वासुदेव गुरागाईं – लिलाम बढाबढ
सफासँग कम्प्युटर टाइप गरिएका सबै अक्षर कहीँ कतै एउटा अल्पविरामसम्म पनि नबिराई बडो सतर्कतापूर्वक पढ्यो उसले । ‘लौ यसमा सही गर्नुस् ।’ अगाडि बसेर उसलाई ती अक्षर वाचन गराउँदै गर्ने महाशयले मौखिक आदेश गरे ।
मनमा कुनै किसिमको द्विविधा नराखी उसले खुशी भएर फटाफट त्यसमा सही गरिदियो र अर्को आदेशको प्रतीक्षामा मर्यादित भएर ठिङ्ग उभिइरह्यो उसैका सामु ।
उसले सम्पूर्ण रुपमा स्वीकार गरेको त्यस कागजमा लेखिएको थियो,— ‘म … … ईश्वरका नाममा शपथ लिन्छु । सत्य, निष्ठापूर्वक प्रतिज्ञा गर्दछु कि … … को कामकाज प्रचलित कानुनको अधीनमा रही, कसैको डर नमानी, पक्षपात नगरी, कसैप्रति पूर्वाग्रह वा खराब भावना नलिई, इमान्दारीसाथ गर्नेछु … ।’
यस्ता अक्षर वाचन गरेर सही गर्ने ऊ पहिलो व्यक्ति थिएन । विगतलाई खोतल्दै जाने हो भने
यसरी सही गर्नेमा लाखौँको सङ्ख्यापछि मात्र उसको नाम आउँथ्यो । अरुका त कुरा छाडौँ, उसलाई
जसले आज यी अक्षर वाचन गराएर सही गरायो, ऊ स्वयंले पनि पहिला कसैका सामु उभिएर यसै गरी वाचन र सही गरेको थियो, ईश्वरका नाममा शपथ लिइएको त्यस्तै बेहोराको कागजातमा । अनि, अर्को आदेशको प्रतीक्षामा कसैका सामु ऊ त्यसरी नै बडो मर्यादित भएर उभिएको थियो, जसरी ऊ आज उभिइरहेछ ।
‘ल ! अर्को आदेश वा खटनपटन नभएसम्म प्रशासन शाखामा गएर हाजिर गर्दै गर्ने ।’ अगाडि बसेर शपथ गराउने ती महाशयले आदेश थपे ।
‘हस् हजुर’ मा टाउको झुकाएर उसले प्रशासनतिर पाइला बढायो । यो अधिकार प्राप्तिको कागज भनूँ वा नियुक्तिपत्र यसअघि नै बुझिसकेको थियो उसले । अब हाजिर गरेर सरकारी जागिरको औपचारिक सुरुआत गर्न मात्र ऊ हतारिएको थियो ।
***
केही समय अगाडिको शपथमा लेखिएको भाषा उसका मनभित्र कहिले यता कहिले उता दगुर्दै त्यसैत्यसै मडारिन थाल्यो । शपथ खुवाउने सुकिलो मान्छेको मुखाकृति पनि बेलाबेलामा उसका अगाडि झ्वास्स–झ्वास्स देखा पर्न थाल्यो । त्यो मान्छे ईश्वर नै हो भत्रे सम्झिएको थियो उसले । र त, साक्षात् ईश्वरका सामुत्रे उभिएर शपथ लिएको भान परेको थियो उसलाई त्यतिखेर ।
हाजिर गरे पनि पदस्थापन नहोउन्जेल उसको खासै केही काम थिएन । पदस्थापनका लागि यताउति दौडधुप गर्नुपर्छ भत्रे संस्कार पनि उसमा प्रवेश गर्न भ्याइसकेको थिएन ।
बरन्डा चहार्दाचहार्दै उसका आँखा भित्तामा झुन्ड्याइएको ‘निर्मल …’ नामक नामपाटीमा प¥यो । त्यस नामपाटीले सकसका साथ भित्तामा झुन्डिएरै भए पनि कार्यालय प्रमुखको परिचय दिइरहेको थियो । एकपटक भेट्ने निधो ग¥यो र फुत्त भित्र पस्यो । अघि उसैलाई शपथ खुवाउने सुकिला मान्छे रहेछन् ती । सुरुमा त देख्नेबित्तिकै झसङ्ग पनि भयो ऊ । नचिनेका थप दुईचार मानिसको उपस्थिति पनि त्यहाँ
भेटियो । सुकिला मान्छेले उसलाई एकछिन बाहिरै बस्ने सङ्केत गरे । ऊ सामान्य शिष्टाचार पु¥याएर जसरी भित्र पसेको थियो त्यसै गरी सर्लक्क बाहिरियो ।
‘किन आउनु भएको थियो ?’ एकछिनपछिको बोलावटपश्चात् तिनै सुकिला मान्छेबाट उसलाई आइलागेको पहिलो प्रश्न थियो यो । पहिला त ‘के भत्रे !! के नभत्रे !’ सोचमा ऊ अलमलियो । पछि हिम्मत गरेर आफ्नो पदस्थापनका विषयमा कुरा राख्यो । आपूmलाई पायक पर्ने र जान चाहेको ठाउँ
बतायो ।
‘बेलाबेलामा यसो भेटघाट गर्दै गर्नू ।’ सजिलो जवाफ पायो उसले । निर्णयमा कुनै ढिल्याइँ थिएन । छलकपट भएजस्तो पनि देखिँदैनथ्यो । ऊ फुरुक्क प¥यो । अहा ! कस्ता राम्रा मान्छे रहेछन्, उसले मनमनै सोच्यो । आदरपूर्वक नमस्कार ग¥यो र सुरुक्क फर्कियो । उसले जानेको यत्ति थियो । दुईचार दिनको जागिरमा बटुल्ने अनुभव योभन्दा बढी कति नै हुन्थ्यो र ?
अहिलेसम्म हाजिर गर्नेभन्दा बढी काम उसले पाएको थिएन । नियमित त्यही बरन्डाको चहाराइ र त्यहाँ आउनेजाने नौलानौला मानिससँगको भेटघाटले उसलाई केही परिपक्व भने बनाउँदै लगेको थियो । यस क्रममा नयाँ नियुक्ति र पदस्थापन मात्र होइन यस बाहेकका अन्य सरुवा लगायतका काम पनि त्यहीँबाट हुने उसले चाल पायो ।
समय निकै लम्बिँदै गएपछि उसका मनमा अनेकौँ जिज्ञासा उत्पत्र हुन थाले । कुरा बुझ्दै जाँदा पदस्थापनअघि स्थान चयनका लागि त्यहाँ ठूलै मोलतोल र शक्तिको उपयोग हुने वास्तविकतासँग पनि उसले परिचित हुन भ्यायो । ती सुकिला मान्छेका ढोकामा नियमित देखा परिरहनेहरु अप्रत्यक्ष रुपमा यिनै कुरा गरिरहेका हुन्थे । यति मात्र होइन, ती सब लिलाम बढाबढमा भाग लिएर फर्किँदै गरेका रहस्य पनि उसले छोटै अवधिमा पत्ता लगायो । नोकरीमा भरखर प्रवेश गरेको मान्छे । यो वातावरण उसलाई निकै रहस्यमय भइरहेछ । बडो कौतूहलको विषय बन्दै गइरहेछ । अझ अर्को एउटा आशङ्का पनि ऊ उब्जाउँछ मनमा । सायद ती सुकिला मान्छे पनि यसरी नै लिलाम बढाबढमा भाग लिएर यहाँसम्म आइपुगेका होलान् ।
***
उसले ‘निर्मल …’ को सुन्दर, सफा र सुकिलो बाहिरी रुप सम्झ्यो र उसको भित्री रुपको कल्पना ग¥यो । तैपनि ‘निर्मल …’ लाई ऊ नियमित रुपमा भेटिरहेको छ र आश्वासन पनि पटकपटक अक्षरशः त्यही दोहोरिइरहेछ,— ‘बेलाबेलामा यसो भेटघाट गर्दै गर्नू ।’
अब बल्ल उसले यस्तो आश्वासनको गूढ रहस्य र मर्म बुझ्न थाल्यो । अब उसलाई छिट्टै एउटा निर्णयमा पुग्नु पर्ने अवस्था पनि आइलाग्यो । नत्र चाहेअनुसार आफ्नो पदस्थापन नहुने पक्कापक्कीमा ऊ पुगिसक्यो । के गर्ने ! के नगर्ने !! द्वैध मानसिकतामा ऊ तड्पिन थाल्यो । जागिर प्रवेशको सुरुआतकै क्षणमा ऊ कठिन निर्णयको दोसाँधमा उभिएको छ यतिखेर । र पनि, केही निर्णय लिन सकिरहेको छैन ।
ऊ यतिखेर दुइटा मन बोकेर आपैmँभित्र गुम्सिइरहेछ । एक मनले भन्छ केही दिनअघि मात्र लिएको शपथलाई पाखा लगाउँदै बहुमतको भीडमा च्यापिएर पदस्थापनका लागि हुने लिलाम बढाबढमा भाग लिई अरुहरुलेभैmँ ईश्वरलाई भूmटो बनाइदिनु पर्छ । अर्को मनले भन्छ होइन त्यसो नगर, ईश्वरका नाममा लिएको शपथलाई आत्मसात् गरी अल्पमतमै ठडिएर भए पनि दयामूर्ति ती अमूर्त ईश्वरलाई सत्य बनाउनु पर्छ तैँले । यसै द्विविधाले अभैm केही निर्णय लिन सकेको छैन उसले । सकोस् पनि कसरी ? बहुमतमा उझिऊँ भने केही दिनअघि ईश्वरका नाममा सत्य, निष्ठापूर्वक गरेको शपथले तर्साइरहेछ । यसो नगरी ईश्वरलाई मनमा राखेर अल्पमतमा ठडिन जाऊँ भने समय नबुझेको आरोपमा बहुमतले नराम्रोसँग धिक्कार्छ उसलाई । यसमा कत्ति शङ्का छैन । कस्तो अप्ठ्यारो !! ऊ अभैm अकमक्क पर्छ । ‘के गर्ने ! के नगर्ने !!’ अभैm निर्णयमा पुग्न सत्तैmन ऊ ।