Anna Dhungel – Safal Prayas

आन्ना ढुङ्गेल – सफल प्रयास

उपस्थित आदरणीय दिदी–बहिनी, हामी नारी घरको चार किल्लाभित्र मात्र सीमित भएर बस्ने होइन । विश्वका कैयौं विकसित मुलुकहरूमा तपाई–हामीजस्तै नारीहरूले पुरुषले पनि गर्न नसकेका काम गरिसकेका छन् । नारी आफैंमा कमजोर कदापि हुन सक्दिनन् । समस्त नारीवर्गलाई हाम्रै पुरुष प्रधान देशले कमजोर पारिरहेको छ । जस्तो कि नारीहरूले आ–आफ्नो घरभित्रैबाट आन्दोलन सुरु गरेर कतिपय क्षेत्रमा पुरुष समान अधिकार सम्पन्न भइसकेका छन् । हामीहरू पनि आफ्नो हक र अधिकार सुनिश्चित गर्नका लागि लगातर रुपमा लड्नु पर्ने बेला आएको छ । आदरणीय दिदी बहिनी हो, अधिकार भन्ने कुरा मागेर पाइ“दैन, अधिकारलाई खोसेर लिन सक्नु पर्दछ ।

म यस मञ्चमा पुरुष वर्गको मात्र विरोध गर्न चाहन्न । कतिपय ठाउ“मा महिलाबाटै महिलाको हिंसा भएको पनि देख्न सकिन्छ । कृपया हामी यस्तो पात्र बन्न तिर भने अग्रसर नहोऔं । महिलाले महिलाकै अधिकार खोस्ने, आ–आफ्ना घरभित्र सासू र बुहारीबीचको लडाइ“, देउरानी र जेठानी बीचको लडाइ“, नन्द–भाउजु बीचको लुछाचुडी यी र यस्ता कार्यलाई निरन्तरता दि“दै आफू पछाडि पर्ने काम आजैबाट छाडेर नारी हकहित र समान अवसरका लागि लगातार सुधारका कृयाकलापहरूको थालनी गरौं । कार्यक्रम हलभित्र निकै ठूलो तालिको गडगडाहट सुनियो । जति तालिहरू बज्दै जान्थे कोपिलाको स्वर झन् झन् चर्किदै थियो । तीजको विशेष अवसर पारेर गरिएको कार्यक्रममा– मञ्चमा बसेर भाषण गर्ने क्रममा हामी नारीहरू विवाहपूर्व असल पति र विवाह पछि आफ्ना पतिको सुस्वास्थ्य एवं दीर्घायुका कामनाका साथ निराहार भगवान शिवजीको व्रत बस्छौं । तर, एक्काइसौं शताब्दीका हामी नारीवर्ग खै त अझै सचेत भएका ? हरितालिका तीजमा प्रत्येक नारीले पानी पनि नपिइकन बस्ने कठोर व्रतले सबैका पतिको मति सुध्रिएको होला त ? कि आयु नै थपिएको छ ? हो, हामीले चाहे जति नै अन्याय र अत्यचार सहनु किन नपरोस् तै पनि आफ्ना पतिको लागि कठोर ब्रत गर्ने गर्दछौं तर हामीलाई जति माया गर्नु भन्ने पति भनाउनेहरूले आफ्ना श्रीमतीको लागि कहिल्यै ब्रत बसेको थाहा पाउनु भएको छ ? खै त हामीहरूका लागि हाम्रा पतिहरू कहिल्यै पनि ब्रत बस्दैनन् नि ? हामीहरू भने किन बस्ने ? जुन पतिको व्यवहारले हामी नारीको मन छिया छिया बनाइरहन्छ उसका लागि ब्रत बस्नुको अर्थ के ? के वर्षदिन एकदिनमा निराहार व्रत बसेर सबै लोग्ने मानिसहरू हामीले भनेजस्तै हु“दाहुन् त ? आदरणीय महिला दिदीबहिनिहरू, मैले तपाईहरूलाई ब्रत किन बस्नु पर्ने ? तीजको व्रत बस्नै पर्दैन भनेर हाम्रो धर्म संस्कृतिको उल्लंघन गर्न खोजेको भने होइन, मैले त समाजमा नारी वर्गको उठानको लागि थोरै भए पनि जागरुक हुनु पर्ने कुरा मात्र तपाईहरू सामु व्यक्त गरेकी हु“ । अर्को कुरा, अधिकार र समानताको नारा उराल्ने मात्र पनि होइन, त्यसलाई कसरी व्यवहारिक बनाउने भन्नेतर्फ पनि समस्त नारीवर्गले ध्यान पु¥याउन जरुरी छ ।

चाडपर्वका नाममा हामीले समाजमा विकृति भित्रन दिनु हु“दैन । महिनौं दिन अगाडिदेखि विभिन्न पार्टी प्यालेसमा तडकभडकका साथ आयोजना गरिने तीज कार्यक्रमले पनि सकारात्मक प्रभाव पार्ला भन्ने मलाई लाग्दैन । न कि आवश्यकता भन्दा बढी गरगहनाको प्रदर्शनीले नै यसको महत्वलाई बढावा दिन्छ । अरुको देखासिकी गर्ने बानी कतिपयमा नभएको पनि होइन । आधुनिकता भन्दैमा चाहिने भन्दा बढी ढर्रा देखाएर चाडपर्वको अवमूल्यन गर्ने कामलाई कृपया मौलाउन नदिऔं । तालिको आवाज झन झन् बढ्दै गयो । तालीले दिएको हौसलाले कोपिलालाई म के भन्दैछु भन्ने कुराको अत्तो पत्तो नै हुन छाडिसकेको थियो । तालिवालाहरू स्वरमा स्वर मिलाए जस्तै गरी तालि बजाउनैमा व्यस्त देखिन्थे । कार्यक्रम हलको चारै कुनाबाट जोर जोरका साथ
तालीको आवाज सुन्न सकिन्थ्यो । हामी नारीहरू पनि पुरुषभन्दा कम छैनौं । यस समाजले हामीलाई पुरुष सरह समान व्यवहार गर्न सिक्नु पर्दछ । हामीले जसरी आफ्नो पतिलाई आदर र सम्मान गर्छौ त्यसैगरी हामीलाई पनि हाम्रा प्रत्येका सकारात्मक कार्यका लागि उनीहरूले सम्मान गर्नुपर्दछ । प्रत्येक घरमा एउटा बाबुले छोरीप्रति गरिने व्यवहार, दाजुभाइले दिदीबहिनीप्रति गरिने व्यवहार र श्रीमानले श्रीमतीप्रति गरिने व्यवहार हामीले सम्मान पाउनै पर्छ । अनि मात्र हामी पुरुष सरह समान भएछौं भन्ने कुराको प्रमाण हुन्छ ।

श्रीमान्ले अपमानित गर्दै अश्लील शब्दको प्रयोग गर्दछ भने हामीले उसलाई सधै“ भरी हजुर, हजुर भनिरहनु पर्छ भन्ने त छैन नि ? उनीहरूले हामी नारीवर्गलाई पशुवत व्यवहार गर्दै सधैंभरि कुटपिट गर्दछन् भने हामीले यस्तो अत्याचारलाई सहेर बसिरहनु पर्छ भन्ने त छैन
नि ? हामी पनि आ–आफ्नो क्षेत्रबाट आफूले सकेको प्रतिकार किन नगर्ने ? सभामा उपस्थित आदरणीय दिदीबहिनीहरू हो तपाईंहरू पनि यस्ता क्रियाकलापबाट कतै पीडित त हुनु भएको छैन ? तपाईहरू पनि पुरुषबाट गरिने यस्ता दुव्र्यवहारको सिकार त हुनु भएको छैन ? यदि हुनुहुन्छ भने कृपया कुनै संकोच नमानी हाम्रो संस्थामा खबर गर्नुहोला । हामी तपाईंहरूको सधै साथमा रहनेछौं । नारी हकहित र समानताका यस्तै चर्का चर्का भाषणका बाबजुद कोपिलालाई महिला नेतृ बनाएको छ ।

देशैभरि तीजको रमाइलो भइरहेको छ । पहिला–पहिलाका वर्षहरूमा वर्षको एकदिन मनाइने तीज पर्व विगत केही वर्षयतादेखि महिनादिन अगाडिदेखि मनाउने चलन सुरु भएको छ । विभिन्न संघसंस्थाहरूले पनि तीज पर्व मनाउन थालेका छन् । आजको यस तीज विशेष कार्यक्रमको भव्य सामरोहका बीच महिलाहरूका हकहित र समानताको लडाईं लड्दै आएको महिला नेतृ कोपिलाई अधिकारिक सम्मान गरियो । साथसाथै सभामा उपस्थित सबै महिलालाई तीजको दर खुवाउने कार्यक्रम पनि सम्पन्न भयो । आफूलाई गरिएको सम्मानले कोपिलाको का“धमा अझ बढी जिम्मेवारी थपिएको बोध भयो । उनले आफ्नो संस्थाले आजसम्म उठाउ“दै आएका नाराहरूलाई जसरी पनि सफल बनाउ“छु भन्ने बचनबद्धता उपस्थित सबैका सामू व्यक्त गरिन् । कार्यक्रमको समाप्तिपछि त्यहा“ उपस्थित महिलाहरूले सोही कार्यक्रम हलमा भोलिपल्टका लागि नाचगान गरी रमाइलो गर्ने निधो गरे र सबै आ–आफ्ना घरतिर लागे । कोपिला पनि आफ्नो घरतिर लागिन् । सा“झ परिसकेको थियो । हतार–हतार उनले बेलुका लागि खाना तयार पारिन् र आफ्नो श्रीमान कामबाट आउने प्रतीक्षामा बसिन् । रातको दश बजिसक्दा पनि उनको श्रीमान त्यसदिन घर आएनन् । न त उनले आफू घर नआउने जानकारी नै दिएका थिए । रात छिप्पिदै थियो । कोपिलाले आफ्नो श्रीमान्को मोबाइलमा घण्टी बजाइन् । उनको फोनको घण्टी बज्नासाथ उनका श्रीमानले मोबाइल अफ गरे । उनका लागि श्रीमानको यस्तो व्यवहार कुनै नौलो थिएन । पटक पटक उनले यस्ता कठिनाइहरू पार गरिसकेकी थिइन् । कोपिला पनि दिनभरीको भाषणले निकै थकित देखिन्थिन् । भोलिपल्टको कार्यक्रममा रमाइलो गर्नुपर्छ भनी साथीहरूबीच भएको सहमतिलाई मध्यनजर राख्दै उनी छिटो छिटो काम सकेर सुत्न गइन् । भोलिपल्ट विहानैदेखि सुरु हुने भनेको नाचगान कार्यक्रममा कोपिला पनि त्यही अनुसार तोकिएको स्थानमा गइन् । आ–आफ्ना घरको चुल्हो चौको सकेर विस्तारै विस्तारै महिलाहरू जम्मा हुने क्रम जारी थियो । दिउ“सोको १ बजिसकेको थियो । गीत गाउनेहरू गाउने, नाच्नेहरू नाच्ने, वरीपरी बसेर ताली पड्काउनेहरू आफ्नै सुरुमा ताली पड्काउ“दै निकै रमाइलो र उल्लासपूर्वक नाचगान गरिरहेका थिए । त्यसै बीचमा पछाडिबाट कसैले ठूलो स्वरमा कोपिला भनी बोलाएको आवाज सुनियो ।

एकैछिनमा त्यस भिडभाडबाट एक्कासी कोपिला गायब भइन् । कार्यक्रम हलको अलि परको पर्खालको एक कुनामा दुईजना मानिस देखिए । हल निकै ठूलो भएकाले ती कुनाको मानिसको अनुहार भने सहजै नियाल्न सकि“दैन थियो । त्यहा“ उपस्थित महिलाहरूले ती दुईजना अरु कोही नभएर कोपिला र उनका श्रीमान हुन् भन्ने अनुमान भने सहजै लगाए । कोपिलाका श्रीमान दिउ“सै रक्सीले मातेर आफ्नौ शरीरलाई पनि धान्न नसक्ने गरी लरखरि“दै आएका थिए भने कोपिला उनलाई साहारा दि“दै घरतिर लैजादै थिइन् । घरमा पुगेर श्रीमानलाई बेडमा सुताइदिइन् । आजभने उनलाई खपिनसक्नु भयो । रातभरि घर नआएको र दिउ“सो सबैजनाले देख्ने गरी उनको यस्तो हालत देखेर उनलाई साह्रै रिस उठ्यो र भनिन्–आफ्नो शरीर नैधान्न नसक्ने गरी के खाएको ? खानै पर्छ भने पनि कम से कम आफू सम्हालिन सक्ने गरी त खानू नि ? के हो यस्तो चाला ? सधै“ सधै“को यस्तो चाला हो भने म पनि ………………….. । कोपिलाले आफ्नो कुरा टुङ्ग्याउन नपाउ“दै उनका श्रीमान्को चर्केको स्वर सुनियो– के गर्छेस् त जैरीले ? मलाई खुब धम्की दिन्छेस् ? खाए“ त खाए“ मेरै कमाई खाए“, तेरो बाउको त खाएको छैन नि ? भन्दै उनीमाथि मुक्का बर्जान थाले । एकछिन अगाडिसम्म आफ्नो शरीरलाई अड्याउनै नसकेर श्रीमतीको साहारामा घरमा आइपुगेका श्रीमान अहिले उनैलाई पिट्न थाले । श्रीमानले रक्सी पिएर आएको बेला दोहोरो कुरा गर्नु भनेको आफ्नै ज्यानले दुःख पाउनु हो भन्ने पनि उनलाई राम्रैस“ग थाहा थियो । त्यसैले उनी चाहेर पनि केही नबोली मौन भइन् । दिनहु“ रक्सी पिएर लरखरि“दै घर आउनु र श्रीमतीस“ग हरेक कुरामा निहु“ खोजेर झगडा गर्नु अनि कुटपिट गर्नु कोपिलाको श्रीमानको दैनिकी जस्तै थियो । पहिले पनि श्रीमानको यस्तो व्यवहार सहन नसकेर शरण माग्न कोपिला धेरैपटक आफन्तको गएकी थिइन् ।

आफन्तबाट पनि सहानुभूतिको व्यवहार पाउन सकिनन् । अब यसरी सधैभरि कति भागी भागी हिंड्नु भन्ने सोचेर श्रीमानले रक्सी पिएका बेला आजकल उनी घरको वरपर लुकी छिपी बस्ने गर्दछिन् । आफ्नै श्रीमानबाट पाएको यस्तो अमानवीय व्यवारबाट छुटकारा पाउन उनका मित्रजनहरूले सम्बन्ध विच्छेद गरेर आनन्दपूर्वक जीवनयापन गर्ने सल्लाह पनि दिएका थिए । कहिले काही“ त उनलाई साथीभाइले दिएको सल्लाह निकै उत्तम उपाय हो भन्ने लाग्दथ्यो । यस्तो रातदिनको यातना सहनुभन्दा त सम्बन्ध विच्छेद नै गर्नु पर्छ जस्तो पनि नसोचेकी होइनन् । आजको रात पनि कोपिला निदाउन सकिनन् । आफ्नो लोग्नेले आफूप्रति गरेको व्यवहार सम्झ“दा सम्झ“दै बिहान पो भइसकेछ । आज पनि उनी हतार हतार आफ्नो नित्यकर्म सकेर आफूजस्तै पीडित महिलाहरूको हक, हित र अधिकारका लागि खोलिएको संस्थामा पुग्छिन् । उनले आफूले भोगेको यातना त छ“दैछ तै पनि आफूजस्ता कैयौं यातना भोग्नेहरूलाई भने उनले सहयोग गरेर यस्ता यातनाबाट छुटकारा दिलाएकी छिन् । उनलाई अस्ति आफू सम्मानति भएको अनि त्यस सम्मान कार्यक्रमम आफूले दिएको बचन, भोलिपल्टको नाचगानको रमाइलो कार्यक्रम अनि आफ्ना श्रीमानको सहनै नसक्ने व्यवहारको एकैपटक सम्झना आयो । नारी हकहित र समान व्यवहारका लागि मञ्चमा जतिसुकै भाषण छा“टे पनि व्यवहारमा उनी नेपाली समाजकी नारी थिइन् ।
उनको मन मस्तिष्कमा नेपाली संस्कृति जीवित थियो । उनले आफूलाई श्रीमानले गरेको दुव्र्यवहारको अन्त्य पनि एक दिन अवश्य गर्नेछु भनेर अहिलेको अवस्थालाई कुनै परवाह नगरी आफूले वचन दिएको काम पूरा गर्नुपर्ने सोची नारी हकहितका लागि लडिरहिन् । त्यसैको परिणाम आज समाजमा सम्मान पाएकी छिन् । आज समस्त हिन्दू महिला दिदीबहिनीहरूले आफ्नो पतिको सु–स्वास्थ्य र दीर्घायुको लागि भगवन् शिवजीको पूजा आराधना गरी निराहार ब्रत बस्ने दिन । कोपिला बिछ्यौनाबाट जुरुक्क उठिन् र भित्तामा झुण्ड्याइएको घडीतिर आ“खा लगाइन् । यतिखेर बिहानको ५ बज्न लागेको रहेछ । झ्यालको पर्दा यसो उघारिन् र बाहिरतिर हेरिनन् । बाहिर मानिसहरूको गाइ“गुइ“ आवाज सुनिन थालिसकेको थियो । उनी नुहाउनका लागि बाथरुमभित्र छिरिन् । नुहाइसकेर उनी पूजाको सामग्री मिलाउन लागिन् । त्यतिबेलासम्म बाहिर उज्यालो भइसकेको थियो । उनी हतार हतार हातमा पूजा सामग्री बोकेर नजिकैको शिव मन्दिरतिर लागिन् । कोपिला त्यहा पुग्दा अरु महिलाहरू पुजा साम्रारी लिएर पहिलानै पुगिसकेका रहेछन् । सबै मिलेर रमाइलो गरी स“गै पुजा गरे । पण्डित बाजेले कोपिलालाई टिका लगाउदै–लौ नानीको ब्रत सफल होस्, तिम्रो श्रीमानको आयु वृद्धि होस्, स्वस्थ रहुन्, पण्डित जी यस्तै यस्तै भन्दै गए । कोपिलाको मनभरि भने अर्कै पीडा थियो । उनी केही नबोली त्यहा“बाट जुरुक्क उठेर घरतिर लागिन् । घरमा श्रीमान मूढो लडेझैं लडिराखेको थियो । उसलाई हिजोको रक्सीको मातले अझै पनि छाडेको थिएन । कोपिलाले शान्तभावमा सोचिन् । म र मेरो संस्थामार्फत् धेरै दिदीबहिनीले राहतको सास फेरेका छन् म आफू भने यस्तो अवस्थामा बा“चिरहेकी छु । यस समस्याबाट मुक्त हुन केही न केही त उपाय गर्नैप¥यो । केही बेरपछि उनका श्रीमानको निद्रा खुल्यो । उनी श्रीमानका नजिकै गइन् र भन्न थालिन्– तपाईले हिजो साथीहरूको बीचमा म प्रति जुन व्यवहार देखाउनु भयो यसले म निकै दुःखी र लज्जित पनि छु । तपाईको यस्तै यस्तै क्रियाकलापले मैले गर्दै आएको कामप्रति पनि समाजले प्रश्नचिन्ह खडा नगर्ला भन्न सक्ने अवस्था छैन । यदि आजकै दिनदेखि तपाईले आफूबाट भए गरेका गल्तीलाई स्वीकार्दै का दिनमा आफूबाट यस्ता क्रियाकलाप नहुने बचन दिनुहुन्छ भने त ठीकै छ होइन भने म तपाईंस“ग जीवन बिताउन सक्ने छैन । म तपाईस“ग सम्बन्ध विच्छेद गरेर स्वभिमानले स्वतन्त्र भएर बा“च्न चाहन्छु ।

कोपिलाको कुरा सुनिसकेपछि उनका श्रीमानको मनमा पश्चातापको घण्टी बज्यो । उनले सोचे ओ हो मैले यतिका दिनसम्म त सा“च्चिकै गलत व्यवहार पो गर्दै आएको रहेछु । यो भन्दा बढी म हाम्रो सम्बन्धलाई बिर्गन दिने छैन । उनले भने त्यसो होइन कोपिला, मलाई माफ गर देखि म यस्तो व्यवहार गर्ने छैन । कृपया सम्बन्ध विच्छेदको कुरा नगर । श्रीमानका मुखबाट यति सुन्नासाथ कोपिलाको अनुहारमा खुशी छायो । उनलाई लाग्यो आज भने बल्ल आफ्नो समस्याबाट पार लाग्ने लक्षण देखियो र उनले भनिन– तपाईंलाई मैले मात्र विश्वास गरेर पनि त भएन नि हिजो म जसरी सामूहिक रुपमा अपमानित भएको थिए“ त्यसैगरी तपाईले पनि सामूहिक रुपमा माफी माग्नु पर्छ र का दिनमा यस्ता गल्ती नगर्ने बचन दिनुपर्छ । कोपिलाका कुरामा उनी सहमत भए । कोपिला पनि आफ्ना श्रीमानलाई लिएर साथीहरूले रमाइलो गरिरहेको तीज कार्यक्रम स्थलमा पुगिन् । कोपिला आफ्ना श्रीमानका साथ ह“सिलो अनुहार लगाएर कार्यक्रम स्थलमा आएको देख्दा साथीहरू सबै अचम्मित भए । कोपिलाका श्रीमानले सबैका सामू आफूले कोपिलाप्रति गरेको अपमानजनक व्यवहारका लागि माफी मागे । आजैका दिनदेखि आफू सही बाटोमा लाग्ने र यस्ता गल्ती जीवनमा कहिल्यै पनि नदोहो¥याउने बचन सार्वजनिक रुपमा दिए ।

नया“बानेश्वर
– शुक्रबार, 15 कार्तिक, 2070

Anna Dhungel – Kritika Ko Adaan

आन्ना ढुङ्गेल – कृतिकाको अडान

उनको आगमनमा घरका सबै परिवार सुखी र खुसी देखिन्थे । सुकोमल गोडाका कुर्कुच्चा ढाकिने गरी लगाएको रातो साडी, अलिक लामो र चुच्चो नाकमा अडिएको कालो चस्मा त्यसमाथि आफ्नो मधुर मुस्कानसँगै सधैँ सजिएर बस्ने कृतिको आगमन यस घरमा १२ वर्ष अघि भएको थियो । आ–आफ्ना बास्तविक नाम भएर पनि घर परिवारका सदस्यले उनीहरूलाई राम र सीताको उपनाम दिएका थिए । झन् भन्ने हो भने त श्यामलालले कृतिलाई विहे गरेर ल्याएदेखि आफूले संसार नै जितेको महसुश गर्दथ्यो । उसले कृतिलाई आफूभन्दा पनि बढी माया गरेको थियो । श्यामलाल र कृति दुवैले आफूलाई यति विश्वासको भुमरीमा होमिदिएका थिए कि त्यसको कुनै सीमा नै थिएन । ती दुईका आ–आफ्ना स्वभावमा केही भिन्नता भने थियो । श्यामलाल सधैँ ठट्यौली मै रमाउन चाहन्थ्यो भने कृति अलि भावुक थिइन् । एकदिन श्लामलालले ठट्यौली पारामा सोध्यो– “कृति हाम्रो बिस्वासै विश्वासले भरिएको मायामा कुनै दिन कुनै किसिमको बाधा अड्चन आई लागे अथवा हामी दुई एक–अर्काबीच अलग्गिएर बस्नुपर्ने भयो भने तिमी के गर्छेऊ नि ?” कृतिले भावुक हुँदै जवाफ दिइन्– “यो संसारमा हामीलाई सँगै बाच्न नदिए पनि हामीलाई सँगै मर्नबाट त कसैले वञ्चित गर्न सक्दैन होला नि, होइन र ? कृतिको मुखबाट यस्तो सुनिसकेपछि दुवैले एक–अर्काको अँगालोमा बाँधिएर हर्षका आँसु झारेका थिए । म भने यी दुईको प्रेम बीचमा रमिते बनेर हेरिरहन्थे र सोच्दथे– “के साच्चै माया भन्ने चीज यस्तै हुन्छ त ? “यस्तो सुन्दर जीवन बाच्ने इच्छा सबैमा हुनु स्वभाविकै हो । आफूले इच्छाएको कुराहरू सबै सफल र सार्थक हुने पनि कहाँ हो र ? जीवन संघर्षशील हुन्छ । विभिन्न किसिमका बाधा अड्चनलाई पन्छाउँदै र जीवन आइपर्ने समस्यासँग सुध्दै अगाडि बढ्नु नै मानव जीवन हो । जीवन जिउने क्रममा थुप्रै मोडहरू आउँछन् । प्रत्येक मोडमा प्रत्येक मानिसले संघर्ष गर्नु नै पर्दोरहेछ । कसै–कसैलाई मायाको विश्वासको फल कहिले काहीँ हृदयको घाउ पनि बन्दो रहेछ । यस्तो सोच्दा सोच्दै एक छिन म कता कता हराएँछु ।

आज कृति तीनै आफ्ना मायालु श्रीमानलाई जीवन–मरणको दोसाँधमा देखेर आफ्ना विगतका दिनहरू सम्झदै एकोहोरो उनको मुखमा टुलुटुलु हेरिरहन्छिन् । उनलाई आज खपिनसक्नु भएको छ । आफ्नो श्रीमानको यस्तो अवस्था उनले सोच्न पनि सक्दिनन् । आफ्नो काँधमा निकै ठूलो जिम्मेवारी आइलागेको उनलाई आज राम्रोसँग महशुस हुन थालेको छ । आफ्ना कलिला दुई छोराछोरीको अन्यौलपूर्ण भविष्य देख्दा उनको मुटु काप्नु स्वभाविक नै भयो । आफ्ना आँखा भरि टलपल–टलपल भरिएका आँसुलाई भित्रभित्रै उनले सुकाउँछिन् र आजका दिनसम्म श्लामलालले निभाएको कर्तव्य र जिम्मेवारी अब आफूले कतै पनि तलमाथि हुन नदिइकन निभाउनु पर्ने कुरामा उनले दृढ संकल्प गर्दछिन् । श्यामलाल बढो मिहिनेती थिए । आफ्नो जिम्मवारीलाई उनले कहिल्यै पनि दुःख र बोझ भन्ने सम्झदैनथिए । शारीरिक रूपमा जति नै परिश्रम गरे पनि मानसिक रूपमा उनी सधैँ प्रफुल्लित देखिन्थे । उनी “बेइमानी गरेर कमाएको धनले चौरासी व्यञ्जन खानुभन्दा मिहिनेतको कमाइले एकछाक नूनसँग भात खानु नै राम्रो” भन्थे । जीवनलाई कहिल्यै पनि बोझ नसम्झने श्लामलालको परिवार आर्थिक रूपमा विपन्न परिवार हो । जीवनमा जस्तो सुकै संकट पर्दा पनि उनको आत्तिने स्वभाव भने थिएन । यसमा कृतिको पनि ठूलो हात रहन्थ्यो । सँधैजस्तो ठट्यौलीमै रमाउन चाहने श्यामलाले आज निकै भावुक हुँदै भने– “कृति मैले तिमीलाई भौतिक सुख दिन सकिनँ, हाम्रो विवाह भएको पनि यतिका वर्ष बितिसके । तिम्रा पनि त रहरहरू होलान् । तिमीसँगैका सबै साथीहरू सम्पन्न घरमा परेका छन् । तिम्रो भने हामीजस्तो गरिबको घरमा विवाह हुन पुग्यो । कतै तिमीले मलाई गाली त गरेकी छैनौं नि ? कृपया मलाई माफ गर ।”

आफ्ना श्रीमानको मुखमा यस्तो नैराश्यता छाएको देखेर कृतिले मलिन स्वरमा भनिन्– “धत् लाटो मान्छे, यस्ता कुरामा पनि चिन्ता लिने हो ? मैले तिमीबाट सबै भन्दा बढी माया पाएको छु । यही हो मेरा लागि सबैभन्दा ठूलो कुरा । म यसैमा रमाउन चाहन्छु, यसैमा खुसी हुन चाहन्छु । हेर, तिमीले यस्ता झिना मसिना कुरामा अल्झेर हुँदैन । अरुले जस्तै हामीले पनि खाना खाएकै छौं । तिम्रो इमान्दारीताको कमाइले हामीलाई खाना लगाउन त गाह्रो भएको छैन नि ? आखिर धनी पनि एक दिन न एकदिन मर्नै पर्छ । जन्मँदा जुन रूप लिएर हामी यस संसारमा आएका थियौं आखिर मर्दा पनि उसै गरी यस संसारबाट बिदा हुनुपर्छ । अरुको मन दुखाई दुखाई बेइमानीका साथ कमाएर थुपारेको धन– सम्पत्तिको मलाई कुनै लोभ लालचा छैन र तिमी पनि आजदेखि यस्ता कुराहरू दिमागबाट हटाइदेऊ । तिम्रो परिश्रममा म पनि सधैँ साथ दिइरहने छु ।” आफूले यस्ती जीवनसंगिनी पाएकोमा श्यामलाल गर्वले फूलिए । कृतिले भनेजस्तै श्यामलाले ज्याला मजदुरी गरेरै भए पनि इमानदारीका साथ आफ्ना परिवार पाल्दै आएका थिए । आफूले जति नै दुःख गरे पनि उनले आफ्ना सन्तति र श्रीमतीलाई सकेजति सुखसयल दिनुपर्छ भन्ने सोचाइले उनी दिन रात कडा परिश्रम गर्दथे । धन–सम्पत्ति प्रसस्त नभए पनि उनीहरूको परिवारमा माया र ममता साटासाट गर्ने शैलीमा भने कुनै कमी थिएन । श्यामलाल जति नै खटे पनि उनको एक्लो कमाइबाट ४–४ जनाको परिवार पाल्नुपर्दा उनलाई कहिले काहीँ समस्या आइ नलागेको पनि होइन । जस्तोसुकै समस्या आइलागे पनि उनी हिम्मत भने हार्दैनथे । इमानदारी र मेहनतका साथ काम गर्दै गयो भने एक दिन न एक दिन त गन्तव्यमा पुगिन्छ भन्ने उनलाई विश्वास थियो । उनको यस विश्वासमा कृतिले झन बेला–बेलामा ऊर्जा थप्ने काम गर्दथिन् र यही अटल विश्वासलाई कृतिले पनि हरहमेशा साथ दिँदै आएकी थिइन् । आफ्नी प्राणभन्दा प्यारी श्रीमतीको हौसलाले गर्दा पनि उनी झनै बढी मिहिनेतका साथ सधैँ काम गरिरहन्थे । यही क्रममा उनीहरूको दिनचर्या बित्दै थियो । दैवको लीला अपरम्पार भने जस्तै उनको परिवारमाथि पनि यस्तै हुन गयो । एकदिन सबेरै उनी हँसिया र डोरी साइकलको पछाडि च्यापी दाउरा लिन भनी आफ्नो घरबाट दक्षिणको जंगलतिर लाग्छन् । सँधैजसो श्यामलालमा त्यसदिन उस्तो जाँगर थिएन । आज उनलाई घरबाट बाहिर निस्कन उतिसारो मन थिएन । मन नलागी नलागी पनि उनी जंगल भित्र छिर्छन् र आफूले बोक्न सक्ने जति दाउरा काटी साइकलमा भारी कसेर घरतिर लाग्ने तरखरमा हुन्छन् । एक्कासी उनले गोली चलेको आवाज सुन्छन् । सोही जंगलमा सरकार र विद्रोही पक्षबीच भिडन्त भइरहेको रहेछ । गोली चलेको आवाजले श्यामलाल त्रसित हुन्छन् । उनले आफ्नो जीवन बचाउनका लागि दाउराको भारी बाँधिएको साइकल त्यही छोडी भाग्छन् । एक्लै जंगलमा भागेको देखेर सरकार पक्षले विद्रोही नै हो भन्ने सम्झन्छ र गोली चलाउँछ । सरकारी पक्षले चलाएको गोली विचरा निर्दोष श्यामलालको छातीमा लाग्न पुग्छ ।

सधैँजसो विहान ११ बज्दा श्लामलाल कामबाट घर फर्कने गर्दथे । आज पनि ११ बज्यो कृति श्लामलालको बाटो हेर्न थालिन् । १२ बजिसक्यो उनी फर्केनन् । अब घडीले पनि दिउँसोको ४ बजाउन थालिसकेछ । कृतिका आँखाहरू श्यामलालको बाटो हेर्दाहेर्दै थाकिसकेछन् । त्यो घाम पनि थाकेको हुनुपर्छ । त्यसैले होला डाँडा पारी थकान मेट्ने जमर्कोका साथ सुस्तरी ढल्कँदै थियो । छोराछोरी भोक लाग्यो भनी रुन थाल्छन् । विहानैदेखि पकाएर राखेको खाना भाँडामा जस्ताको तस्तै हुन्छ । छोराछोरीलाई सोही खाना खुवाउँछिन् अनि आफू भने श्रीमानको आगमनको प्रतिक्षामा हुन्छिन् । हुँदा हुँदै अब त बेलुकाको ७ बजिसकेछ । उनी अझै पनि फर्केनन् । कृति निकै आत्तिन थालिन् । खुल्ला आकाशमा तछाड मछाड गर्दै जुनताराहरू प्रतिस्पर्धा गर्न थालिसकेका थिए । कृति आत्तिदै गाउँतिर लागिन् । सबैलाई आफ्ना श्रीमान विहान दाउरा लिन भनी जंगल गएका र यतिका बेरसम्म पनि घर नफर्केको खबर सुनाइन । उनले गाउँलेसँग हारगुहार गरिन् । आफ्ना श्रीमानको खोजी कार्यका लागि । रातको बेला जंगलमा गएर श्यामलालको खोजी गर्न कसैले पनि मानेनन् । गाउँलेहरू सबैले उनलाई भोलि विहान जतिसक्दो छिटो खोजी कार्य गर्ने भनी आवश्त गराए । कृति निन्याउरो अनुहार लगाएर घर फर्किन् । छोराछोरी बाबा खोई, आज किन बुवा घर नआउनुभएको ? भनी प्रश्न माथि प्रश्न गर्न थाले । उनले भोलि बिहान तिमीहरू उठ्ने बेलामा बुवा आउने भन्दै छोराछोरीलाई सुताइन् । तर उनलाई भने छटपटी भइरह्यो ? घरमा कलिला छोराछोरीलाई अलपत्र छाडेर रातको समयमा श्रीमान्को खोजीमा जान पनि सक्दिथिन् । रात छिप्पिदै जान्छ । कृतिलाई आजको रात वर्षदिन जतिकै लामो लाग्न थालेको हुन्छ । गाउँ पुरै चकमन्न हुन्छ । उनी बाहिर र भित्र गरिरहन्छिन् । आँगनको डिलमा बसेर एकोहोरो उनी बाटोतिर हेरिरहन्छिन् । खुल्ला प्रांगणमा आकाशको छानो, धर्तिको विच्छ्यौना अनि आफ्नै हातको सिरानी लगाएर खै उनी कति बेला निदाइछिन् पत्तै भएन । बिहानको ४ बजिसकेछ । आफ्नै घरमा पालिएका दुईवटा कुखुराका भाले पोथीले उनलाई निद्राबाट बिउँझाउँछन् । हतार–हतार उठेर छोराछोरीलाई खानाको प्रबन्ध मिलाउँछिन् अनि गाउँलेको साथ लागेर उनी आफ्नो मायालु श्रीमानको खोजी गर्न जंगलतिर लाग्छिन् ।

घामका सप्तरङ्ी किरणले धर्तीलाई लालीमय बनाइसकेको हुन्छ । बीच जंगलको सानो गोरेटो छेउमा अचेत अवस्थामा उनले श्यामलालाई देख्न पुग्छिन् । आफूलाई भन्दा पनि धेरै माया गर्ने श्रीमान्को यस्तो अवस्था देखेर उनलाई खपिनसक्नु भयो । गाउँले सबैले वरिपरिबाट घरिसकेका थिए । श्याम ……… श्याम पागलझै बाटाबाटै कराउँदै कुदेर चटारिँदै मानिसको भिडमाझ ठोकिदै र छेलिँदै उनी अगाडि बढ्छिन् । उनलाई गोली लागेको कुरा थाहा हुन्छ । यस घटनाले उनको परिवारमाथि बज्रपात हुन गयो । जतिसक्दो छिटो उनलाई अस्पताल पु¥याउनु पर्ने अवस्था देखिन्छ । टोल छिमेकका मानिसहरू जम्मा भई उनलाई अस्पतालसम्म पु¥याइयो । अस्पतालको भनाइअनुसार जतिसक्दो छिटो अपरेसन गरेर उनको छातीको गोली निकालिनु पर्छ भन्ने थियो । विरामीको अस्पताल भर्नापछि पल–पलमा पैसाकै कुरा आउँथ्यो । विचरा कृतिसँग अपरेसनका लागि चाहिने पैसा थिएन । उनलाई के गरुँ र कसो गरुँ पैसाको प्रबन्ध कताबाट पो मिलाउँ भन्ने भयो । श्यामलाललाई अस्पतालकै बेडमा छाडेर उनी घर फर्किन् । उनीसँग उनका माइती पक्षले विवाहमा दिएको लगभग एक तोला सुन सुरक्षित थियो । जतिसक्दो छिटो अपरेसनका लागि खर्च जुटाउनु पर्ने भएकाले उनले त्यही सुन बन्दकी राख्ने निर्णय गरिन् र हतार–हतार सोही गाउँका एक पण्डितकहाँ पुगिन् । श्यामलालको अवस्था र कृतिको समस्या पण्डितलाई थाहा भइसकेको थियो । उनलाई देख्ने वित्तिकै पण्डित आफूले कुनै सहयोग पो गर्नुपर्ने हो कि भनेर पन्छिन खोज्दै थिए । पण्डित निकै लोभी र धूर्त स्वभावका थिए । ती सबै जान्दा जान्दै पनि उनले नजिकै गएर पण्डितलाई आफ्नो समस्या बताइन् र आफूले सुनको गहना ल्याएको र उक्त गहना बन्दकीमा राखी पैसा दिन विनम्र अनुरोध गरिन् । यसपछि पण्डितले उनले लिएर गएको उक्त सुनको गहनालाई आफ्नो हातमा लिएर तौले झैं गर्दै भने– यो सुनमा रसायनको मात्र धेरै रहेछ, त्यति राम्रो छैन, अरुले यसरी ल्याएको भए म लिन्नथें तर तिमीलाई अप्ठेरो परेको रहेछ त्यसैले म लिइदिन्छु । यस्ता बेलामा मद्दत गर्न पाए मलाई पनि धर्म हुन्छ ।

कृतिले हतारिँदै पण्डितका कुरालाई बीचमा काटेर भनिन्– चलेको भाउ अनुसार कति दिन मिल्छ अहिलेलार्य हिसाब गरेर दिनुहोला । पछि म तपाईको पैसा फर्काउनेछु र मेरो सुन लिएर जाने नै छु । तपाईंले त्यति गर्नुभयो भने मेरा लागि ठूलो सहयोग हुने थियो । पण्डितजी यसबेला म साह्रै अप्ठेरोमा परेको छु । त्यो पनि तपाईंलाई थाहा छँदैछ । तिम्रो कुरा त राम्रै हो नानी, तिमीलाई साह्रो गाह्रो परेको पनि हो, त्यो पनि हामीले देखेकै हौं । तर सुन भने गतिलो नपरेको हुँदा अहिलेलाई २५ हजार रूपैँया मात्र लैजाऊ । कृतिको सहमतिको कुनै प्रतिक्षा नै नगरी उनले कन्तुरबाट २५ हजार रूपैयाँ झिकेर गनिदिए । आफ्नो सामानको अवमूल्यन भएको उनलाई राम्रैसँग थाहा थियो । तर पनि यसको मोलमोलाई र वादविवाद गर्ने समय उनीसँग थिएन । यही भए पनि अहिलेका लागि मेरा श्रीमानको उपचारका लागि दैवले जुराइदिएको सम्झी पैसा लिएर अस्पतालतिर लागिन् । यता धूर्त पण्डित भने एकाविहानै लक्ष्मीमाता खुशी भएको भन्दै दंग थिए ।

अस्पतालमा पैसा डिपोजिट गरिन् । त्यसपछि डाक्टरहरूले अप्रेशन तुरुन्तै हुने जानकारी दिए । उनलाई अप्रेसन थिएटरभित्र नलगिएको पनि होइन । केही छिनमै उनको प्रेसर निकै बढेको कारण अप्रेसनमा कठिनाइ भएको भन्दै पुन अर्को डेटको प्रतिक्षा गर्न भनी अस्पताल स्रोतले जानकारी गराउँछन् । डाक्टरले फेरि १५ दिनपछिको अप्रेसनको डेट मिलाइदिन्छन् । उनलाई थप केही दिन अस्तालमा नै राख्नु पर्ने भएकाले अरु खर्चको बन्दोबस्त गर्न समेत सल्लाह दिए । १५ दिन बित्यो फेरि उनको त्यही अवस्था उनको प्रेसरले अप्रेसनमा साथ दिएन । विना अप्रेसन उनको छातीमा लागेको गोली निकाल्ने कुरा पनि थिएन । यतिका दिनसम्म उनलाई लागेको गोली निकाल्न नसकिँदा उनको अवस्था झन् झन् गम्भीर हुँदै गएको थियो । कृति जति नै आपतमा परे पनि हिम्मत भने हार्ने खालकी महिला थिइनन् । दुःख पर्दा नआत्तिनु अनि सुख हुँदा नमात्तिनु भन्ने भनाइलाई मनन गर्दै उनी आफ्ना श्रीमानको थप उपचारका लागि चाहिने खर्चवर्चको बन्दोवस्त गर्नतिर लागिन् । आफ्ना श्रीमानले विवाहमा लगाइदिएको तिलहरी उनीसँग अझै बाँकी रहेछ । त्यही तिलहरी साथमा लिएर उनी पुनः सोही पण्डितकहाँ पुगिन् । उनी यस गाउँमा कर्मकाण्ड गर्ने पण्डित पनि हुन् । आज फेरि पनि पण्डितले १ तोला बराबरको तिलहरी १० हजारमा बन्दकी राखिदिएर उनी माथि ठूलो उपकार गरे ।

तीन दिनपछि उपचारमा सुधार आएको कुरा अस्पतालले जानकारी दियो । तर श्यामलालको होस आएको थिएन । न त अप्रेसन नै भएको थियो । आज भन्दा, भोली भन्दा अस्पतालमै महिनौं दिन बिते । अझै उनको होस आएन । अब भने कृति अली आत्तिएकी जस्ती देखिन थालिन् । सहरको यस्तो महँगाई, औषधी खर्च अनि डाक्टरी आदेश– एक्सरे, रगतको परीक्षण, दिसा–पिसावको परीक्षण, थप विशेष परीक्षण आदि आदि के–के हो के–के ? यी सबैका पछाडि पैसाको पोको नै झुण्डिएको थियो ।

गर्दा गर्दै धेरै समय अस्पतालमै बिते, तर श्यामलालको होस आएन । गोठका गाईबस्तु सकिए, खेती गरी खाने जमिन खोटियो, गलाका गहना सकिए । तर पनि उनले हिम्मत हारिनन् । उनी आफूले गर्दा हुनेसम्म गर्दै गइन् । तर पेशेवार डाक्टरहरू पनि पैसामा नै बिक्दा रहेछन् । उनीहरूले तोके बमोजिम पैसा दिन सकेमात्र उपचार राम्रो हुने नत्र भने त यसै भन्न पनि सकिने रहेनछ । आज भोलि त उनलाई डाक्टरहरूले आफ्ना श्रीमानप्रति उतिसारो ध्यान दिएको जस्तो लाग्न छाड्यो । सोध्यो भने विस्तारै–विस्तारै निको हुन्छ भन्छन् । यस्तै गर्दा गर्दै अन्तिममा आएर श्लामलाललाई अस्पतालबाट निकालेर घर लैजाने सुझाव दिन्छन् ।

उनी आफ्ना श्रीमानको स्थिति देखेर धेरै रोइन् । जीन्दगीको हरेक कहानी सम्झी सम्झी रोइन् । हुने हार दैव नटार भन्ने सम्झी कता कता आफ्नो मन आफैं बुझाउन खोज्दथिन् । तर पनि उनको आँखा ओबानो थिएन । घरमा विरामी भेट्न सबै टोल छिमेकी लगायत उनका माइतीहरू पनि आउन थाले । विचरा कलिला बालबालिकालाई टुहुरा बनाएर जान लागेछ, दैवको लीला, विरामी भेट्न आउनेहरूका मुखबाट निस्किएका आदि आदि शब्दहरूले उनलाई झन् झन् पीडा बोध गरायो । कसैले पनि उनलाई धैर्यता र उर्जा दिएनन् । त्यसैबीचमा उनले अर्को एक आवाज सुनिन् । त्यो आवाज तिनै पण्डितको थियो । उनी विरामीको मृत्युञ्जय जप गर्नुपर्छ भन्दै थिए । कृति पण्डितको आवाज सुनेर स्तब्ध भइन् । पण्डित भन्दै गए– यो जप धेरै शक्तिशाली हुन्छ । त्यसले त कालका मुखमा परेकालाई जीवन दान दिन्छ । तिमी पनि आफ्ना श्रीमानलाई यस कालजयी परिस्थितिबाट पार गराउन चाहन्छ्यौ भने मृत्युञ्जय जप गराऊ । गाउँका कतिपय व्यक्तिहरूले पनि पण्डितको कुरामा सहमति जनाउँछन् । अस्पतालको उपचारबाट समेत सुधार हुन नसकेको श्लामलालको अवस्थालाई हेर्दा अनि पण्डितको यस्तो भनाई सुन्दा अब चाहिँआफू चूप लागेर बस्न नहुने ठान्छिन् । उनी सोच्दछिन्– मैले हुनेसम्म त गरेकै हो, अझै पनि गर्नेछु । आफ्ना श्रीमानको जीवन रहुञ्जेल आफू कडा परिश्रम र संघर्षका साथ उनलाई जीवन जीवनउका लागि साथ दिनेछु । तर यस्तो अन्धविश्वासका पछाडि लागेर भने होइन भनेर उनले मनमनै दृढ संकल्प गर्छिन् । कृतिको मौनता देखेर पण्डितले पुनः झस्काउँछन् । तिमीले चिन्ता गर्न पर्दैन । परेका बेला मद्दत गरौंला नि । आपत परेका बेलामा मद्दत गर्नु नै गुरु पुरोहितको धर्म हो । तर यसमा अलमल भने गर्न हुन्न । जप भोलिदेखि नै थालिहाल्नु पर्छ ।

कृतिले भनिन्– पण्डतजी मलाई त यस्तो कुनै जप तपले श्यामको स्थितिमा सुधार आउला जस्तो लाग्दैन । आजको यस्तो विज्ञान र प्रविधिको युगमा आएर पनि तपाईंले यस्तो कुरा गर्न सुहाउँदैन पण्डितजी । भयो म त यसको पक्षमा छैन । उनको जीवन रहुञ्जेल म मेरो बलबुताले भ्याएसम्म औषधीमूलो गर्दछु । त्यति गर्दा पनि भएन भने ठिकै छ जस्तो परे पनि सहूँला । तर म यस्ता अन्धविश्वासका पछाडि लागेर समय बर्बाद भने पार्न चाहन्न । समाजमा विकृत रहेका यस्ता विकृति र अन्धविश्वासलाई आफूले कदापि प्रश्रय नदिने कुराको जानकारी समेत गराइन् ।

कृतिको मुखबाट यस्ता किसिमका शब्दहरू सुनिसकेपछि पण्डितजीले– आफ्नो धर्म परम्परालाई लात हान्नेलाई कहिल्यै पनि भलो हुँदैन । तिमीले धर्मलाई लत्याएका कारण अनि धर्मप्रति तिमीले गरेको अनादरको कारण पनि आज श्यामेको यो गति भएको हो । हेर्दै जाउ अझै के के हुने हो, भन्दै पण्डित रिसाएर त्यहाँबाट उठेर हिंडे । गाउँलेले पनि पण्डितकै समर्थन गरिरहेका थिए । विचार सोझा गाउँलेलाई के थाहा यी पण्डित आफ्नो दूनो सोझ्याउन कतिको धूर्त स्वभाव देखाउँछन् भन्ने कुरा । अब त उनलाई श्यामलालको स्थिति झन् झन् क्षीण हुँदै गएको भान हुन थाल्छ । टुलुटुलु आफ्ना विछ्यौनामा परेका श्रीमानको अनुहार हेर्दछिन् अनि फेरि ती अबोध छोराछोरीको भविष्य सम्झिन्छन् । कहिले पण्डित आएर मृत्युञ्जय जप गर्नुपर्छ भन्छन्, कहिले वैतरणी गर्नुपर्छ भन्छन् त कहिले धर्मप्रतिको अनास्थाका कारण यस्तो भएको भन्छन् । खै के–के हो के–के ? कोही कसैले पनि श्यामलाल बाँच्ने कुरामा विश्वास गर्दैनन् ।
यी सबै कुराहरू सम्झँदा उनलाई आकाश नै खसेर आफूलाई थिचेजस्तो भान हुन्छ । तर पनि आफूले औषधि उपचारको प्रबन्ध मिलाउन सकेमा आफ्नो श्रीमानलाई बचाउन सकिन्छ भन्ने विश्वास अझै पनि बाँकी छ । आफ्ना श्रीमानलाई बचाइराख्न अनि ती कलिला बालबच्चाको पठनपाठन र लालनपालनका लागि अब आफू यसरी चुप लागेर बस्न नहुने, होइन भने आफ्नै छायाँले पनि उनी आफैंलाई गिज्याइ रहेको जस्तो भान हुन थाल्यो । आफू यसरी दिनदिनै विरामीको छेउमा बसेर आँसु खसाल्नुभन्दा उनको जीवनरक्षाका लागि आर्थिक रूपमा कहीँ कतैबाट सहयोग पाइएला कि भन्ने सम्झी उनले विभिन्न संघसंस्था, नागरिक समाज र आम जनसमुदायसँग अपिल गर्न थालिन् । विवाहपूर्व कक्षा १२ सम्मको अध्ययन गरेकी कृतिले आफ्ना श्रीमानको अवस्था र यस्तो अवस्थामा हुनुको कारण दर्शाई विभिन्न पत्रपत्रिकामा समाचार छपाइन् । यसले पनि उनलाई केही हदसम्म राहत मिल्यो । त्यसपछि गाउँका २–४ जना बुद्धिजीवी र विभिन्न संघसंस्थाका पदाधिकारीद्वारा सरकाले यस घटनाको नैतिक जिम्मेवारी लिनैपर्ने कुरामा दवाव दिन थालियो ।

यसै दवावका फलस्वरूप श्यामलालको उपचारको व्यवस्था सरकारले गर्ने भयो । अब कृतिलाई श्रीमानको उपचारका लागि आर्थिक भार नपर्ने भयो । यस्तै यस्तै अनेकौं समस्या आइलाग्दा पनि उनले श्यामलाल प्रति गर्ने मायामा कुनै कमी गरिनन् । श्यामलालाई पनि बाँच्ने इच्छा जागेर आयो । उनको स्थितिमा पहिलेको तुलनामा निकै सुधार आइसकेको छ । कृतिले त्यस गाउँकी एक नमुना महिलाको रूपमा आफ्नो पहिचान बनाइन् । उनी श्रीमानका उपचारका लागि अब भौंतारिनु नपर्ने भयो । अब फेरि उनी सुन्दर भविष्यको कल्पनामा डुब्न थालिन् । विभिन्न समस्याका बाबजुद पनि उनले पुनः आफ्नो अध्ययनलाई अगाडि बढाउँदै लगिन् । पढाइप्रतिको लगनशीलताले गर्दा नै उनलाई छात्रवृत्तिको अवसर प्राप्त भयो । उनको आँट, विश्वास र धैर्यताले गर्दा पनि हुन सक्छ, अध्ययनलाई पनि सफलताका साथ अघि बढाउँदै लगिन् । आज उनी गाउँकै एक सरकारी विद्यालयमा माध्यमिक तहको शिक्षिकाको रूपमा कार्य गर्र्दैछिन् । आफ्ना दुई बालबालिकाको अध्ययनमा कृतिले निकै ध्यान दिने गरेकी छिन् । श्यामलालको परिवार आज त्यस गाउँकै नमुना परिवार बनेको छ ।
विचार सोझा आफूमा कठिन परिस्थिति सृजना हुँदा भाग्यलाई दोष दिँदै कर्म गर्नबाट बञ्चित हुँदै पुरपुरोमा हात राखेर भाग्यलाई धिक्कार्दै थिए अनि यस्ता धूर्त पण्डितका पछि लागेर धार्मिक अन्धविश्वासलाई प्रश्रय दिनुपर्छ भन्दै थिए आज तिनै गाउँले “भाग्यमा भन्दा पनि कर्ममा विश्वास गर्नुपर्दोरहेछ” भन्ने पाठ कृतिबाटै सिक्दैछन् र सोही अनुसार अनुसरण पनि गर्दैछन् । यसरी नै थालिन् कृतिले समाजमा परिवर्तनको सुरुवात ।

नयाँ बानेश्वर, काठमाडौं

– शनीबार, 1 मङ्गसीर, 2070