Rakesh Karki – Kaamdaar

इन्जिनियर राकेश कार्की – कामदार

दिउँसो पनि काम राती पनि काम
सुस्ताउँदैन कामदार जून होस् कि घाम
साह्रै थाक्या जस्तो पसिना पुछ्दै
बोल्दैन भन्दैन ब्यथा मन भित्रै

यता गर्छ उता गर्छ फटाफट् फटाफट्
नयाँ काम गर्न तयार हुन्छ झट्पट्
घण्टा घण्टा जोड्दै गर्छ वोभर टाइम
पेनी पेनी बटुल्दै बचाउँछ डाइम

कोही साहुनी कस्ति कोही साहु कस्ता
प्याच्च भनिहाल्छन् एकैछिन बस्दा
सहीदिन्छ कठैबर भइ मरेतुल्य
दशथोपा पसिनाको एकथोपा मूल्य

भविष्यको सपना यही भो बाटो
क्षण क्षण सम्झिन्छ गाउँको माटो
दिन महिना गर्दै बिते कति बर्ष
कामदारको जिन्दगीमा कहिले आउला हर्ष ।।

– लस् एन्जेलस्

Acharya Prabha – Samjhana Dar Lagyo (Nepali Gajal)

आचार्य प्रभा – सम्झन डर लाग्यो (गजल)

सम्झन डर लाग्यो
बिर्सन कर लाग्यो

तिम्रा नाटक हेरी
केनै पो भर लाग्यो?

यत्ती ढाँट्यौ मलाई
झनै अभर लाग्यो ।

जाली,झेली देख्दा त
अझ पो पर लाग्यो ।

बिस्वाश यत्ति थियो
शंखा नै तर लाग्यो ।

(रचना ३ /२५ /२०१० )

Min Bahadur Bista – Jar Saheb Ko Kukur

मिन बहादुर बिष्ट – जरसाहेबको कुकुर

बसन्तको पदचाप बज्नु हुदैन कहीँ
हावाले सिठी बजाउँदै दगुर्नु पनि हुदैन
नदीले यात्राका पैतालाहरु बगाउनु हुदैन कहीँ
भालेले समयको सङ्केत पनि दिनु हुदैन ।
चराहरुको भावविमोहित सङ्गीत गुन्जनु हुदैन कहीँ
केराको पातमा लोखर्के पनि नाच्नु हुँदैन
आरुको बोटमा ताराहरु झुण्डिनु पनि हुँदैन
आकाशमा बादल उड्नु हुँदैन कहिल्यै
बादल ओढेर जूनले बादलकै कोठाभित्र निदाउनु पनि हुँदैन
कोखिलामा चिचिलाहरु च्यापेर आमाहरुले कतै निस्कनु हुँदैन कहिल्यै
ज्यावल बोकेर किसानहरु फाँटतिर लाग्नु पनि हुँदैन
फाँटमा जौका टुँडाहरु लहलहाउनु पनि हुँदैन
बगैँचामा रङ्ग-बिरङ्गका फूलहरु पनि फुल्नु हुँदैन
तोतेबोली बाल्दै ससाना केटाकेटीहरुले पृथ्वीजस्तो गोल भकुण्डो
उफार्दै, गुडाउँदै मैदानतिर कुद्नु पनि हुँदैन
गौँथलीले बर्षातका निम्ति गुँड बनाउनु पनि हुँदैन
हूँदैन, सूर्य उदाउनु पनि हुँदैन, सूर्य अस्ताउनु पनि हुँदैन
चौबीसै प्रहर अपराधीले झैँ शङ्काले कान ठाडा पार्दै
बाह्रै मास घृणाको तीखो नजरले चारैतिर हेर्दै
हरसमय फोहोर र भद्दा आवाजले गाली गर्दै सबैलाई
हरवस्तु काँचै चपाउँला वा निलुँलाझैं गरी
भोको अजिङ्गरले झैं
थुतुनो फट्फटाउँदै
र तरबारजस्ता तीखा दाँतहरु चम्काउँदै
भुकिरहन्छ
जरसाहेबको कुकुर भुकिरहन्छ ।
भुकिरहन्छ
जरसाहेबको कुकुर भुकिरहन्छ
बिलकुल जरसाहेबका आँखाजस्ता आँखा लिएर
बिलकुल जरसाहेबको थुतुनोजस्तो थुतुनो लिएर
बिलकुल जरसाहेबका आँखाजस्ता आँखा लिएर
बिलकुल जरसाहेबको मिजास जस्तो मिजास गरेर
मानौं जरसाहेबको अर्को रुपझैं
संसारका प्रत्येक कुरुप, फोहोर र
भद्दा कुकुरहरुको सम्मानमा
पुच्छरले सलामी चढाउँदै
मानिसको सुन्दर इलाकाभित्र
घरी धुरीमा चढेर, घरी पर्खालमाथि बसेर
आतङ्क र अराजकताको साइरनजस्तो
भद्दा आवाजमा भुकिरहन्छ
र जरसाहेब
त्यस नमीठो, रुखो र असभ्य आवाजलाई
यस प्रयोगको सबभन्दा मीठो सङ्गीत ठान्दै
खित्का मारेर हाँस्नुहुन्छ
उस्तै नमीठो, रुखो र असभ्य आवाजमा ।

Hemanta Pardeshi – Akhir Timi Ko Hau

हेमन्त परदेशी – आखिर तिमी को हौ

तिमीले मलाई बहिरो भन्यौ
नसुने झैँ गरेरै सहेँ मैले
तिमीले मलाई कानो भन्यौ
त्यसलाई पनि खपेँ मैले
अर्थात,
लुलो,लङ्गडो, डुँडो, खोरन्डो जे जे भन्यौ तिमीले
ती सबैलाई त्यसरी नै पचाएँ मैले
तर आज फेरि पनि तिमी मलाई
तिनै अनेक कनिष्ठ नाम र उपनामले पुकारी रहेकाछौ
अर्थात, तिमी प्रतिको मेरो सम्मान र सहनशीलतालाई
एउटा कम्जोर छात्तीको उपज ठानेर
मेरो स्वाभिमानमाथि नै धावा बोलिरहेकाछौ
तर पनि म त्यसरी नै सहिरहेकोछु
खपिरहेकोछु अनि पचाइरहेकोछु
अर्थात,
तिमी प्रतिको अब्यक्त बिद्रोहलाई दबाएर
शालीनता र सहनशीलताको पर्याय बन्न खोजिरहेकोछु म
तर थाहा छैन,
संयमता र धैर्यताका यी बाँधहरु कतिन्जेल टिक्ने हुन्
अथवा
शालीनता र सहनशीलताले कहिले सम्म धान्ने हुन्
त्यसैले, हाइब्रीड् र कोलोनिङ् नगरिएको
एउटा बिशुद्ध प्रजातिको मान्छेको मनबाटै भन्दैछु म
मसँग त केवल बिरासतमा मिलेका
साधारण मानव क्रोमोजमहरु मात्रै छन्
अर्थात,
मेरा क्रोमोजमहरु तिम्रा जस्ता हाई-ब्रीडियन् र बिकशित छैनन्
त्यसैले त,
रङ्गीताहरु ब्रम्हपुत्र उकालो बगिसक्दा पनि
म भने आफ्नो पुरानै धारमा बग्न विवश बनिरहेकोछु
अर्थात,
उकालो बग्नुको कठिनाई र चुनौतिहरुलाई थेग्न सक्ने
सामर्थ्यता अझै पनि जुटिसकेको छैन मसँग
त्यसैले म तिमीलाई आग्रह् गर्छु
जो जसरी र जता बगे पनि
उसले स्वच्छन्द र उन्मुक्तसित बग्न पाउनुपर्छ
अर्थात,
ऊ ‘ऊ’ नै हो र म ‘म’ नै हो को साश्वत सत्यलाई
मन खोलेर पचाउनु सक्नुपर्छ
नत्र एक दिन,
अवश्य त्यो दिन आउनेछ
कि तिम्रो श्रेष्ठताको बिरुद्धमा पनि
असङ्ख्य चोर औंलाहरु ठडिनेछन्
र, तिमीलाई प्रश्न माथि प्रश्न गर्नेछन्
कि दुनियाँलाई आफू जस्तै सर्बश्रेष्ठ हुनुपर्छ भन्ने
आखिर तिमी को हौ?

पाँचथर, हाल: दोहा, कतार

Manoj Bogati – Hali Dai Ra Khet

मनोज बोगटी – हलीदाइ र खेत

बिहानको पहेंलो भजन जस्तो
घामकिरणले टल्केको तरूणी खेतको जीउको पसीना
अनि त्यहॉंबाट धुवॉंजस्तो उड़ेको त्यसको कुमारीगन्ध
कुन्नि कसरी थाह पाउँछ हलीदाइले।

दिनभर हलगोरूको पुरूषसित खेलेर थाकेको खेतले पनि
कुन्नि कसरी थाह पाउँछे
हलीदाइको निधारमा भिजेको कोमल सपनाको स्वर्गसुगन्ध।
खेतको अनुहार
पहिलोपल्ट गर्भ बोकेकी दुलही जस्तो सिनित्त छ।

हेर्दै जानू
केही दिनपछि
खेतलाई टेकेर कसरी उभिनेछन्
‌दुइपाते अक्षरहरूले।
त्यसपछि पढ़्‌नू फेरि
खेतको नयॉं शास्त्र।

Bidhya Sapkota – Aawhaan

विद्या सापकोटा – आह्वान

जिरिङ्ग आङ तान्दैं
टकटकिन्छ चौरी
टकटकिन्छ गाई
टकटकिन्छ जर्सी
अझै
टकटकिन्छन्
च्यातिएका टोपी
धुजिएका पटुकाहरु ….. ।।
फुत्रुकफुत्रुक ….
झारिरहन्छन्
पठाइरहन्छन्
बाँच्नको लागि/बचाउनको लागि
आफ्नो लागि/आफ्नाका लागि
………………………………..
जीवन लड्ने रंगशालाको खोजिमा
आ-आफ्ना रगतका डल्लाहरु ।।
भेट्टाउला/नभेट्टाउला
(मैदान)
हार्ला/जित्ला
फेरी,
फर्कला/नफर्कला
…………………
ढक्क मुटु,
सधैंको सन्त्रास ??
बग्दैथें/बगिरहेछन्
धुम्धुम्ति लाचार बाबुहरु
घुँक्कघुँक्क विवश आमाहरु
………………
धेरै बगे/बग्नु बगें
आखाँका डिल भएर
बलेनीका धाराहरु
उत्रै-उत्रै/उस्तै-उस्तै
तरल-तरल ।।
यो परकाष्ठामा,
परिश्रमको वक्षले सिंचिएर
अभावका बकुल्ले भुँवामा
भुरुरुरु…..
उडेका
उडाइएका
उडिरहेका
ती स्वप्निल मनहरुसँग
ती युगिन पाखुराहरुसँग
माग्दैंछु साथ, सङ्कल्पको
गरिरहेछु आह्वान, विनिर्माणको
…………………………
आऊ ! हामी
आफ्नै/आफैं
आफैं/आफ्नै
‘जीवनसँग जीवन खेल्ने’
रंगशाला खनौं ।।

Sulochana Manandhar Dhital – Dhunga Ko Ful

सुलोचना मानन्धर धिताल – ढुङ्गाको फूल

प्रेमले रोपेको बिरुवामा
कतै ढुङ्गा फुलिदियो भने
आखिर बिचरो त्यो मालीको
दोष नै के

Tanka Subba – Ganatantrik Dhoon

टंक सुब्बा – गणतान्त्रिक धुन

आजभोलि गणतान्त्रिक धुन
निरन्तर वजिरहेछ
हामी त्यहि धुन सुनेर
खुशीयालीको मनाईरहेछौ
यी धुनहरुसंगै
अरु धुनहरु पनि वज्न थालेकाछन्
र तालहरु पनि फेरिन थालेकाछन्
त्यसैले धुनहरुमा अनेकता पाईन थालेकाछन्
धुनहरुमा विभिन्नता देखिन थालेकाछन्
यसरी हामीहरु आआफ्नै धुनमा
खुशीयाली मनाईरहेछौ

कोही भन्छन्
राजाको अवशान पछि
संघीय गणतन्त्रको धुन बजेको हो
कोही भन्छन् दशवर्षे जनयुद्घले
कोही भन्छन् बाह्रवर्षे प्रजातान्त्रिक अभ्यासले
कोही भन्छन् आम नेपालीको चाहानाले
जेसुकै भएपनि गणतन्त्रको धुन
आजभोलि निरन्तर वजिरहेछ
माथि देखि तलसम्मकाले
यो धुन बजाईरहेकाछौ
अथवा त्यसको उपभोग गरिरहेछौ
त्यसैले त अनेकौ धुनहरु सुनिरहेकाछौ
अव कुन धुनलाई कसरी सुन्ने होला ?
किनकी कसैका धुनहरु मिल्दैनन्
थरिथरिकाछन्
कसैका तालहरु मिल्दैनन्
परिपरिकाछन्
यहाँ मात्र आआफ्नै धुनहरु बजिरहेकाछन्
सवैको एउटै धुन बन्न सकेको छैन
सवैको एउटै ताल हुन सकेको छैन
तर यो गणतन्त्रको धुनमा
नाच्नेहरु आआफ्नै तालमा नाचेकाछन्
कोही हर्षे नाचेकाछन्
कोही विस्मतले नाचेकाछन्
धुनहरु बज्न थालेपछि
सवैलाई आआफ्नै तालले नाच्न मन लाग्छ
यो गणतान्त्रिक धुन हो
त्यसकारण धुनको समान अधिकार छ
सायद त्यसैले होला मान्छेहरु
कोहि राष्ट्रिय धुनमा छन्
कोहि अन्तर्राष्ट्रिय धुनमा छन्
कोहि संघीय धुनमा छन्
कोहि क्षेत्रीय धुनमा छन्
कोहि जातीय धुनमा छन्
कोही छुट्टै राज्यको धुनमा छन्
जे होस् गणतान्त्रिक धुनलाई
सवैले सुनेर उपयोग गरिरहेछन्
भोलि यो धुन कसरी वज्दै जाने हो
थाहा छैन
तर धुनले हरेक दिन उचाई लिदैछ
स्थायित्व कायम गर्दैछ
त्यसैले त धुनहरुसंग
समूह देख्न थालिएका छन्
मण्डली भेट्न थालिएका छन्
तर यहाँ अझै पनि मान्छेहरु
कति शास्त्रिय धुनमाछन्
कति आधुनिक धुनमाछन्
कति उत्तरआधुनिक धुनमाछन्
यसर्थ सवै नेपालीहरु आआफ्नै धुनमा छन्
सवै नेपालीहरु आआफ्नै तालमा छन्
कसैले कसैका धुन सुनेका छैनन्
कसैले कसैका ताल बुझेका छैनन्
मात्र गणतान्त्रिक धुन बजिरहेछ
सत्ताकालाई सत्ताको धुन बजिरहेछ
पदकालाई पदको धुन बजिरहेछ
तर जनताहरुलाई भने
महङ्गी ,गरिवीको धुन बजिरहेछ
चोरी,डकैती,हत्या,अपहरणको धुन बजिरहेछ
यथार्थमा असुरक्षाको धुन बजिरहेछ

एउटै देशका भिन्नभिन्नै धुनहरु
एउटै देशका वेग्लावेग्लै तालहरु
गणतान्त्रिक धुनसँग मिसीएर
निरन्तर वजिरहेकाछन्
कतै चर्को कतै मधुरो बजेकाछन्
कतै मधुरो कतै चर्को सुनिएकाछन्
तर धुनहरु सवैतिर बजिरहेकैछन्
वास्तवमा सत्ताका धुनहरु
तल धेरै सुनिएकाछन्
जनताका धुनहरु माथि थोरै मात्र सुनिएका छन्
यहाँ गणतान्त्रिक धुन यसरी नै गुन्जिरहेछ

हामी सवैले सुनिरहेकाछौ गणतान्त्रिक धुन
मज्जैले सुनिरहेकाछौ
त्यहि धुन सुनेर
खुशीयालीको मनाईरहेकाछौ
तर यो धुन
अव कहिले सम्म बज्ने हो थाहा छैन
तै पनि हरेकले धुनको आशा गरेकाछन्
तै पनि हरेकले धुनको भरोसा गरेकाछन्
किनकी यो धुन युगौंपछि
गुन्जेको मौलिक धुन हो
त्यसैले धुनसँग हरेकको जिवन गुन्जिनु पर्छ
त्यसैले धुनसँग हरेकको विचार समेटिनु पर्छ
किनभने यहि धुनको लागि
धेरैले रगत वगाएकाछन्
धेरैले पसीना पोखाएकाछन्
धेरैले सिंदूर पुछेकाछन्
धेरैले आफन्त गुमाएकाछन्
तसर्थ गणतान्त्रिक धुन मात्र धुन वन्नु हुदैन
देशको धुन वन्नु पर्छ
विकासको धुन वन्नु पर्छ
शहिदको सपनाको धुन वन्नु पर्छ
समग्रमा नेपाली जनतालाई सम्वोधन गर्ने धुन वन्नु पर्छ

Yuddha Prasad Mishra – Aaja Ko Awaz

युद्धप्रसाद मिश्र – आजको आवाज

भावना बलिदानकोले
देश भै बिध्वंशकारी
रक्त क्रान्तिका बबण्डर
आउँदैछन् वेग मारी

नीच हत्याराहरूका
भावनामाथि चढी
कस्सिदैछन् र्सवहारा
तोड्न आफ्नो हत्कडी

क्रूद्ध भै कंकाल उठ्दैछन्
नहट्ने प्रण गरी
ज्यूँनु यो धिक्कार भन्छन्
शत्रुहरूको तल परी

आत्मबल माथि उठेको
देश हो यो स्वाभिमानी
खूनको बदला लिने हो
कुन कुराले आज हामी

गर्न हत्या देशको
संगीनमा राख्ने सहारा
भाग जनताले थुकेका
आत्मगौरवहीन सारा

(लहर – २०४१)

Pravin Khaling – Canvas Samachar Patra

प्रवीण खालिङ – क्यानभास समाचार पत्र

दैनिक
समयको क्रमसितै
घटना, दुर्घटनाको तुल्लीका समातेर
न्यूजका इजलहरू
नाइफ स्ट्रोकहरू
क्रमबद्ध पेरको क्यानभासमा उपस्थिति कोरिन्छन्।

शहरको
राजनीतिको कालो रङ्गले
गाउँको सयपत्री सुनौलोलाई ओभर स्याडो गर्छ
सजक दुर्घटनाको रक्ताम्मे कलरले
क्याबिनेट र सचिवालयसम्म ब्रस स्ट्रोक दिन्छ।

धाराको कुरा
तरूणीको मोहनी चुरा
गाउँको वैंशको रङ्ग खेलाउन हाम्मे पर्छ-उतार्न गाह्रो
इजलमा आउँदैन-ब्रसले दिप्दैन।

आत्महत्याको रङ्गमा
वानगोफको पुरानो पिस्तोल
ओभररसुरवाजबाट कतै ह्वाइटहलको बगैंचामा पोतिन्छ
राङ्काको पहेलो खेतको रङ्गमा
कागहरूले गुल्मीसण्डे शुरु गर्छ।

हेडलाइनमा
हत्या,बन्द र अपराधको
पोस्टम्यान रूले पोट्रेट बन्छ
सम्पादकीयमा त्यसैलाई कोलाज बनाइन्छ सान्तवना र सुझाउको
अक्षर रङ्गहरू पोतेर
सयौं नाइफ स्ट्रोकपछि
जब एका विहानै घर-घर र गल्ली-गल्लीको
ग्यालेरीमा प्रदर्शन हुन्छ
त्यो क्यानभास समाचार पत्र
गाउँ, धारा, गोरेटो र धानबारीको चित्र भएमा
मास्टरपीश बन्दैन त्यो
त्यसैले
दूर्घटना, बलात्कार, अत्महत्या, आतंकवाद र राजनीतिको
रङ्ग खेलाउनै पर्छ
त्यसैलाई प्रोट्रेट, कोलाज र ल्याण्डस्केप पारेर
टी टेबलका ग्यालेरीहरू सजाउन।

गान्तोक, पूर्व सिक्किम

Prakar Antar – Pasina Utsav

प्रकार अन्तर –पसिना उत्सव

यौटा पहाड: म अझै अग्लिन्छु ।
यौटा म: म अझै उक्लिन्छु ।
अब आफै पन्छाउनु पर्छ काँडाहरु
डोकोभरी पहाड बोकेर
बिसाइदिन्छु पहाड चौतारीमा
उफ ! उ पनि ठाउँ ठाउँ भत्किएछ
छाड्दिनँ उक्लन ठाडो उकालो
साँझमा पनि
झ्याउँकिरीहरु बजाइरहेछन् नगरा
मेरो मुटु बाहेक
झ्याउँकिरीहरु बाहेक
निस्सिम निस्तब्धतामा
मैले पहाडमाथि पहाड बिसाएँ ।

सगरमाथा उक्लेर
चुचुरोमा
अर्को सगरमाथा राख्छु
र फेरी उक्लिन्छु
फेरी राख्छु
फेरी उक्लिन्छु……
………..
पसिनाहरु
मारियाना ट्रेन्चमा
उत्सव मनाऊँन् ।
मस्तिष्क तन्तुहरु
धारणा परिवर्तन गर ।

[Sent to Sanjaal Corps via Email]

Gopi Krishna Prasain – Samaya Sanga Ko Sambaad

गोपीकृष्ण प्रसाईं – समयसँगको संवाद

यो शून्य समय
मैले छातीभरि सजाएको
मायागरि मुटुभरि अड्याएको
बाहिरका पालुवाहरुसंगै वयली खेल्छ
मलाई म्वाई खाएर झंकृत पार्छ
माया धेरै भएर
छायाँसंगै आए यो धरती संगका अनौंठा नाताहरु
समयसंग यसरी प्रान्जल भएर निक्ले यक्ष प्रश्नहरु
प्रश्नहरुसंगै आँखामा खुशीका खोलाहरु बगेजस्तो लाग्छ
र म एक तरहले समयको भइसकें
तर समय मेरो हुन सकेन
देखिराख्या छु, ंिहडिराख्या छु
घर बाहिर एक हुल चराहरु गाना गाइरहेछन्
प््रााणीहरु समयसँगै उडिरहन्छन्
समयसँगै दौडिइरहन्छन्
जीवनजगत समयको गतिमा चलेको छ
सम्पूर्ण दिनचर्या समयसंगै ढलेको छ
समयले एकदिन आएर मलाई सोध्यो
तँ को होस् ?
के गर्छस् ?
किन दुःखी छस् ?
खुशी हुनु पर्दैन ?
म निरुत्तर भएँ
म सुख खोज्न विदेशिएको छु
म सुख खोज्न परिवर्तित भएको छु
मेरा दुःखहरुसँग आँसु झरेर गीत बन्छन्
मेरा सुखहरु समयको प्रहार खपेर प्रीत बन्छन्
मेरा भावनाहरु जव वायूमण्डल छिचोलेर आकाशगँगातिर उडे
समयले भन्छ यो त कल्पना हो
धरतीमा अविच्छिन्न रुपमा जोतिइरहे पाईतालाहरु
समय भन्छ यो त शारिरीक व्यायाम हो
समय भन्छ,
जीन्दगीको आयाम खोज
जीवनमा परिवर्तनको बाटो रोज
परिवर्तित विश्वलाई हेर
परिवर्तनले दिएका कथा व्यथाहरुलाई हेर
ठूला ठूला युद्दहरुले व्यूँताएको विश्व
सुन्दरता र काम वासनामा लीन हुँदा मानिसहरु गुमाउदैछन् सर्वश्व
स्वार्थीपन र आत्माकेन्द्रित अहँले बढायो वर्चश्व
विपूल आणविक अस्तित्वमा रमाइरहेको दुनियाँ
खोलाहरु आफ्नो जस्तो लाग्दैन
यी बाटाहरुमा आफैंले टेके झैं लाग्दैन
वरपीपलको छाहारीमा बसेर पनि
शितलताको प्यास जाग्दैन
यी आँशुहरु आफै बगेजस्तो गर्दैनन्
यी कर्मन्द्रियहरु आफ्नो धरातलमा डेरा सर्दैनन्
परिवर्तन, परिवर्तन
मान्छे रोवट, मान्छे मेसिन
म विज्ञानमा रुपान्तरण भैसकें
मेरो प्राकृतिकपन औद्योगिकरण भैसक्यो
तिमीले गरेका भ्रुण र क्रोमोजमका कुराहरु
तिनीहरु त उहिल्यैदेखि परदेशी भैसके
एकै ठाउँमा बस्नै मान्दैनन्
आफ्नै थातथलोलाई आफ्नो ठान्दैनन्
वर्णशंकरको यो दुनियाँ
समयले संयन्त्र अनि परिवर्तनसंग नाता जोडेको छ
समयले पैसा र व्यापारमा आफ्नो मुख मोडेको छ
समयले प्रकृतिसंग धेरै नाताहरु तोडेको छ
समयले सत्यलाई धेरै धेरै छोडेको छ
यिनै कुराहरुसंग तिमी साक्षात्कार हुनु है
घामका पाइलाहरु संगै समय सरिरहेथ्यो
समय सँगको सवालमा आज आँखाबाट आँशु झरिरहेथ्यो
म त समयसँग चल्न सक्याथिन क्यार
धेरै टाढा टाढा गयो त्यो समय
गोधूलिमा भक्कानिएर रुन खोजें
मलाई पनि संगसंगै हिडाउन अनुनय विनय गरें
उस्ले मलाई हेरिरह्यो र भन्यो
म कहाँ प्राकृतिकपनमा मात्र अल्झेको छु र ?
म कहाँ आध्यात्मिक पक्षमा मात्र वल्झेको छु र ?
म कहाँ सत्यलाईमात्र अँगाल्छु र ?
म त अर्ध सत्य हुँ
म भित्र इमान्दारिता नखोज
मलाई संपूर्ण सत्य भनेर नरोज
परिवर्तित विश्वमा तिम्रो विलौना देखेर दुख लागेकोछ
परिवर्तन , समय तिमी,
हामी एक अर्कालाई अनुभूत गरिरहेछौं
हामी आफ्नै धरातलबाट कहाँ कहाँ झरिरहेछौं
कहाँ छ आकाशगंगा , कहाँ छ तारापुन्ज
मैले त सबैतिर पुग्नुछ, म समय हुँ
आज किन हामी धरतीको मात्र कुरा गरिरहेछौं
त्यसैले मलाई संधै नखोज्नु, मेरो बाटो संधै नहेर्नु
म संग धेरै आँशु नपोख्नु
किनकी म समय हुँ
धेरै व्यथाहरु पोखेको मलाई मन पर्दैन
तिमीलाई राम्रो सँग थाहा छ म समय हुँ ।

-लण्डन

Bhupin Byakul – Tamagai Deshko Manchitra Bata Metindai Thiyo

भूपीन व्याकुल – तामागी देशको मानचित्रबाट मेटिदैं थियो !

शहरले अपहरण गरेको छ, तिम्रो आत्मा
र अचानो माथि राखेको छ, तिम्रो ढुकढुकी
देश, म त्यही आस्था र ढुकढुकी खोज्दै
यस्तो गाउंमा आईपुगेको छुं
जहां मान्छेहरु भन्दा बढी घरहरु छन्
जहां सुरक्षाहरु भन्दा बढी डरहरु छन्

मेरो अनुहारनै
एउटा प्रश्न भएर अगाडि उभिए पछि
गाउंका बृद्ध मुखिया ओतेले भने –
“युवतीहरु सपना खोज्न शहर पसेका छन्
युवाहरु जिवन खोज्न बिदेश पसेका छन्
र प्राण थामि रहेका बुढा बुढीहरु
आंगनमा काल पर्खेर बसेका छन्
यो गाउंको तातो पसिना
बिदेशको माटोमा बगेको छ
यो गाउंको तातो रगत
बिदेशको पानीमा बगेको छ ।”

मैले सोधें –
“कसले रोपेर गए
लाहुरे फुलका यि उदास बोटहरु ?
कसले गोडेर गए
फुलबारी, करेसाबारी र खेतबारीहरु ?
खोई बिहान जगाउन
भालेहरु बासेको यो गाउंमा ?
खोई गाउं ब्युंझाउन
हिमालहरु हांसेको यो गाउंमा ?”

गाउंको जम्मै उज्यालो बिदेश लैजाने
छोरा छोरीहरु सम्झदै
बृद्ध मुखिया आतेले रुंदै भने –
“लाहुरे फुलहरु नओईलाउंदै
र बिहान ब्युंझाउन भालेहरु नबास्दै
उनीहरु आएनन् भने
मृत्यु आउने छ हाम्रा ओछ्यानहरुमा
हामीहरु सबै यसरी मर्नेछौंकी
मलामी जान पनि कोही बांकी रहने छैनन् !”

मैले देखि रहेको थिएं –
शहरमा एक रात पनि बास नपाएर
संवेदनामा संस्कृतिहरु गाउं पस्दै थिए
र यहि क्रममा
तामागी
देशको मानचित्रबाट मेटिदैं थियो !

– भुपीन व्याकुल, रचनास्थल: तामागी, २०५५

Charan Pradhan – Swachalit Desh

चरण प्रधान – स्वचालित देश
(मधुपर्क भदौ , २०६७)

कसले चलाइरहेको छ यो देश ?
बीच सडकमा लम्पसार सुतिरहेका खातेहरुले
वा
गोला, बारुदको नशाले चूर मातेहरुले ?
खाते -जो आफैँ अचल छन्
उसले के चलाउला र !
माते -जसले ढाल्नेबाहेक अरु जानेकै छैन
उसले पो के चलाउला र !
सल्काइरहेको देखिन्छ
जलाइरहेको देखिन्छ
चिथोरिरहेको देखिन्छ
निमोठिरहेको देखिन्छ
तथापि
कसैले पनि चलाइरहेको देखिँदैन,
र पनि ढल्मलाउँदै चलिरहेको छ
मेरो देश ।
सायद स्वचालित छ मेरो देश !

– असन, काठमाडौँ

Yuddha Prasad Mishra – Jwalamukhi Ka Sikha

युद्धप्रसाद मिश्र – ज्वालामुखीका शिखा
(मिर्मिरे दोस्रो झुल्को)

पाखा पर्वतका निवासीहरू छौ शृंगार नेपालका
सारा आर्थिक श्रोतका गति तथा आधार नेपालका
आँधी पानि प्रचण्ड धूप असिना नानाथरी झेलने
हाम्रा हात र पाउ छन् धरतिका माटोविषे खेलने

कुर्कुच्चा छ चिरा चिरा जिउ डढेका घामका तापले
मान्छे हौ पशुको छ जीवन दशा दर्वारका श्रापले
खानू पेटभरी भएर सपना हड्डी उठेका मुख
हर्दम् शोषकका दुराचरणले कुल्ची दिएको सुख

ऐलेका युग चेतना बीच बनी हाम्रो ठूलो दुर्गति
आफ्नो छैन कुरा शरीरतक यो मालिककै सम्पत्ति
ब्युँझौँ बल्ल भयौँ सचेत क्षमता संघर्षमा तत्पर
छौं हामी अनगिन्ति पीडितहरू शत्रु छ मुठ्ठीभर

उम्री लोचन प्रष्ट निम्न जन छन् ब्युँझी सकेका सब
टिक्ने साहस गर्न आउँदछ को हाम्रो अगाडि अब
उत्रेको व्यवहारमा पनि अब सिद्धान्त छेकिन्छ र ?
छैनौं हामी दरिद्रका विजयको विश्वास देखी पर

लाखौँ पीडित आर्तका हृदयको आक्रोश दन् दन् बली
जानछेन् अनि मात्र दुर्गति हुँदै सत्ता पुराना ढली
उठ्नु हामी गरीवले छ अहिले साहित्यको भै धनी
हामी शीघ्र जरा विपक्षीहरूको दिन्छौं उखेली भनी

हाम्रा जन्मथला तथा झुपडिका मालीक हामी सब
हारेको भइ लुटपाट सहँदै बस्थ्यौ र के पो अब ?
मार्नु र मरनु सिवाय हृदयमा क्यै छैन हाम्रो अरु
ब्यँझेको युगले खेद्नु छ यहाँ सारा लुटेराहरू

हाम्रो खून छ देशको हृदयको घाउ दुखेको धुने
हाम्रो ध्येय तमाम पीडितहरू माथि र्समर्पण हुने
गर्र्छौं शोषण मुक्तिको प्रण छिटै साकार हामी अब
र्फकन्नौं नसकी उठाउन ढलेका देशका गौरव

हाम्रो त्याग विशुद्ध आत्म बल हुन् पीडितका सम्पत्ति
सक्ने छैन उछिन्न लोकप्रियता हाम्रो कसैले रति
हामी निश्चय मुक्ति प्राप्त गरने संघर्षको भूमिका
हाम्रा प्रष्ट क्रियाकलापहरू छन् ज्वालामुखीका शिखा
१९७७ मे

Banira Giri – Chot

बानिरा गिरी – चोट

चोट
तिम्रो परशुको
सशक्त प्रथम प्रहार
मैबाट सुरु गर
दुइ आँखाका कुलाबाट
यस्तरी बगेर रित्तिऊन् पानीका धारहरू
आँखा खडेरी परून् मेरा
हरिया बनून् खेत तिम्रा
र पाकिरहून् चोटका बालीहरू
र पाकिरहून् चोटका बालीहरू
तिमी र म
मितेरी लगाई एकाकार बनौं
सदा-र्सवदालाई ।
कति घतलाग्दो
एक दिन
सम्सांझै
दोबाटोमा तिमीसित
जम्काभेट भयो ।
मैले
आफूलाई सम्हाल्न नपाउंदै
एक्कासि बलात्कार गर्यौ तिमीले
त्यस बेलाका
ती क्रूर आत्मीय क्षणका साक्षी
रगतका कुमारी टाटाहरू
सर्जमिन नभएका बेवारिसे लासजस्तै
छरिएका छन् दोबाटोका ढुङ्गा-रोडाहरूमा
हरेक चोटि
हरेक दिन
हरेक प्रहर
हरेक पल
ओहोरदोहोर गर्दा ती टाटाहरूले
झवास्स-झवास्स
मलाई दिलाइरहन्छन् तिम्रो सम्झना
र चोट यस्तरी अब ता
तिमी मेरो
सम्झना बनिसकेका छौ ।
चोट
पहिले-पहिले
तिम्रो हरेक प्रहार मेरा निम्ति
आगोको मुस्लो हुन्थ्यो
कांडाको बिझाइ हुन्थ्यो
खुकुरीको धार हुन्थ्यो
औंसीको रात हुन्थ्यो
तर आजभोलि
तिम्रो हरेक प्रहार एउटा र्स्पर्श बनेको छ
म स्वयम्-आगो बल्ने चुलो बनेकी छु
कांडा उम्रने झयाङ बनेकी छु
खुकुरी राख्ने दाप बनेकी छु
गोमनको विषालु दांत बनेकी छु
औंसीको अंधेरी रात बनेकी छु ।

सर्कसमा रत्याएजस्तै बघिनीलाई
चटकेको बाजाले रत्याएजस्तै सर्पिनीलाई
चोट
तिमीले कति चांडै रत्यायौ मलाई
अब त
तिमी र म
नङ र मासु बनेका छौं
कृपण र पैसा बनेका छौं
चोर बाटो र पैताला बनेका छौं
हिंड ममाथि
सम्पूर्ण चोरी र डकैतीका साथ
यो निश्चय छ
तिमी थाकौला
म थाक्तिनं ।
ममा उम्रेका
जिन्दगीका रङ्गीचङ्गी रहरहरूलाई
तिम्रा विध्वंसक आंधीबेरीका झोक्काहरू
लेसोत्तर पारिदेऊ
ध्वस्त पारिदेऊ
चोट
तिम्रो भीमकाय स्वरूपले गांज मलाई
तिम्रा लपलपाउंदा
डढेलाका जिब्राहरुले चाट मलाई
तर उल्टो
थेत्तर बनेर
तिम्रा चोटैचोट थन्काउने तोपखानामा
मुन्टो लुकाउन आउंछु म
दाग चारैतिरबाट गोली नै गोली
बर्सर्दा चारैतिरबाट आगो नै आगो
दाग चारैतिरबाट गोली नै गोली
बर्सर्दा चारैतिरबाट आगो नै आगो
तर पक्का हो
कान फोरेर सुन चोट
तिम्रो भण्डार रित्तिएला, म रित्तिन्न
तिम्रो भण्डार रित्तिएला, म रित्तिन्न ।

Rishi Bastakoti – Udaundai Gareko Joon Ko Kura

ऋषि बस्ताकोटी – उदाउँदै गरेको जूनको कुरा

उज्यालाको खोजीमा
एक हुल घामहरु
सात समुद्र तरिरहेछन् ,
बचे खुचेका दुई फाँकी उज्यालाहरु पनि
सुरक्षाको खोजीमा
सहर झरिरहेछन् ,
यतिबेला
यहाँको पानी पँधेरो
कहर भइरहेछ
गाउँले मन र गाउँले जीवन
खण्डहर भइरहेछ ।

आशाको त्यन्द्रो
सुक्नै लागेको यतिबेला ,
पहिचानको गीत
लुक्नै लागेको यतिबेला
यौटा जून उदाउँदै गरेको देखें
विप्ल्याँटाका विरुध्द
समय हिंडाउने चेष्टामा
उज्यालाको गीत
गुञ्जाउने अभिष्टमा
यौटा वतास सुसाउँदै गरेको देखें ।

अँध्याराका विरुध्द
उदाएको जून
कठोरताका विरुध्द
पलाएको जून
वेनामहरुका लागि
नाम भइरहेछ
गुमनामहरुका लागि
नाम भइरहेछ ।

मैले देखेको जून
तिमीले खोजेको जून
यौटा मौजा बनाइरहेछ
यौटा विर्ता कमाइरहेछ
घामले बसाइँ सरेको बेला
अँध्याराले राज गरेको बेला
ताराहरुलाई जगाइरहेछ जून
आत्मीयता र स्नेहको
शीत चुहाइरहेछ जून
अध्यारा गौडा र गल्छेडाहरु भेटिरहेछ जून यतिबेला
असंगतिका धर्साहरु मेटिरहेछ जून यतिबेला

मेरो मित्र ,
उज्यालाको विकल्प अँध्यारो हुनै सक्दैन
यसैले उदाउँदै गरेको जूनलाई
एकपल्ट पूर्णीमा हुनदेऊ
अभैm मौजा पैmलाउन देऊ
विर्ता कमाउन देऊ
यसपालि पनि फिर्ता भयो भने जून
फेरि यो धर्तीमा घाम उदाउने छैन
उघ्रिनै लागेको उज्यालो फेरि
कहिल्यै आउने छैन ।

बरु होसियार मेरो मित्र
प्यारो जूनमा कतै दाग लाग्नुहुन्न
साझा जून कसैको भाग लाग्नुहुन्न
हामीलाई पूर्णीमाको जून चाहिन्छ ।

Kangmang Naresh – Thaliyeko Gorkhali Itihas Ra Katmero Samjhana Haru

थलिएको गोर्खाली इतिहास र कटमेरो संझनाहरु

प्रत्येक छुट्टिमा
लाहुरेहरु घर फर्कन्छन
म्लेन्छसंग उठबस भयो भनेर
पानी पतिया गरिदिन्थे
बोडरहरुमा
देशका शासकहरुले
गाउँ गाउँमा जातिया
मिथकले छर्कि चोखाई दिन्थे
उसका बहादुरीहरु

चोखिएकी चोखिएनन
निलो गाडा र रातो रंगका
रिवनले झुण्डाएका
रसियन गनको काँचको धातु
भिक्टोरिया क्रसहरु
सरदार बहादुर तक्माहरु
आई.ओ.एमहरु
कि्रमीयान युद्धहरु
भोगेरघाटि
चेरेसिया र कावुल युद्धहरु

खुदादात खानको वीरता होस
या कुलबीर थापा मगरको
दोश्रो विश्वयुद्धको मौनधारण्
पुरै दुई हप्ता समय लाग्छ
संझनाका पुर्खाहरु
यसरी बाँचेका छन
ककिनविहीन चिहानहरुमा

फाक्सुसार्टर र निगालापानी गाउँ
कुलबीर थापा मगर
फोक्सिङ अल केफर
र कर्ण बहादुर
रस इज जोइ ट्‍युनिसिया
अर्जिया सुम्साको
लाल बं. भि. सि.को तितो कथा
वारपाक, गजेघले र
चीनहिल्स वर्माको फ्रन्टको अनुहार
घाइते गञ्जु लामाको
म्याको साङमो सिक्कीम
निङथोङखोङ गाउँ
राणाको हुकुमी उर्दी
गल्लावालको साथमा
लाहुर लागेर
भोगाङको रेलको लिखभरि
तुल बं. पुनले
गरीवीवीछ्‍याउदै वीछ्‍याउदै लडे

आपस्वारा ओखलढुङ्गाको
बहादुर अगमसींह रार्इको
ओखलढुङ्गा ठुलो छ कि
सिद्धीचरण श्रेष्ठको
ओखलढुङ्गा ठुलो छ
विशेनपुरले भन्ने छ कि
कविताले भन्ने छ
भि. सि. भानुभक्त बाजे हुकर्को
फाल्पु गाउँ,गोरखा
र स्नेडेन पुर्वको वर्मा
एउटै माया होइनन
दाहाखानी चितवन गाउँ
लछिमन गुरुङ र इन्द्रवति नदी
किनारकोटाङडाको बहादुरी सम्झनाहरु
पनि एउटै होइनन।
रम्घा गाउँ तनहुँ र
भानुभक्त आचार्यको
कुवाको कथा भन्दा
फाल्टै कथा वाचेको छ
तनहुकै भि. सि. नेत्र ब.थापा मगरसंग
विशेनपुर पहाडैपहाड वर्मातिर
लम्कदा झस्काइ दिन्छ
ती कथाहरुले
सान मारिनो राज्यको दादा
नाम इटाली
सेर ब.को रगत र पसीनाहरु
सम्भोग गरेका छन
घलेछाप गाउँ मानेर
थमन गुरुङको मायाको गाउँ
सिङला गोर्खा
परिकल्पना गरेको उहाको फोटो
अनुहारमा वीरता र केके केके
छापीएका छन
मोन्टेशान वार्ताले इटालीको लडार्इमा
हुरकेका छन वा छैनन
भी. सी. पदकका सन्तानहरु

राम व. लीम्बू र
च्याङथपु पाँचथर
सारवाक,वोर्नीयाको गर्मीमा
हाँसेरै त लडेनन होला
र रुवेर पनि लडेनन होला
भी. सी. पाएर बाँचेका र
युद्ध जीतेका गोर्खा साथीहरु
मरेकाहरुको खबर घरसम्म लगिदेउ
सम्झनाका सन्देशहरु

When you go home
Tell them for us and say
For your tomorrow
We gave our today

जब, तिमीहरु घर फर्कने छौ
आफन्तहरुलार्इ हाम्रो बारेमा भनिदेउ
तिमीहरुको भोलीको लागि
हामीले हाम्रो वलीदान आज दियौं
हामी के का लागि लड्‍यौं?
हामी कस्का लागि लड्‍यौं?
हामीलार्इ कस्ले लडन पठाए
युद्धमा?

Basanta Mohan Adhikari – Timra Ichchha Haru (Nepali Gajal)

बसन्त मोहन अधिकारी – तिम्रा ईच्छाहरु

अरु बाँकी केही भए तिम्रा ईच्छाहरु
भन प्रिय मलाई जीवन दिन्छु अरु ।

मान्छेको जीवन भन्दा धन प्यारो रैछ
सबै तिम्रै बनाउँन मलाई मार बरु ।

कुन पापको सजाए ? दियौ मलाई
तिमी आफै भन न कहाँ विश्वास गरु ?

तिम्रो लागी बिष पनि हाँस्दै पिई दिन्थें
बिर्सीएछौ बसन्तका नैवेद र चरु ।

अझै पनि म भन्छु तिमी मान्छे बन
तर तिमी गर्दै हिड्छौ झन तल झरु ।

सोझो देखी खेल्नु खेल्यौ मेरो जीवनमा
रितीएछ आँखा मेरो नसोच भो आँशु भरु

धर्म कर्म सिकाउँनु मेरो गल्ती रैछ
ब्यर्थ मैले सोच्या रैछु दुःखीयालाई सेवा गरु ।

यदि म पापी अर्धमी राक्षस हुँ भने
हे भगवान, मेरो वश मासिएर मरु ।

Shrawan Mukarung – Bhanubhakta

श्रवण मुकारुङ – भानुभक्त
(Source: Himal Khabar)

पहिलो जुनी
वि.सं. १८७१ असार २९ मा आए
भानुभक्त र गए- वि.सं. १९२५
असोज ६ सँगै

दोस्रो जुनी
भए आदिकवि
कतै चिम्सा आँखा
कतै लामो नाक
कतै गोरो वर्ण
कतै कालो वर्ण

कतै पूर्ण कद
कतै अर्ध कद
कतै रथयात्रा
कतै अबिर जात्रा

तेस्रो जुनी
भए माछा
नदीको लहरमा कविता लेख्दालेख्दै
एकदिन अचानक
खायो- गोहीले
……….

बयालीस लाख जुनी
भए किम्बुको रूख
शरद ऋतुको आँखैअघि
खायो रेशमकीराले
……….

चौरासी लाख जुनीपछि
आज फेरि
जन्मिए भानुभक्त मानिस भएर
(मानिसको जीवनको कुनै भर छैन)
र हिँडे भानु
अमरावती कान्तिपुरी नगरी

हतारमा बिर्सेछन् बिर्के टोपी

बाहुला सुर्केको कमिज
खासाको जिन्स पेन्टमुनि
गोल्डस्टार सुज
झ्ोलामा टाबेल, गन्जी र कट्टु
एसएलसीको सर्टिफिकेट र
श्रीप्रकाश कोविदको उपन्यास
खल्तीमा नागरिकता, पासपोर्ट
रु.सात सय पचास र
आमाको सादा तस्बिर

बालाजु, बसपार्क, धरहरा
घण्टाघर र रानीपोखरी
घुमे कविजी दिनभर
गुनकेशरी फुलिरहेछ गमलामा
रित्तै दौडिरहेछन् चपला अवला
जब ढल्क्यो घाम
गमे कविजी कता जाम?
कविले कविको मर्का बुझछ
सम्झ्े उनले चित्तधर

खल्तीमा छ रु. सात सय पचास
लच्छिनकी रहिछिन् घरबूढी
दिइन् स्नेहले दालभात
ढल्किए कविजी चुरोट तान्दै
सम्झ्े उनले चुदी-रम्घा
झ्र्‍यो आँसु दुई कानमा
ताने सिरक र छोपे मुख

किनकि-
भोलि त उड्नु छ मलेसिया
लेख्नु छ- रामायण!