिनीहरूलाई आपmना बा-आमा र आपmनो घरको कुनै सरोकार रहेनछ । मलाई डा“को छाडी रुन मन लाग्यो । छोराहरूबीच पनि आ-आपmनो अस्तित्त्वलाई लिएर विवाद सुरु भयो । अचानक कसैले ढोका ढकढक्यायो । मैले सशङ्कित बन्दै ढोका खोले“ । ढोकामा एउटा मान्छे उभिएको थियो । मलाई ऊ चिनेचिनेझै“ लाग्यो तर ठ्याक्कै ठम्याउन भने सकिन“ ।

“म पल्लो घरको छिमेकीको खास मान्छे हु“ । तपाईंको घरभित्रबाट आइरहेका नानाथरी आवाज सुनेपछि तपाईंहरूको घरभित्रको झगडा मिलाउन मालिकले पठाउनुभएको हो ।” यति भन्दै ऊ ढोकाभित्र प्रवेश गर्‍यो । उसको हातमा ठूलो र आकर्ष छाता थियो । त्यो छाता छिमेकीको छत र बगै“चामा गाडिएका छाताहरूझै“ थियो । उसलाई देखेर छोराहरूको अनुहारमा आर्श्चर्यमिश्रति खुसी देखियो । तर, म भने उसको उपस्थितिमा खुसी हुन सकिरहेको थिइन“ । बाहिर पानी पररिहेको थिएन तर उसको हातमा छाता देखेर म विस्मित बनेको थिए“ ।

“यो छाता -” मैले उसको अनुहारमा हेर्दै भने ।

“हो, यो छाता हो । सुरक्षा छाता । मालिकले पठाउनुभएको ” उसले छातातर्फहर्ेर्दै भन्यो ।

“किन – कसलाई पठाएको -” मैले प्रश्न गरे“ । “तपार्इंहरूलाई दिनु भनेर पठाउनुभएको हो ।”

“उहा“को भनाइ अनुसार यो छाता जसले ओढ्छ, यस घरको हकदार पनि उही हुन्छ ।”

“कसरी -” म अचानक जोडले चिच्याए“ ।

पल्लो घरको छिमेकीको मान्छे हातमा छाता समातेर उभिएको छ र मेरा छाडा छोराहरू बाबुआमाको इज्जतमा दाग लगाउ“दै त्यो छाता ओढ्न छिमेकीको मान्छेवरपिरि चक्कर माररिहेका छन् । छिमेकीको मान्छे खितखिताउ“दै हा“सिरहेको छ ।

“…ल …ल …दौड, दौड… अ“… उप …उप …छाताभित्र पर्नैलाग्यौ“ …ल …ल …फेरि उप… यसरी कहा“ हुन्छ र …छाताभित्र नै आउनुपर्‍यो नि…।” मेरा छोराहरू छाता ओढ्न घम्साघम्सी गररिहेका छन् । छाता ओढ्न गएको एक जनालाई अर्कोले समातेर बाहिर हुत्याइरहेको छ । छाता ओढ्ने जिजीविषामा आपmनो एक छोरोले अर्को छोरोको गर्धन अ“ठ्याएर पर हुत्याइरहेको लज्जास्पद, भ्रष्ट, बीभत्स र अमानवीय दृश्य हेररिहेका हामी तिनका बाआमाहरू पुर्खादेखि जगेर्ना गर्दै आएको आपmनो घरजग्गाको सुरक्षित भविष्यप्रति चिन्तित हु“दै भक्कानो छोडी रुन थाल्छौ“ ।

छिमेकीको छाता ओढ्न तम्तयार छाडा छोराहरूको विकल्पमा नया“ सन्तानलाई जन्म दिन फेरि एकपटक हामी बूढाबूढी गर्भाधानका लागि तयार हुनुपर्ने हो कि ? सोच्न बाध्य भएका छौ ।

नेपाल साप्ताहिक
अंक ३००

Mahesh Bikram Shaha – Bhuin Khat

महेशविक्रम शाह – भुइँखाट
(नेपाल साप्ताहिक)

म भुइँखाटमा नै लम्पसार परेँ । म भुइँखाटमा सुत्न थालेको करिब एक साता हुन थालेको थियो । हुन त हाम्रो कोठामा डबल बेडको गद्दादार शय्या नभएको होइन । र, हामी दुई जोईपोइले त्यस गद्दादार बेडमाथि गुटुमुटिँदै जीवनका आनन्ददायक र रोमाञ्चक क्षणहरू नबिताएका पनि होइनौँ । हामीले यस पुरानो पलङको सट्टामा बजारमा आयात गरिएका विदेशी महँगा डबल बेडका पलङहरूमाथि सुत्ने सपनाहरू पनि नदेखेका होइनौँ । तर, यी सम्भावनाहरूका विपरीत हामी दुई जोईपोइको समान हक लाग्ने उक्त डबल बेडमाथि मेरो लोग्ने एक्लै उत्तानो परेर सुतिरहेको थियो अथवा सुत्ने नाटक गरिरहेको थियो ।

मलाई किनकिन यो जान्न मन लाग्यो कि यो भुइँखाटको आविष्कार सर्वप्रथम कसले र किन गर्‍यो होला ? आफू सुत्ने शय्यामा अटाउन नसकेर भुइँखाटको जोहो गर्‍यो होला कि वा हामी दुई जोईपोइको झैँ खटपट भएका बेला सङ्कटकालीन ओछ्यानका रूपमा व्यवस्था गरेको थियो होला । जेहोस् ! जसले यसको रचना गरे पनि ऊ भुक्तभोगी थियो । लोग्ने र स्वास्नीका मनोभावनाहरू केलाउने मनोविश्लेषक थियो ऊ ।

म मेरो लोग्नेलाई यो भान पार्ने प्रयास गरिरहेकी थिएँ कि म भुइँखाटमा ‘कम्फरटेबल’ छु । भलै त्यस भुइँखाटको तीनफीटे चौडाइमा मेरो अधबैँसे मोटो जीउ सात नम्बरको जुत्तामा नौ नम्बरको खुट्टा जबर्जस्ती घुसारेझैँ भएको किन नहोस् ! सिरानीमा टाउको जोत्दै गम्भीर भएर मैले सोचेँ कि हामी दुई लोग्नेस्वास्नी जीवनको त्यस मोडमा आइपुगेका छौँ, जहाँ हामी एउटै कोठामा दुई भिन्न ओछ्यानमा लम्पसार परेर सुतेको असफल नाटक गरिरहेका छौँ । र, एकअर्कालाई यो देखाउने प्रयास गरिरहेका छौँ कि तिम्रो शारीरिक स्पर्शले अब मेरो जीवनमा कुनै गम्भीर अर्थ राख्दैन । हामीहरू एकअर्काको गन्धलाई पनि बिर्सिन थालेका थियौँ । उक्त गन्धलाई स्मरण गर्ने हामीमा इच्छा र जाँगर थिएन भन्दा अझ इमानदारी हुन्छ होला ।

बिहान ऊ अफिस गएदेखि मैले दिनभर डबल बेडको पलङमाथि सुतेर आफ्नो रातभरको थकान मेटेँ । मलाई यो कुरा सम्झेर हाँसो उठ्यो कि लोग्नेको उपस्थितिमा रातभर मेरो कित्तामा भुइँखाट परेता पनि दिनभर डबल बेडको शय्या मेरो आफ्नै थियो । मैले राती लोग्नेले खुजमुज्ज बनाएको च्यादर र तकियाको खोल फेरेँ । डबल बेडलाई यसरी सिनित्त पारेँ कि मानौँ मेरो मायाको भोको लोग्ने व्यग्रतापूर्वक हान्निदै साँझ घर र्फकनेछ र म सम्हालिन नपाउँदै मलाई अँगालोमा बाँधेर ओछ्यानमाथि उत्तानो लडाउनेछ । ती रमणीय दिनहरू पुराना थिए र क्षणहरू पनि अतीत भइसकेका थिए । तर, रमणीय ती दिन र मधुर क्षणहरूको स्मृतिले मेरो तीतो मनलाई मिठ्याइरह्यो । म डबल बेडमाथि लम्पसार परेँ । एउटा तकिया टाउकोमुनि र अर्काे तकियालाई दुई खुट्टाका बीचमा च्यापेर कल्पनामा रमाइरहेँ । मानौँ, त्यो तकिया तकिया नभएर मेरो लोग्नेको पोटिलो तिघ्रा हो । मैले तेस्रो तकियालाई छातीले थिचँे र कल्पना गरेँ कि मेरो लोग्नेले मलाई आफ्नो छातीमा टाँसिरहेको छ । म डबल बेडको पूर्ण लम्बाइ र चौडाइलाई शरीरका अङ्गप्रत्यङ्गले समेट्ने प्रयास गर्दै छरपस्ट भएँ ।

मैले यो आशा गरेँ कि आज मेरो लोग्ने अफिसबाट घर र्फकंदा आँखाभरि घृणा र अनुहारमा सन्ताप बोकेर फर्किने छैन । ऊ ओठमा मधुर मुस्कान खेलाउँदै मसँग दुई शब्द भए पनि बोल्नेछ । घरभित्रको निःशब्दतालाई चिर्दै उन्मुक्त हाँसो हाँस्नेछ ऊ । धेरै दिनपछि हामीहरू आमनेसामने बसेर सँगै खाना खाने छौँ । ऊ मैले पकाएका परिकारहरूको मुक्तकण्ठले प्रशंसा गर्नेछ । यही सोचेर मैले आफ्नै हातले उसलाई मनपर्ने परिकारहरू बनाएँ । ममा आशा जाग्यो कि उसले मलाई आज ऐनाअगाडि उभ्याएर मुक्तकण्ठले मेरो रूपको प्रशंसा गर्नेछ । यही मधुर स्मृतिको जादूले तानिएर मैले धेरै दिनपछि ड्रेसिङ् टेबलको अगाडि आफूले आफैँलाई नियालेर हेरेँ । मैले दिनभर मेकअपले आफूलाई सिँगारेर सकभर राम्री बनाउने प्रयास गरेँ । हो, म साँच्चि सुन्दरी देखिएकी थिएँ । आफँैले आफैँलाई हेरेर मख्ख परेँ म । मेरो रूपबाट मोहित भएर भए पनि मेरो लोग्नेको मौनव्रत तोडिनेछ आज । यस अनुभूतिले कताकता रोमाञ्चित बनायो मलाई । आफूभित्र उर्लेको रोमाञ्चको लहरलाई फैलाउँदै म कल्पना गर्न थालेँ कि सायद आज हामी दुवै भोका गिद्धहरूझैँ एकअर्कामाथि झम्टिनेछौँ । हामी दुवैको काँचो मासु एकअर्काको तातोले फत्फत् गल्दै पग्लिनेछ र हामीहरू दुवै एकअर्कामा घुलनशील हुँदै सम्पूर्ण ओछ्यानलाई निथ्रुक भिजाउनेछौँ । यस अनुभूतिले मेरो सम्पूर्ण जीउ पसिनै पसिना भयो । मेरा ओठहरू काँपेका थिएँ । मेरो अनुहारको रङ परिवर्तन भएर म लालीगुराँस भएकी थिएँ । म यस कुराले आश्चर्यचकित भएकी थिएँ कि यस अधवैँसे उमेरमा पनि मेरो मन आफूलाई भर्खरकी तरुनी ठानिरहेको थियो, जसको हृदयको अन्तरकुन्तरमा जीवनका मीठा सपनाहरूका असङ्ख्य शृङ्खलाहरू हुने गर्दछन् ।

साँझ पर्‍यो …। रात ढल्यो …। ऊ बल्लतल्ल घरको सँघारमा देखापर्‍यो । म आफ्नो कोठाभित्र नै बसेर उसको प्रतीक्षा गरिरहेकी थिएँ, यो सोच्दै कि ऊ कछुवाको चालमा विस्तारै मछेउ आउनेछ र पछाडिबाट मलाई ग्वाम्म अँगालो हालेर आफू मेरो लोग्ने भएको र म उसकी स्वास्नी भएको अनुभूति दिनेछ । तर, मेरो अनुमान र आशाविपरीत ऊ बतासको झोँकाझैँ हुर्रिदै कोठाभित्र प्रवेश गर्‍यो र मतिर हेर्दै नहेरी डबल बेडको पलङमाथि काठको मूढोझैँ डङ्ङ पल्टियो ।

आहा ! मेरा सपनाहरू हिजोअस्तिझैँ आज पनि स्खलित भए । उसले मेरो अनुहारमा एकपटक पनि हेरेन । उसको विमुखताले मलाई आफ्नै अनुहार कुरूप लाग्यो । मैले एकै झट्कामा हातको पन्जाले आफ्नो अनुहार कोपरेकी थिएँ । मेरो शरीरले थुनेर राखेको संवेगको बाँध पलभरमै भत्केको थियो । मलाई के गरूँ, के नगरूँ भयो । एक मनले ठान्यो अहिले नै यो घर छोडेर निस्कूँ । आफ्नै कोठाभित्र एउटी स्त्री लोग्नेबाट परित्यक्त बन्न थालेपछि उसको आफ्नो घर नै कहाँ बाँकी रहन्छ र ! मलाई आफ्नै कोठाका भित्ताहरूले गिज्याउन थाले । मेरो निरीह अवस्थामाथि व्यङ्ग्य गर्दै डबल बेडको पलङ अट्टहास गर्न थाल्यो । यो शय्या त्यही थियो, जहाँ मैले पहिलोपटक आफू पूर्ण स्त्री भएको अनुभव गरेकी थिएँ । मेरा लागि मेरो लोग्नेभन्दा दोस्रो पि्रय वस्तु रहेको थियो यो पलङ, जहाँ म आफ्नो जीवनको बढीभन्दा बढी समय व्यतीत गर्ने गर्दथेँ । मेरा इच्छाहरू, आकाङ्क्षाहरू, सपनाहरू, मेरा खुसी र रहरहरू यही पलङको आयतनमा फैलिएका थिए । यो पलङ मेरा लागि प्रायः खुसी लिएर आउँथ्यो । यो डबल बेडको पलङ मेरा लागि ब्याट्रीचार्ज गर्ने चार्जरझैँ थियो, जुन हामी जोईपोइलाई कहिल्यै डिस्चार्ज हुन दिँदैनथ्यो । जब हामी दुई चार्ज हुन्थ्यौँ, हाम्रो शरीरमा नयाँ करेन्टका तरङ्गहरू लहरिन्थे र हामी आनन्दको मादकताले आह्लादित हुन्थ्यौँ । यो छफिटे पलङले हामीलाई यति खुसी दिन्थ्यो कि पलङबाहिर पनि हाम्रो खुसी रित्तिँदैनथ्यो । पलङभित्रको आनन्द चारैतिर छताछुल्ल भएर पोखिन्थ्यो र हामी लोग्नेस्व्ाास्नी आनन्दको सरोवरमा हेलिँदै जीवनको समग्र उमङ्ग र उल्लास भेट्टाउथ्यौँ ।

भुइँखाटमा सुतेको सुत्यै म कोल्टो फर्किएँ । मैले अर्धमुदित आँखाले उदासभावमा डबल बेडको शय्यालाई हेरँे, जुन शय्या मेरा लागि आजकल बिरानो बनेको थियो । मेरो लोग्नेलाई अङ्कमाल गरेर मेरो शय्या मस्त निदाइरहेको थियो । मैले लाख कोसिस गर्दा पनि आफ्नै पलङमाथि उक्लिन सकिरहेकी थिइनँ । मलाई आफैँ अचम्म लागिरहेको थियो कि जुन पलङमाथि एकछिन बस्न पनि म सदा लालायित रहन्थेँ, आज पलङमाथि पसि्ररहेको लोग्नेको जिउँदोजाग्दो शरीर देखेर पनि म रोमाञ्चित हुन सकिरहेकी थिइनँ । लोग्नेेको संवेदनाहीन मूढोजस्तो शरीरले मलाई विरक्त बनाइरहेको थियो । बितेका सात दिनमा मानौँ हामीभित्रको चुम्बकीय शक्ति क्षीण भइरहेको थियो । दिनदिनै हामी एकअर्काबाट विकषिर्त भइरहेका थियौँ । यही विकर्षणले नै मलाई मेरो हक लाग्ने गद्दादार शय्याबाट भुइँखाटमा हुत्याएको थियो ।

अचानक मैले आभास गरेँ कि पलङमाथिको मूढोमा केही हलचल भएको थियो । मेरो लोग्ने त्यस बडेमानको पलङमाथि एक्लै सुतेको कत्ति पनि सुहाएको थिएन । ऊ कहिले दायाँ र कहिले बायाँ कोल्टो फेर्दै निदाउने असफल प्रयास गरिरहेको थियो । सायद ऊ सोचिरहेको थियो कि म भुइँखाटमा मस्तसँग निदाइरहेकी छु, उसको कुनै पर्वाह नै नगरेर । यही सोचले सम्भवतः ऊ झन् तनावग्रस्त बनेको थियो । उसको यस अवस्थाको भेउ पाएर मलाई खुलेर आफू उसप्रति बेपर्वाह भएको देखाउन मन लाग्यो । म उत्तानो पल्टिएँ । मैले आफ्ना खुट्टाहरू दुईतिर फाडेर दुई हातका पन्जा पनि उत्तानो राखेँ । अहिले मेरो सासको गति बढेको थियो । र, सासको चालसँगै मेरा दुई स्तनहरू पनि चलायमान भएका थिएँ । नाकबाट निस्केको सासको न्यानो स्पर्शले अनायास मेरो शरीरको तापक्रम बढाइरहेको थियो । अचानक ऊ जर्‍याकजुरुक उठ्यो र पलङमाथि टुक्रुक्क बस्यो । केहीबेरको मौनतापछि ऊ उठ्यो र बाथरुमभित्र पसेर ढ्याम्म ढोका लगायो । ऊ बाथरुमभित्र छिरेपछि मैले सन्तोषको लामो सास तानेँ । मानाँै अघि मेरो कोठाभित्र छिरेको बतासको झोँका बल्ल कोठाबाट बाहिरिएको छ । मेरो शरीरमा स्फूर्ति पलायो । मैले अरठ्ठ परेका आफ्ना हातखुट्टाहरू खुम्च्याएँ, तन्काएँ र सजिलो गरी घोप्टो परेर सुतेँ । उसले बाथरुमभित्र के गर्‍यो मलाई थाहा भएन तर उसले फ्लस गरेको र पानीले छ्याप-छ्याप गरेको आवाज भने मेरो कानमा परेको थियो । ऊ बाथरुमबाट बाहिर आयो । मैले महसुस गरेँ कि उसले उभिएको उभियै पछाडिबाट भुइँखाटमाथि घोप्टिएको मेरो शरीरलाई घुरेर हेर्‍यो । उसले एकटक लगाएर हेरिरह्यो होला मेरा गोरा पिँडौलाहरू, मेरो फराकिलो नितम्ब, मेरो माँसल पिठ्यूँ, उसले चुम्ने गरेको दाहिने गाला र उसले लुछ्ने गरेको एउटा कान । मेरो अर्धदेहयष्टि देखेर उसमा के प्रतिक्रिया भयो म यसै भन्न सक्दिनँ तर म के अनुमान गर्न सक्छु भने म यसरी मनमौजी सुतेको देखेर उसलाई पक्कै पनि ईष्र्या लाग्यो होला र आफू यसरी किन सुत्न सकिनँ भन्ने सन्तापले ऊ पिरोलियो होला । मैले अनुभव गरेँ उसले आफूलाई फेरि पलङमाथि गिराएको छ । ऊ पलङमाथि तनावग्रस्त भएर उत्तानो पसि्रयो, म भुइँखाटमा मनोग्रस्त भएर घोप्टिएँ । हामीहरू एउटै पलङमाथि भएको भए सायद म उत्तानो परेकी हुन्थे र ऊ ममाथि घोप्टिएको हुन्थ्यो होला । उत्तानो पर्ने र घोप्टिने क्रियाहरू पनि सधैँ एउटै अवस्थामा लागू हुँदा रहेनछन् ।

भुइँखाटमा घोप्टो परेको पर्‍यै मैले स्मरण गरेँ आफ्नो विवाहपछिका थुप्रै दिन र रातहरू ! हामीहरू दिउँसै रात पाथ्र्याैं भने रातलाई झन् तन्काएर झिसमिसेको उत्कर्षसम्म्ा ल्याई पुर्‍याउँथ्यौँ । मेरा आँखामा लोग्नेको अनुहार नाच्यो, कति हिस्सी परेको छ ऊ, मलाई लाग्यो कि उसको अनुहारलाई हत्केलाको बीचमा राखेर सधैँ चुमिरहूँ । उसको मायालु अनुहार र अबोध आँखाहरू सम्झेर मेरो जीउमा एकाएक स्फूर्ति पलाएर आयो । मैले मीठो कल्पना गरेँ कि म हरियो दुबोको चौर हुँ र ऊ मदमस्त साँढेकोे रूपमा शरीर थर्काउँदै, जुरो हल्लाउँदै, पुच्छर बटार्दै र खुट्टा बजार्दै चरचर चौरको दुबो चरिरहेछ । हरियो दुबोका मुन्टा चपाएर ऊ तृप्त भइरहेछ र म आफू रित्तिएर पनि नयाँ पालुवा बनेर टुसाइरहेकी छु । मलाई तन्द्रामा नै यस्तो आभास भयो कि मेरो लोग्ने पनि त्यही सोचिरहेछ, जुन म अहिले सोचिरहेकी छु । मौन भाषामा ऊ मलाई आफूतिर आउने आमन्त्रण गरिरहेको छ । मेरो शरीरको स्वच्छन्द अवस्था र सुताइको चेष्टा देखेर उसले किन बुझ्न सकेन कि म पनि त उसलाई खुला हृदयले आफूतिर आउने निमन्त्रणा दिइरहेकी छु । ऊ एकपटक मात्र मछेउ आएर मलाई स्पर्श गरेर मात्र हेरोस्, त्यतिबेला उसले थाहा पाउनेछ कि उसको स्पर्शका लागि म कति आकुल र व्याकुल बनिरहेकी छु । म पलभरमै पानीमा सोडियम घोलिएझैँ उभित्र लुप्त हुनेछु । उसभित्र लुप्त हुने लालसाले मात्र पनि मेरा अङ्गप्रत्यङ्गहरू आरनमा हालेको फलामझैँ रापिन थाले । मलाई महसुुस भयो कि मेरा रक्तनसाहरूमा तातो रगतको बाढी उर्लेको छ । मेरो फोक्सो फुलिरहेछ र बढेको सास थाम्न मलाई मुस्किल परिरहेछ । अँध्यारोमा नै म भुइँखाटबाट जुरुक्क उठेँ । मेरा खुट्टाहरू स्वचालित रूपमा मेरो लोग्ने सुतिरहेको पलङतिर बढे । तर, अचानक बीचैमा म जोडले कसैसँग ठोक्किएँ र हामी दुवै जना भुइँखाटमाथि डङ्ग्रङ्ङ पछारियौँ । म यो कुरा थाहा पाएर आश्चर्यचकित भएँ कि म ठोक्किएको वस्तु अरू कोही नभएर मेरो आफ्नै लोग्ने थियो र सायद ऊ पनि अँध्योरामा नै छामछुम गर्दै भुइँखाटतिर बढिरहेको थियो । धेरै दिनपछि यति नजिकबाट उसको पुरुष गन्ध सँुघ्न पाएर म निस्सासिन थालेकी थिएँ । म सुतेको भुइँखाट अब भुइँखाटमा सीमित थिएन । हामी लोग्नेस्वास्नीको सशरीर उपस्थितिमा तीनफिटे भुइँखाट छफिटे डबल बेडको पलङभन्दा पनि लामो, चौडा, मुलायम र आनन्ददायक बनेको थियो । एक सप्ताहपश्चात् त्यो सानो भुइँखाटमा हामी जोईपोइ यसरी मच्चियौँ कि मानौँ भर्खर मात्र हामीहरू विवाहको पहिलो रात मनाइरहेका थियौँ ।

नेपाल साप्ताहिक
अंक १३८

Mahesh Bikram Shaha – Badhshala Ma Buddha

महेशविक्रम शाह – वधशालामा बुद्ध
(नेपाल साप्ताहिक)

उसलाई बन्दी बनाएर वधशालामा ल्याई पुर्‍याइयो, जहा“बाट ऊ हिजो मात्र भागेको थियो । उसलाई थाहा थियो, ऊ भाग्दाभाग्दै समातिएको खण्डमा क्रूरतापर्ूवक मारिन सक्छ । तर, यस खतराका बाबजुद ऊ वधशालाको बीभत्स र भयावह वातावरणवाट आफूलाई मुक्त गर्दै खुला आकाशको खोजीमा निरुद्देश्य हान्निएको थियो । दर्ुभाग्यवश ऊ भाग्दाभाग्दै समातिएको थियो । उसलाई पाता फर्काउ“दै वधशालामा ल्याई पुर्‍याइएको थियो, जहा“ उसले वषौर्ंैसम्म इमानदारीपर्ूवक कुशल वधिकको रूपमा आफ्नो सीप र कौशलको जादु प्रदर्शित गरेको थियो । ऊ वधशालामा वध गर्नका लागि ल्याइएका मान्छेमाथि लागेको अभियोग, तिनीहरूको रूपरङ्ग, जीउडाल र वर्गीय चरित्रबाट कसलाई कस्तो मृत्यु उपयुक्त हुन्छ भन्ने कुराको निर्ण्र्ााआफ“ै गथ्र्यो । उसको मनुष्य वध गर्ने निपुरणताबाट वधशालाका महानायक वधिकहरूको चित्त प्रफुल्ल हुन्थ्यो । उसका कुशल कारिगरी हातले प्रहार गरेको तरबारको चोटलेे मान्छेको सग्लो शरीरबाट तीनका अङ्गहरू यसरी छुट्टन्िथे, जसरी एक सिपालु मालीले आफ्नो कैै“चीले गुलाबका हा“गाहरू छा“ट्ने गर्दछ । उसको हतियारले ताछिएका मान्छेका विरूप शरीरहरू छटपटाउ“दै बीभत्स चित्कार छोड्थे । तिनका चित्कारमा जति धेरैे पीडाको भाव झल्किन्थ्यो, वधशालाका वधिकहरूको मुहारमा त्यति नै तृप्तताको आभा तैरिन्थ्यो । आफ्ना महानायकको तृप्त अनुहार देखेर उसको शरीरका अङ्ग-प्रत्यङ्गहरूमा वीर रसको उन्माद चढ्न थाल्थ्यो । मान्छेका कोमल शरीरहरूलाई धारिलो हतियारले निर्ममतापर्ूवक ताछ्दाताछ्दै ऊ वधशालाको र्सवश्रेष्ठ वधिक बनेको थियो । उसलाई के अनुभव हुन थालेको थियो भने आफूलाई र्सवश्रेेष्ठ कहलाउनुु छ भने क्रूर कसाइ“ बनेर मान्छेका अङ्गहरू ताछ्न सक्नर्ुपर्दछ । आफ्नो अगाडि अष्टमीको बोकोसरि निरीह बनेर झुकेका मान्छेका टाउकाहरू देखेर ऊ औधी रोमाञ्चित हुन्थ्यो । उसलाई विश्वास लाग्न थालेको थियो कि दुनिया“मा हतियारभन्दा र्सवश्रेष्ठ केही रहेन छ । मै हु“ भन्ने मान्छेलाई पनि एक शब्द बोल्नु नपरी कति सजिलोस“ग कजाउन सकिन्छ †

अचानक एक दिन उसको जीवनमा एउटा घटना घटित भयो, जसले उसलाई यो सोच्न बाध्य पार्‍यो कि मान्छेभन्दा र्सवश्रेष्ठ एउटा हतियार हुन सक्दैन । वधशालामा मृत्युको लाइनमा आफ्नो पालो कुरिरहेको त्यो युवक शान्त मुद्रामा थियो । उसको युवा शरीरमा स्थिरता थियो । ऊ कुनै पनि अस्वाभाविक व्यवहार देखाइरहेको थिएन । उसको अनुहारमा किञ्चित पनि भय र पीडाका भावहरू थिएनन् । अन्य बन्दी मनुष्यहरूझैै“ ऊ वधिकस“ग आफ्नो प्राणको भीख मागिरहेको थिएन । उसको मानव रक्तले लतपतिएको शरीर र हातमा रहेेको तरबारतर्फहर्ेदै त्यो युवक मन्द-मन्द मुस्काइरहेको थियो । ऊ वधका लागि लामबद्ध मनुष्यहरूलाई पालैपालो एक-एक गरी चटाचट काटिरहेको थियो । तरबारको धारबाट तपतप आलो रगत चुहिरहेको थियो । आफ्नो पालोमा त्यस युवकले शिर ठाडो पारेर जीउलाई तनक्क तन्काएर उतिर हेरेकोे थियो । उसका आ“खामा मृत्युको भय होइन, मृत्युमाथिको विजयको उत्साह र उल्लासको भाव टप्किरहेको थियो । उसका आ“खाको तेज देखेर ऊ पहिलोपटक आफ्नो रक्तरञ्जित तरबारस“गै लगलग का“पेको थियो । उसका आ“खामा वधिकप्रति चरम घृणा होइन अपार दयाको भाव उर्लिरहेको थियो । उसका आ“खामा जागृत दयाकोे भाव देखेर ऊभित्रको निर्दय व्याधा पनि जरैदेखि हल्लिएको थियो । त्यो निरीह युवक जो उसको मृत्युघातक तरबारको चोट पर्खिरहेको थियो, यस कठिन घडीमा पनि ऊ बिल्कुल सामान्य थियो । उसको शान्त मुद्रा र ओठमा खेलिरहेको स्मित मुस्कानले उसलाई काफर बनाइरहेको थियो । ऊ आर्श्चर्यजनक रूपमा आफूलाई निरीह अनुभूत गरिरहेको थियो । यस अनुभूतिले उसलाई विक्षिप्त बनाएको थियो । “तिमीले मलाई मार्न सक्छौ तर पराजित गर्न सक्दैनौ वधिक ††” त्यस युवकको शान्त र गम्भीर आवाजले ऊ तर्सेको थियो । उसले बोलेका कुराहरू वधशालाको दर्शनविरुद्ध थिए । मनुष्यको वध गरेर मानवीय हितको पक्षपोषण गरेको भ्रममा रुमलिइरहेको वधशालालाई ऊ हाकाहाकी हा“क दिइरहेको थियो । मान्छेहरूका तर्कमा भन्दा हतियारको प्रहारमा विश्वास गर्ने वधशालाको र्सवश्रेष्ठ वधिक त्यस युवकको खुला चुनौतीले पागल बनेको थियो । विक्षिप्ततामा नै उसले त्यस युवकको गर्धनमा जोडले प्रहार गरेको थियो र ऊ छिनभरमै दर्ुइ फ्याक बनेर ढलेको थियो । उसको निर्जीव अनुहारमा पनि मोहक मुस्कानका अवशेषहरू बा“की नै थिए । ऊ माना“ै भनिरहेको थियो, “मेरो टाउको गि“डेर पनि तिमीले मलाई परास्त गर्न सकेनौ वधिक †” त्यस युवकले आफू मर्दामर्दै वधिकलाई पनि मानसिक रूपमा अधमरो तुल्याएर गएको थियो । पाइन् चढाइएको धारिलो हतियारले मान्छेको गर्धन छिनाले तापनि मान्छेलाई पराजित गर्न सकि“दोरहेनछ । त्यस युवकको शान्त मुद्रा, कान्तिमय अनुहार, तेजस्वी आ“खाहरू र ओठमा खेलिरहेको मृदु मुस्कानले उसको सुषुप्त चेतनालाई झकझक्याएको थियो । उसमा आत्मबोध भएको थियो कि उक्त युवकलाई मारेर पनि उसले आफूलाई विजेता कहलाउन सकेन ।

वधशालाको दृश्य फेरिएको थियो । वधशालाको त्यो वधिक जसले सयौ“ मान्छेका अङ्गहरू ताछीताछी आफ्नो श्रेष्ठता कायम गरेको थियो, ऐले बन्दीको रूपमा थियो । ऊ बन्दीको रूपमा वधशालाको रक्ताम्य भुइ“मा लडिरहेको थियो । उसका हात र खुट्टाहरू फलामको साङ्लोमा जकडिएका थिए । वधशालामा विभिन्न्ा स्तरका वधिकहरूको आवतजावत बढ्दो थियो । वधशालाका हरेक वधिकहरूको आ“खामा आर्श्चर्य थियो । तिनका आ“खामा ऊप्रति चरम घृणा, रोष र दोषका भावनाहरू प्रकट भइरहेका थिए । तर, ऊ यी सम्पर्ूण्ा गतिविधिहरूवाट बेखबर आफ्नो जीवनको दिशा बदल्ने त्यस युवकको शान्त, सौम्य र धीर अनुहारलाई स्मरण गरिरहेको थियो । रातभरको शारीरिक यातनाले थिलथिलो बनेको थियो उसको शरीर । उसको घा“टी तिर्खाले प्याकप्याक भइरहेको थियो । उसलाई आभास भइसकेको थियो कि अब छिट्टै नै तिनीहरूले उसलाई मृत्युदण्ड दिने छन् । मृत्युको कल्पनाले मात्र पनि ऊ विचलित भयो । आफ्नो तरबारले मान्छेका टाउकाहरू गि“ड्दा उसले कहिल्यै आफू पनि एक दिन मर्नर्ुपर्छ भन्ने सोचेको थिएन । यो त्यही वधशाला थियो, जहा“ उसले मान्छेका गि“डेका टाउकाहरूमा लात्तीले हान्दै भुकुण्डो खेलेको थियो तर एक दिन यही भूमिमा आफ्नो टाउको पनि भकुण्डो बन्ने छ भन्न्ो सम्भावनाको आकलन उसले कहिल्यै गर्न सकेको थिएन । तर, आज उसले कहिले नसोचेको, नचिताएको घटना घटित हुन गइरहेको थियो । उसले अरूको वध गरेझ“ै ऊ पनि एक वधिकबाट काटि“दै थियो । उसलाई साङ्लोले पशुलाई डोर्‍याएझै“ डोर्‍याएर वधशालाको वधस्थलमा ल्याई पुर्‍याइयो । उसले त्यहा“ देख्यो हात पछाडि बा“धिएका नाङ्गा मान्छेहरू वध गर्नको लागि तयार गरिएका छन् । उसलाई अचानोनिर उभ्याइयो । हातखुट्टाहरूलाई सिक्रीबाट मुक्त गरियो । उसको नाङ्गो शरीरमा आलो रगत लेपन गरियो । ऊ ऐले वधशालाको पहिलेकै रक्तपिपासु वधिकमा परिवर्तित भएको थियो । उसको हातमा उसले प्रयोग गर्ने गरेको रक्तरञ्जित तरबार थमाइयो । हातमा तरबार समातेर का“प्दै ऊ किर्ंकर्तव्यविमूढ ठिङ्ग उभिरह्यो । यहा“ उसलाई उसको वध गर्न होइन, उसको हातबाट अरूको वध गराउन ल्याइएको थियो ।

“त“ वधशालाको वधिक होस् । तेरो धर्म मान्छेहरूको वध गर्नु हो । आफ्नो तरबारले दुस्मनका टाउका काट्नु तेरो कर्तव्य हो, नायक,” वधशालाको महानायकको आवाज लहरि“दै आयो उसका कानमा ।

उसले आफ्नो हातमा थमाइदिएको धारिलो हतियारलाई हेर्‍यो । घ्रि्रो तेर्स्याएर उ“धो मुन्टो लगाई उभिरहेका मनुष्यहरूतर्फहेर्‍यो । उसले आफ्ना आ“खाहरू चिम्ल्यो । उसले देख्यो उसको मनभित्रबाट त्यही युवकको शान्त र कान्तिमय अनुहार मन्दमन्द मुस्कुराउ“दै चियाइरहेको थियो ।

“तरबारले टाउको काटेर मान्छेलाई पराजित गर्न सकि“दैन महानायक ˜˜ ।।” ऊ घोक्रो फुलाएर करायो । उसले हातमा रहेको तरबारलाई जोडले पर हुत्यायो । वधशालामा कोलाहल मच्चियो । वधशालाको भगौडा वधिक अहिंसाको राग अलापिरहेको छ । वधशालाको घोर अपमान †† वधशालाका मूल्य-मान्यताहरूप्रतिको क्रूर प्रहार † आक्रोशले चूर भयो वधशाला ।

ऊ फेरि फलामे साङ्लोले घेरियो । उसलाई वधशालाको बीचोबीच रहेको मौलोमा ल्याएर बा“धियो । यो त्यही मौलो थियो, जहा“ ऊ पहिले वधशालाका दोषी मनुष्यका गर्धनहरू छिनालेर वधशालाका सिकारु वधिकहरूलाई वध गर्ने नौलानौला विधि र तरिकाहरू सिकाउने गर्दथ्यो । तर अफसोच † आज ऊ स्वयं त्यस मौलोमा बलि चढ्न गइरहेको थियो । वधशालामा मृत्यु उत्सव थियो । वधशालाको दर्शनविरुद्ध जाने कुल्याहालाई मृत्युदण्ड दिने दिनमा मृत्यु उत्सव मनाइन्थ्यो । वधशालाको सम्पर्ूण्ा दृश्य रक्तरञ्जित थियो । मान्छेको आलो मासु पोलेको गन्धले वातावरण रङमङएिको थियो । वधशालाका महानायक र नायकहरू शरीरमा विभिन्न प्रकारका हातहतियारहरू धारण गरेर र्सवाङ्ग नाङ्गै मौलोवरिपरि उभिएका थिए । तिनीहरूको नाङ्गो शरीरमा रगत लेपन गरिएको थियो । तिनका अनुहारहरू थरीथरीका मुखुण्डाले छोपिएका थिए । तिनका गलामा मान्छेका खप्परहरूको माला लत्रिएको थियो । महानायक र नायकको पछाडि रक्तसेनाहरू उभिएका थिए । रक्तसेनाहरूमध्ये कोही हात-खुट्टाका नलीहाड फुकिरहेका थिए, कोही करङका हड्डीहरू रेटिरहेका थिए भने कोही हातले खप्परमा ठटाइरहेका थिए । यस क्रियाको फलस्वरूप त्यहा“ अनौठो धुन सिर्जना भइरहेको थियो, जसलाई मृत्यु सङ्गीत भनिन्थ्यो । उसले आफ्ना सपाट आ“खाले आफ्नो मृत्यु समारोहको सरर्सर्ती निरीक्षण गर्‍यो । उसले देख्यो कि उसको वरिपरि वधशालाका महानायक र नायकका रक्तमय नाङ्गा शरीरहरू उभिइरहेका छन् । उसले अनुभूत गर्‍यो मरेको मान्छेको अस्थिपञ्जरबाट मृत्यु सङ्गीतको धुन निकालिरहेका असङ्ख्य रक्तसेनाहरूको हावभाव । “मेरो मृत्यु नजिक छ,” उसले आफ्नो मृत्युको कल्पना गर्‍यो । मृत्यु ग्रहण गर्नुभन्दा पहिले उसले वधशालाको समग्र स्वरूपलाई हर्ेन चाह्यो, जहा“ उसले वषार्ंर्ैैम वधिकको रूपमा तरबारले मान्छेका टाउकाहरू उछिट्याएर आफ्नो जीवनलाई सारहीन र गन्तव्यविहीन तुल्याएको थियो । उसले आफ्नो अन्तिम घडीमा वधशालाको सम्पर्ूण्ा परिवेश नियाल्ने इच्छा गर्‍यो । उसले हेर्‍यो वधशालाको त्यो सा“घुरो कक्ष, जहा“ भोक र प्यासले छटपटिएका बालकहरू थुनिएका थिए । उसले आ“खाले र्स्पर्श गर्‍यो ती बालकहरूलाई जो वधशालाको वधिक बनाउन तिनका आमा र बाबुको कोखबाट जबर्जस्ती खोसेर ल्याइएका थिए । ती बालकहरू भविष्यका रक्तसेनाहरू थिए । ती बालकहरूलाई उसले पनि सिकाएको थियो कि वधशालाको दर्शन नै दुनिया“को र्सवाेच्च दर्शन हो । र, यही दर्शनको कार्यान्वयनका लागि उसले ती बालकहरूलाई मान्छे मार्ने विभिन्न उपकरणहरू र मृत्युका विविध तरिकाहरूका बारेमा प्रशिक्षण दिएको थियो । उसले स“गै जोडिएको अर्काे विशाल कक्षमा हेर्‍यो, जहा“ वयस्क युवाहरूलाई वधशालाका सिद्धान्तहरू सिकाइ“दै थियो । वधशालाको एउटा नायकले-मृत्युदण्डका विविध विधिहरूका बारेमा प्रवचन दिइरहेको थियो । नजिकै अन्य युवाहरू मृत्युदण्डका विधि र तरिकाहरूका बारेमा व्यावहारिक प्रयोग गरिरहेका थिए । भिन्नभिन्न अपराधका अपराधीहरूलाई वध गरिने विविध विधिका प्रयोगहरू । उसलाई ग्लानि भयो कि विगतमा निरुद्देश्य ऊ पनि यस कार्यमा संलग्न थियो । उसले पनि आफ्ना शिष्यहरूलाई मृत्युका कठोर प्रयोगहरू सिकाएको थियो । उक्त प्रयोग-प्रशिक्षण-सत्र भयावह र बीभत्स हु“दै गइरहेको थियो । उसले आफ्नो दृष्टिलाई अर्काे स्थानमा स्थिर गर्‍यो, जहा“बाट मान्छेका करुण चित्कारहरू बाहिर प्रतिध्वनित भइरहेका थिए । त्यस कक्षमा मृत्युको पालो पर्खेर बसेका विभिन्न लिङ्ग, उमेर, वर्ग र पेसाका निर्दाेष मनुष्यहरू थिए, जो वधशालाको दर्शनको विरुद्धमा उभिएको आरोपमा आरोपित थिए । महिना“ै दिनसम्म थुनिएर रहेका ती अभागी मुनष्यहरू केवल अस्थिपञ्जरका अवशेष थिए । तिनका शुष्क गलाबाट निस्केको
करुण क्रन्दनले वधशालालाई वधमय बनाइरहेको थियो । कैदी मनुष्यका मृत्युको त्रासले भयातुर अनुहारहरू देखेर ऊ मर्माहत बन्यो ।

उसले हेर्‍यो, आफ्नो ठीकअगाडि जहा“ मान्छेका कङ्कालहरूका स-साना थुम्का निर्माण भएका थिए । वधशालावरिपरि जहा“तही“ रगतका कुण्डहरू थिए । कङ्कालहरूका पहाड र रगतका कुण्डहरूलाई हर्ेदै उसले सोच्यो, यी कङ्कालका पहाड र रगतका कुण्डहरूले पनि वधशालाको महत्तालाई सिद्ध गर्न सक्ने छैनन् । भविष्यले यस वधशालाका महानायक र नायकहरूस“ग यी मानव कङ्कालका पहाड र रक्त कुण्डहरूको मूल्य माग्ने छ ।

“र्सवथा मिथ्या हो, यो वधशाला र मिथ्या हुन् यहा“का अनुयायीहरू,” उसले चर्काेे स्वरले चिच्याउ“दै भन्यो ।

उसका शब्दहरू सुनेर वधशालाको मृत्यु-उत्सव वातावरणमा चकमन्नता छायो । एकैछिनको निःशब्दतापश्चात् त्यहा“ मृत्युको धुनमा रक्तसेनाका मृत्यु-प्रलापहरू गुञ्जन थाले । र, यो प्रलाप मृत्युको धुनस“गै अझ तीव्रतर ह“ुदै गयो ।

मृत्यु उत्सवको अन्तिम चरण आयो † मनुष्य वध मौलोवरिपरि उभिएका वधशालाका महानायक र नायकहरूमध्येबाट एक जना नायक हातले बडेमाको तरबार उचालेर ऊतिर लम्क्यो । मृत्युको सङ्गीत झन् पर्खर भयो र प्रखर भए रक्तसेनाका प्रलापहरू † उसले देख्यो, एक जना वधिक तरबार उचालेर ऊतिर लम्किरहेको छ । आफ्नो मृत्यु समारोहमा उसले बल्ल थाहा पायो कि वास्तवमा ‘मृत्यु’ कति भयानक र पीडादायक हु“दोरहेछ । सयौ“ मान्छेका टाउकाहरू छिनाल्दा उसलाई कहिल्यै मृत्युको पीडा महसुस भएन । अर्काको अवास्तविक, अकाल र अप्राकृतिक मृत्युमा उसले जहिले पनि आफूलाई ‘मृत्यु विजेता’ ठान्यो । तर, उसलाई अहिले बोध भयो कि उसको त्यो अनुभूति मात्र एक रक्तपिपासु व्याधाको पागलपनसिवाय केही थिएन ।

“मलाई वध गरेर पनि यिनीहरू मेरो अहिंस्रक विचारलाई मार्न सक्दैनन् । मलाई पराजित गर्न सक्दैनन्,” यस दिव्यज्ञानको प्रकाशले उसको अनुहार देदीप्यमान भयो । उसले प्रत्यक्ष आफ्ना आ“खाअगाडि आफ्नो हातबाट कालकवलित भएको त्यही युवकको प्रदीप्त अनुहार देख्यो ः शान्त मुद्रा, अर्धमुदित आ“खाहरू, कान्तिमय अनुहार र ओठमा खेलिरहेको मृदुल मुस्कान । युवकका ओठहरू विस्तारै चलमलाए । र, उसले पहिलोपटक उक्त युवकको मधुर स्वर सुन्यो ः

“हे अहिंसाका अनुगामी † तिमीभित्र पनि बुद्ध छ † आफ्नो बुद्धलाई तिमी आफ“ैभित्र खोज † वधशालाको अन्तिम सत्य पनि बुद्धत्वको परिनिर्वाण हो ।”

उसले पनि मानौ“ मोक्ष प्राप्त गर्‍यो । उसको गलाबाट अनायास गम्भीर स्वर प्रस्फुटित भयो ः “बुद्धम् शरणम् गच्छामि ˜˜

धम्मम् शरणम् गच्छामि ˜˜
सङ्घम् शरणम् गच्छामि ˜˜।”

वधशालाको मृत्यु उत्सवमा अचानक चकमन्नता छायो, “बुद्धम् शरणम् गच्छामि ˜˜।” मृत्युदण्ड पाएको भगौडा वधिकको गलाबाट एकोहोरो बुद्धत्व प्राप्तिको अलाप गुञ्जिरह्यो ।

किर्ंकर्तव्यविमूढ छ वधशाला, किर्ंकर्तव्यविमूढ छन् वधशालाका अनुयायीहरू र बिलखबन्द छ तरबार हातमा उचालेर उभिरहेको वधिक † वधशालामा एकोहोरो “बुद्धम् शरणम् गच्छामि ˜˜” को ध्वनि घनिभूत हु“दै गइरहेको छ । यस सात्विक ध्वनिले वधशालाको समग्र वातावरण गुञ्जायमान भइरहेको छ । वधशालाका रक्तसेनाका ओठहरू पनि विस्तारै चलमलाउन थालेका छन् । तिनीहरू आर्श्चर्यचकित छन् कि यो गुञ्जन मृत्यु उत्सवको सङ्गीतभन्दा अत्यन्त सजीव, मोहक र कर्ण्र्ाा्रय छ । वधशालाका महानायक र नायकहरू भने निःशब्द छन् । तर, तिनीहरूको अनुहारको हाउभाउले स्पष्ट सङ्केत दिइरहेको छ कि यस प्रखर आवाजले तिनीहरूभित्रको बुद्धलाई पनि सुस्तरी ब्यू“ताइरहेको छ ।

नेपाल साप्ताहिक
अंक ११४

Mahesh Bikram Shaha – Thupten Gyachho

महेशविक्रम शाह – थुप्तेन ग्याछो (सामाजिक कथा)
(नेपाल साप्ताहिक)

ऊ अर्थात् थुप्तेन ग्याछो आफ्ना साथीहरूसँगै गुम्बाको प्रार्थना कोठामा प्रार्थनाको मुद्रामा बस्यो । उसको ठीकअगाडि खेम्पो -गुरु थिए । उनको रातो कपडाले ढाकिएको शरीर र नाङ्गो मुडुलो टाउकोतिर दृष्टिपात गर्दै ऊ प्रार्थनाका शब्दहरू स्मरण गररिहेको थियो । खेम्पोले ढावा -बालक भिक्षुहरूतर्फ हेर्दै आफ्नाअगाडि राखिएको ‘पेचा’ -पुस्तकको पहिलो पृष्ठ पल्टाए ।

“साङ्गे छुयदाङ् छोगी छोक्नाम्ला -भगवान् बुद्धका सबै धर्मलाई प्रार्थना गर्दछु ।”

खेम्पोले भोट भाषामा लेखिएको शास्त्र पढ्दै प्रार्थना सुरु गरे । खेम्पोको अनुसरण गर्दै ढावाहरूले पनि जोडले उच्चारण गरे, “साङ्गे छुयदाङ् छोगी छोक्नाम्ला ।” आफ्ना साथीहरूसँगसँगै थुप्तेन पनि घिच्रो तानीतानी शास्त्रका वाक्यहरू भट्याउन थाल्यो ।

बिहानीपख गुम्बाबाहिरको वातावरण शान्त थियो । वरिपरिका रूखहरू र फूलैफूलहरूले गुम्बालाई सुन्दर र पवित्र अनुभूत गराइरहेका थिए । चौरमा फाट्टफुट्ट रातो वस्त्रधारी भिक्षुहरू यताउति गररिहेका थिए । एक जना भिक्षु रिम्पोचेको सेतो-कालो बुट्टा भएको बडेमाको कुकुरलाई डोर्‍याउँदै गुम्बावरिपरि हावा खुवाउँदै थिए । दुई जना भिक्षुहरू पार्किङ्मा रहेको सेतो गाडीमा चढेर सहरतिर झर्ने उपक्रममा थिए । केही भिक्षुहरू बेन्चमा बसेर बौद्ध शास्त्रको किताब पढिरहेको एक रातो वस्त्रधारी अङ्ग्रेज भिक्षुको वरिपरि झुम्मिएर बसेका थिए । अङ्ग्रेजले ब्रोकन भोट भाषामा बौद्ध धर्म-ग्रन्थका वाक्यांशहरू फलाकेको सुन्दै उनीहरू खित्का छोडेर हाँसिरहेका थिए । रिम्पोचेलाई दर्शन गर्ने दर्शनार्थीहरू गुम्बाको मूलगेटबाट लामबद्ध भएर गुम्बाभित्र प्रवेश गर्ने क्रममा थिए र तिनीहरूलाई एक जना भिक्षुले डोर्‍याइरहेका थिए ।

थुप्तेन ग्याछोले पुस्तकबाट आफ्ना आँखा हटाएर खेम्पोतिर हेर्‍यो । खेम्पो अर्धमुदित नयनले ढावाहरूको अध्ययन कार्यलाई अवलोकन गररिहेका थिए । “थुप्तेनऽऽ ।” खेम्पोको चर्को स्वर थुप्तेनको कानमा पर्‍यो । ऊ हड्बडाउँदै पाठ घोक्न थाल्यो ।

“जो राम्ररी पढेर अब्बल आउँछ, ऊ भोलि गुम्बाको रिम्पोचे हुन्छ ।” खेम्पोको गम्भीर आवाजले थुप्तेनको मनमा हलचल मच्चाइदियो । ऊ ध्यान दिएर बुद्धका उपदेशहरू घोक्न थाल्यो । उसलाई आज पढाइमा त्यति मन लागिरहेको थिएन । ऊ बिहानैदेखि गम्भीर थियो । उसलाई किन-किन पुस्तकमा आफूले पढेको कुरा र बाहिर आफूले देखेको र भोगेको व्यवहारमा भिन्नता देखा पररिहेको थियो । उसलाई प्रार्थना कोठामा पस्दा मात्र आफू यथार्थमा भिक्षु हुँ भन्ने महसुस हुन्थ्यो, नत्र बाह्य संसार र गुम्बाभित्रको संसारमा तात्त्विक भिन्नता केही थिएन । रातो कपडाले छोपिएका शरीरहरू र मुडुला टाउकाहरूले मात्र गुम्बालाई ‘गुम्बा’ बनाइरहेका थिए ।

“हिजो सहर झरेकाहरूमध्ये दुई जना ढावाहरू गुम्बामा फर्केनन् । कहाँ गए होलान् तिनीहरू ?” थुप्तेनले आफूलाई मनपर्ने ती साथीहरूको स्मरण गर्‍यो । “किन गए होलान् तिनीहरू ?” उसले गुम्बाबाट भागेका साथीहरू भाग्नुको कारण मनन गर्न खोज्यो । “आफ्नो शरीरलाई कष्ट दिएर मात्र ज्ञान प्राप्त हुँदैन,” थुप्तेनले गुरुले पटक-पटक भन्ने गरेका बुद्धवाणी सम्झ्यो र अनुमान लगायो कि सम्भवतः तिनीहरू त्यही कष्टबाट मुक्त हुन भागेका होलान् ।

थुप्तेनको मन भागेका भिक्षु साथीहरूप्रति इष्र्यालु बन्न थाल्यो । ‘जहाँ गए पनि तिनीहरू स्वतन्त्र होलान् ? तिनीहरूका वरिपरि गुम्बामा झैँ अग्ला-अग्ला पर्खालहरू छैनन् होलान् ? गुम्बाको विरक्तलाग्दो रुटिनबाट आज तिनीहरू मुक्त होलान् ? हिजो साँझ तिनीहरूले होटलमा मःम खाए होलान्, पिज्जा खाए होलान्, आइसक्रिम खाए होलान् र कोकको बोतल मुखमा लगाएर बेस्सरी डकारे होलान् । सायद अहिलेसम्म पनि घ्वारघ्वार घुर्दै तिनीहरू मस्त सुतिरहेका होलान् कतै !’ थुप्तेनको मन चञ्चल बनिरह्यो । साथीहरूको मुक्त जीवनसँग आफ्नो जीवनको तुलना गर्दा उसको मन नमीठो बनिरह्यो ।

थुप्तेनले चकटीमाथि बसेर पाठ घोकिरहेका आफ्ना साथीहरूतिर हेर्‍यो । सबैले शरीरमा रातो वस्त्र बेरेका छन् । सबैका टाउकाहरू मुडुला छन् । सबै जना मन लागिनलागी, सकिनसकी शास्त्र घोकिरहेका छन् । उसलाई आफ्नो मन मात्र किन चञ्चल बनिरहन्छ भन्ने कुरामा उदेक लागिरह्यो । उसले आफ्नो मुडुलो टाउकोमा हात फेर्‍यो । उसलाई आफ्नो टाउको गह्रौँ भएको जस्तो लाग्यो । आजसम्म मैले कपाल पालेको भए कति लामो भइसक्थ्यो । सायद मेरी आमाको चुल्ठोझैँ लामो ! आमाको लामो चुल्ठो सम्झनेबित्तिकै उसको मन झन् चञ्चल बन्यो । ऊ आफ्नो अतीतमा फक्र्यो । ऊ शरीरमा बेरिएको रातो वस्त्र फुकालेर कट्टु र बुसर्टमा प्रकट भयो । कट्टु र बुसर्ट लगाएको छिरङि, मुडुलो टाउको र रातो वस्त्रले बेरिएको थुप्तेन ग्याछोभन्दा खुसी थियो । गुम्बामा ल्याइपुर्‍याएपछि उसको नाम फेरिएर थुप्तेन ग्याछो बनेको थियो । तर, उसको मनभित्रको चञ्चलता भने अझै गाउँको छिरङिको झैँ थियो । उसको उमेरको बालापनलाई रातो वस्त्रले छोप्न सकेको थिएन ।

कट्टु र बुसर्टमा प्रकट भएको छिरङि आफ्नी आमाको चुल्ठो समात्दै खेल्न लाग्यो । “कति कोमल र चम्किलो थियो मेरी आमाको कपाल !” आफ्नो खुसी र दु.खलाई ऊ आमाको कपाल समातेर नै व्यक्त गर्ने गर्थ्यो। उसकी आमा पनि उसको कपाल मुसारेर नै भन्ने गर्थिन् कि ऊ कति प्यारो छ उनका लागि । थुप्तेन ग्याछोका आँखाहरू आँसुले टम्म भरिए। उसले आफ्नोअगाडि खोलेर राखेको पुस्तकमा बुद्धका उपदेशहरू होइन, आफ्नी आमाको जलिरहेको चिता देख्यो । उसले देख्यो कि आगोले उसकी आमाको सुन्दर लामो चुल्ठोलाई खरानी बनाइरहेको थियो । उसका आँखाबाट बरबरी आँसु झरे । पुस्तकमाथि खसेका आफ्ना आँसुका थोपाहरूमा उसले मुडुलो टाउको बनाएको र सेतो वस्त्र पहिरेको छिरङि देख्यो । आफ्नी आमाको मृत्युपश्चात् कपाल खौरेर मुडुलो बनेको छिरङिको अनुहार अस्पष्ट थियो । ऊ आफ्ना कान्तिहीन आँखाले थुप्तेनलाई हेररिहेको थियो । “छिरङि..ऽऽ…” थुप्तेन विस्तारै बोल्यो । उसको कल्पनामा प्रकट भइरहेको छिरङिको आफ्नै पूर्वस्वरूपले उसको मनमा खलबली मच्चाइरहेको थियो । ऊ मुडुलो भएको थियो, ज्ञानको भोक-शान्तिका लागि । छिरङि मुडुलो बनेको थियो मातृशोक प्रकट गर्नका लागि । यी दुवै मुडुला रूपहरूबाट ऊ तर्सिरहेको थियो । यी दुवै पूर्व र वर्तमान रूपले उसको आफ्नो प्राकृतिक स्वरूपलाई भत्काइरहेको थियो ।

खेम्पोले आफ्ना चेलाहरूलाई शास्त्रमा लेखिएका बुद्धका महत्त्वपूर्ण उपदेशहरू सुनाउँदै भने ः “सबै प्रकारका पापकर्म नगर्नू, कुशल काम गर्नू र आफ्नो चित्तलाई शुद्ध राख्नू ।” ढावाहरू सबै खेम्पोले भर्खर प्रवचन दिएको बुद्धका उपदेशको सार कण्ठस्थ पार्नथाले । थुप्तेन ग्याछो आफ्नो कल्पनामा निरन्तर आइरहेको छिरङिको तस्िबरलाई भुल्ने प्रयास गररिहेको थियो । ऊ आफूलाई सान्त्वना दिइरहेको थियो कि शास्त्र पढेर भोलि ऊ ठूलो गुरु बन्नेछ र आफ्ना सम्पूर्ण इच्छाहरू पूरा गर्नेछ । थुप्तेन ग्याछोको मनबाट अचानक मुडुलो छिरङिको शोकसन्तप्त अनुहार हट्यो । “म ठूलो भएपछि यस गुम्बाको रम्िपोचे बन्नेछु !” शास्त्रका पानाहरू पल्टाउँदै ऊ आफू गुम्बाको रम्िपोचे बनेको कल्पना गर्न थाल्यो । रिम्पोचे बनेको कल्पना गर्नु उसका लागि मीठो अनुभूति थियो । थुप्तेन जोडजोडले पाठ भट्याउन थाल्यो । पेचा भट्याउँदै ऊ आफू गुम्बाको रिम्पोचे बनेपछि के-के गर्नेछु भनी सोचिरहेको थियो । उसले सबैभन्दा पहिले सम्झ्यो रम्िपोचेको बडेमाको सेतो-कालो बुट्टा भएको कुकुर । उसले एकदिन कुकुरलाई हातले डोर्‍याएर गुम्बाको वरपिर िघुमाउने मौका पाएको थियो । त्यो कुकुरलाई टाढैबाट हेर्दा यस्तो लाग्थ्यो कि त्यो कुकुर, कुकुर नभएर जङ्गलको बाघ हो । रातो वस्त्रधारीहरूमाथि ऊ भुक्दैनथ्यो । नयाँ मान्छेलाई देख्नेबित्तिकै गुम्बा नै थर्काउने गरी ह्  वाङ्-ह्वाङ् भुक्न थाल्थ्यो । तर, जब ऊ रम्िपोचेका अगाडि पथ्र्यो, त्यसबेला भने ऊ आफ्नो बडेमाको जीउलाई सङ्कुचित पार्दै पुच्छर हल्लाएर गुरुको पैताला सुँघ्न थाल्दथ्यो । “म रिम्पोचे बनेपछि त्यस कुकुरले मेरो पनि खुट्टा सुँघ्नेछ,” आफ्नो खुट्टामा कुकुरले लुटुपुटु गरेको कल्पना गर्दै थुप्तेन मुसुमुसु मुस्कुराउन थाल्यो ।

“म ठूलो गुरु बनेँ भने मेरो खुट्टामा लुटुपुटिने कुकुर मात्र हुने छैन, मेरो नाङ्गो नाडीमा महँगो घडी पनि हुनेछ ।” उसले स्मरण गर्‍यो कि रम्िपोचेले कस्तो र कति दाम पर्ने घडी लगाएका छन् । उसलाई सबैभन्दा मनपर्ने घडी अर्को गुम्बाको रम्िपोचेको नाडीमा बाँधिएको छ, जो कहिलेकाहीँ तिनीहरूलाई प्रवचन दिन आउँछन् । पहिलोपटक प्रवचन दिन आएका गुरुको नाडीमा चम्किरहेको घडी देखेर उसका आँखा तिरमिराएका थिए । उसले त्यसबेला आफ्नो चित्त शान्त पार्दै प्रण गरेको थियो कि एक न एक दिन उसले पनि त्यस्तै खालको घडी आफ्नो नाडीमा पहिरनिे छ । उसलाई भेट गर्न आउने मान्छेहरू उसको मुडुुलो टाउकोभन्दा उसको घडी बढी टल्किरहेको देखेर अचम्मित हुने छन् । ऊ मनमनै मुस्कुरायो । शास्त्रको पाठ घोक्नुको पछाडि दुःखहरूभन्दा धेरै सुखहरू छन् । ती सुखहरू प्राप्त गर्न म झन् धेरै पाठहरू घोक्नेछु । थुप्तेन ग्याछोले हातले आफ्नो मुडुलो टाउको सहलायो । टाउकोमा लामालामा रौँहरू छैनन्, जो ज्ञान, शान्ति र सुखका अवरोध हुन सक्थे । उसले बल्ल महसुस गर्‍यो कि ज्ञानबाट सुख प्राप्त गर्न टाउकोलाई मुडुलो बनाउन किन आवश्यक छ । उसले आफ्नाअगाडि चकटीमाथि बसेर प्रवचन दिइरहेका खेम्पोको मुडुलो टाउको हेर्‍यो । मुडुलो टाउकोमा उनी शान्त र ज्ञानी प्रतीत भइरहेका थिए ।

बिहानीको प्रार्थना सिद्धियो । खेम्पाले पुस्तकलाई प्रणाम गरे । सबै ढावाहरूले उनको अनुसरण गरे । खेम्पो आफ्नो स्थानबाट उठे र उनीसँगसँगै बालभिक्षुहरू पनि जर्‍याकजुरुक पुस्तक हातमा च्याप्दै उठे । लामो समयसम्म पलेटी मारेर बसेका ढावाहरू एकैसाथ पुस्तक बन्द गरेर उठ्दा प्रार्थना कोठाभित्र एकप्रकारको हलचल पैदा भयो ।

थुप्तेन ग्याछो अन्य दिनको भन्दा आज भिन्न देखिन्थ्यो । ऊ गम्भीर र शान्त थियो तर मनभित्र थुप्रै तर्क-वितर्क गररिहेको थियो । आफ्नो मुडुलो टाउको र रातो वस्त्रले सुसज्जित आफ्नो देहको सार्थकताका बारेमा ऊ बल्ल सोच्न थालेको थियो ।

गुम्बाका घन्टहरू बजे । चारैतिर घन्टको सुमधुर आवाज गुञ्ज्यो । बाहिर चौरमा गुम्बाका महागुरु रिम्पोचे बाहिर जाने तरखरमा थिए । सबैले हात जोडेर गुरुलाई प्रणाम गरे । महागुरुले हात उठाएर मुस्कुराउँदै सबैलाई आशीर्वाद दिए । महागुरु हात हल्लाउँदै रातो रङको ‘प्राडो’ गाडीभित्र चढे । गाडीको पछाडिपट्टिको सीटमा उनको बुट्टे कुकुर चढ्यो । महागुरुको मोबाइलको घन्टी बज्यो, उनी मोबाइलमा हाँसीहाँसी कुरा गर्न थाले । चालकको आसनमा एक जना भिक्षु चढे । महागुरुले हिँड्ने आदेश दिएपछि गाडीको इन्जिन स्टार्ट भयो र एक धक्का खाँदै गुम्बाको मूलगेटबाट बाहिरियो । थुप्तेन ग्याछो झन् गम्भीर बन्यो । महागुरु बन्ने उसको इच्छा अब दृढ अठोटका रूपमा रूपान्तरति भई गेटबाट बाहिरिएको रिम्पोचेको रातो गाडीलाई हेर्दै उसले पेचालाई जोडले आफ्नो छातीमा टाँस्यो ।

सबै ढावाहरू विश्रामका लागि ढस्याक - ब्यारेकतिर लागे । ऊ भने फर्केर कक्षाकोठामा पस्यो । उसले ‘पेचा’ पल्टायो र ठूलोठूलो स्वरले भट्याउँदै बौद्ध धर्मका उपदेशहरू घोक्न थाल्यो ।