हेमनाथ घिमिरे – अन्धा र हात्ती
एकादेशमा अन्धाहरूको राज्य थियो । सबै अन्धा भएपनि राज्य ब्यवस्था सुचारु रुपले चलिरहेको थियो र राज्य आत्मनिर्भर पनि थियो ।
अन्धाहरूले राज्य संचालनको लागि हरेक चार बर्षमा पाँचजना मन्त्रीहरूको चयन गर्थे ।
यी मन्त्रीहरू दिनहुँ राज्यका बिभिन्न ठाउँ डुलेर सबैको पिर मर्का बुझ्ने गर्थे र सक्दो छिटो समाधान पनि गर्थे ।
यस पटक बनेको मन्त्रीमण्डल पनि निकै सक्रिय थियो र जनताको समस्या छिटै समाधान गर्नुको साथै नयाँ नयाँ कामहरूको थालनी गर्ने घोषणा गरेको थियो । जनताहरू पनि मन्त्रीमण्डलको कामबाट सन्तुष्ट थिए । काम बढ्दै गएपछि मन्त्रीमण्डलको दौडधूप पनि बढ्दै गयो । अनि हिँडेर मात्रै सबै काम भ्याउन नसकिने बहाना पारेर मन्त्रीमण्डलले आफूहरूलाई सुबिधा थप्नेतर्फ उपाय सोच्यो । लामो छलफल पछि मन्त्रीहरूले अब देश भ्रमण गर्न हात्तीको ब्यवस्था गरिनु पर्ने ठहर गरी सोही अनुसारको प्रस्ताव जनतासामु लगे । यो मन्त्रीमण्डलले देशमा राम्रो काम गरेकोले उनीहरूबाट अझै राम्रो कामको आशा गर्दै जनताले उक्त प्रस्तावलाई पारित गरे ।
मन्त्रीमण्डलको देशाटनको लागि ठूलो धनराशी खर्च गरेर हात्ती किनेर ल्याइयो । मन्त्रीहरूको भ्रमणको योजना अनुसार हात्तीलाई देशका बिभिन्न ठाउँमा लग्नको निम्ति आँखा देख्ने माहुतेको खाँचो महसुश गरी अर्कै देशबाट धेरै तलब र सुबिधा दिने गरी माहुते पनि ल्याइयो । यसरी अन्धाहरूको राज्यले देशको ढुकुटीबाट ठूलो धनराशी खर्च गरेर मन्त्रीहरूलाई नयाँ सुबिधा प्रदान गर्यो ।
सुरु सुरुमा त मन्त्रीहरू हात्तीमा चढेर दिनहुँ टाढा टाढासम्मका ठाउँहरू डुल्न गए, जनतालाई सुख दिनको लागी धेरै नयाँ नयाँ कार्यहरू पनि गरे । तर समय बित्दै जाँदा मन्त्रीहरूलाई बिस्तारै मात चढ्न थाल्यो र दैनिक रुपमा देशाटन गर्न छोडी हप्ताको एकपटक मात्रै र केही समय पछि महिनाको एकपटक मात्रै डुल्ने गर्न थाले । तेश्रो बर्ष लागेपछि त उनीहरू छ महिनामा एकपटक मात्रै घुम्न निस्किए र अन्य समय मोज मस्ती गरेर नै बिताउन थाले ।
यसै बीचमा मन्त्रीहरूलाई आफूले चढ्ने गरेको हात्ती यथार्थमा कस्तो रहेछ भन्ने जिज्ञाशा जाग्यो । माहुतेले सधैं आफूहरूलाई सोझै हात्तीको पिठ्यूँमा राख्ने गरेकोले उनीहरूलाई सम्पूर्णरुपमा हात्तीको बारे जानकारी लिने ईच्छा जाग्यो । उनीहरूले माहुतेलाई आफ्नो ईच्छाको जानकारी गराए । माहुतेले पनि पाँचजनालाई छुट्टा छुट्टै लगेर क्रमशः हात्तीको सँुड, कान, खुट्टा, भुँडी र पुच्छर नजीक राखिदियो र हात्ती छाम्न भन्यो । आफूले हात्तीको जुन अङ्ग छामेका थिए हात्ती भनेको त्यही रहेछ भनेर मन्त्रीहरूले लख काटे । सुँड छाम्नेले हात्ती भनेको मोटो नरम नलीजस्तो हुँदोरहेछ भन्ने बुझ्यो । त्यस्तै कान, खुट्टा, भुँडी र पुच्छर छाम्नेले क्रमशः हात्ती भनेको नाङ्लो, काठको मोटो खम्बा, ठूलो घ्याम्पो र मोटो डोरी भन्ने बुझे । सबैले माहुतेलाई हात्तीको आफ्नै परिभाषा सुनाए, एक आपसमा छलफल गर्ने चेष्टा पनि गरेनन् । माहुतेले कुटील मुस्कान छोड्यो ।
मन्त्रीहरू अब जनताको काममा देशाटन गर्नुभन्दा दिनहुँ हात्ती छाम्न र मोज मस्ती गर्नमै ब्यस्त रहन थाले । उनीहरूले जनताको आवाज सुन्न पनि छाडे र दिनहुँ हात्ती छामेर त्यसको मालीक हुन पाएकोमा गर्व गरी खाली मोज मस्तीमै डुब्न थाले । उनीहरूले पहिला जसले जुन अङ्ग छामेका थिए, माहुतेले दिनहुँ त्यही अङ्ग मात्रै छाम्न दिन्थ्यो । अर्को अङ्ग छ छैन वा हात्ती भनेको यत्ती नै हो त भन्ने सोच उनीहरूमा कहिल्यै आएन र माहुतेलाई सोध्ने कष्ट पनि गरेनन् । देशको ढुकुटीबाट किनेको हात्तीको मालीक बन्न पाएको गर्व र अहंकारले गर्दा उनीहरूको बुद्धिमा बिर्को लागेको थियो ।
मन्त्रीहरूलाई डुलाउन नपरेकोले माहुते पनि बसि बसि खान पल्केको थियो । मन्त्रीहरूले आ-आफ्नै हिसाबले गरेको हात्तीको परिभाषाबाट फाईदा लिने कुटील उद्देश्यले माहुतेले एउटा प्रयोग गर्ने सोच निकाल्यो । उसले हात्तीलाई अर्को ठाउँमा सा¥यो र हात्तीको अङ्गहरूको स्थान अनुसार सँुडको ठाउँमा मोटो नली, कानको ठाउँमा नाङ्लो, भुँडीको ठाउँमा घ्याम्पो, खुट्टाको ठाउँमा काठको खम्बा र पुच्छरको ठाउँमा मोटो डोरी एकदम सतर्कताकासाथ मिलाएर राख्यो ।
भोलीपल्ट मन्त्रीहरू हात्ती छाम्न जाने समयमा उसले सदाझैं चलाखी गरेर जसले जुन अङ्ग छाम्ने गर्थे त्यही अनुसार राखिएको बस्तुको नजीक लगिदियो । मन्त्रीहरूले हात्तीको अङ्गहरूको बदलामा त्यही नली, घ्याम्पो, नाङ्लो आदि छामेर हात्ती त्यहीँ भएकोमा ढुक्क परे । आफ्नो प्रयोग सफल भएकोमा माहुते दङ्ग परेर मुसुक्क हाँस्यो ।
माहुतेले अब मन्त्रीहरू छ महिना वा एक बर्षमा मात्रै देश घुम्ने भएकोले ऊ आफू बसिरहनु पर्ने औचित्य नभएको हुँदा केही दिनको बिदामा आफ्नो देश जान पाउँ भनी निवेदन ग¥यो । मन्त्रीहरूले पनि आफू घुम्न जाने समयमा उसलाई खबर गर्ने र सो अनुसार माहुते त्यहाँ उपस्थित हुनुपर्ने सर्तमा उसको पारिश्रमिक दिएर उसलाई बिदा दिए ।
माहुतेले आफ्नो पूर्व योजना अनुसार हात्ती पनि सुटुक्क आफूसंगै लिएर गयो । मन्त्रीहरू भने डोरो, घ्याम्पो, नाङ्लो आदि छाम्दै आफू हात्तीको मालीक हुन पाएकोमा दङ्ग परी जनताको बेवास्ता गर्दै मोजमस्तीमै दिन बिताईरहे ।
हेमनाथ घिमिरे,
बाहुन डाँडा, लमजुङ् ।