Gopi Krishna Prasain – Samaya Sanga Ko Sambaad

गोपीकृष्ण प्रसाईं – समयसँगको संवाद

यो शून्य समय
मैले छातीभरि सजाएको
मायागरि मुटुभरि अड्याएको
बाहिरका पालुवाहरुसंगै वयली खेल्छ
मलाई म्वाई खाएर झंकृत पार्छ
माया धेरै भएर
छायाँसंगै आए यो धरती संगका अनौंठा नाताहरु
समयसंग यसरी प्रान्जल भएर निक्ले यक्ष प्रश्नहरु
प्रश्नहरुसंगै आँखामा खुशीका खोलाहरु बगेजस्तो लाग्छ
र म एक तरहले समयको भइसकें
तर समय मेरो हुन सकेन
देखिराख्या छु, ंिहडिराख्या छु
घर बाहिर एक हुल चराहरु गाना गाइरहेछन्
प््रााणीहरु समयसँगै उडिरहन्छन्
समयसँगै दौडिइरहन्छन्
जीवनजगत समयको गतिमा चलेको छ
सम्पूर्ण दिनचर्या समयसंगै ढलेको छ
समयले एकदिन आएर मलाई सोध्यो
तँ को होस् ?
के गर्छस् ?
किन दुःखी छस् ?
खुशी हुनु पर्दैन ?
म निरुत्तर भएँ
म सुख खोज्न विदेशिएको छु
म सुख खोज्न परिवर्तित भएको छु
मेरा दुःखहरुसँग आँसु झरेर गीत बन्छन्
मेरा सुखहरु समयको प्रहार खपेर प्रीत बन्छन्
मेरा भावनाहरु जव वायूमण्डल छिचोलेर आकाशगँगातिर उडे
समयले भन्छ यो त कल्पना हो
धरतीमा अविच्छिन्न रुपमा जोतिइरहे पाईतालाहरु
समय भन्छ यो त शारिरीक व्यायाम हो
समय भन्छ,
जीन्दगीको आयाम खोज
जीवनमा परिवर्तनको बाटो रोज
परिवर्तित विश्वलाई हेर
परिवर्तनले दिएका कथा व्यथाहरुलाई हेर
ठूला ठूला युद्दहरुले व्यूँताएको विश्व
सुन्दरता र काम वासनामा लीन हुँदा मानिसहरु गुमाउदैछन् सर्वश्व
स्वार्थीपन र आत्माकेन्द्रित अहँले बढायो वर्चश्व
विपूल आणविक अस्तित्वमा रमाइरहेको दुनियाँ
खोलाहरु आफ्नो जस्तो लाग्दैन
यी बाटाहरुमा आफैंले टेके झैं लाग्दैन
वरपीपलको छाहारीमा बसेर पनि
शितलताको प्यास जाग्दैन
यी आँशुहरु आफै बगेजस्तो गर्दैनन्
यी कर्मन्द्रियहरु आफ्नो धरातलमा डेरा सर्दैनन्
परिवर्तन, परिवर्तन
मान्छे रोवट, मान्छे मेसिन
म विज्ञानमा रुपान्तरण भैसकें
मेरो प्राकृतिकपन औद्योगिकरण भैसक्यो
तिमीले गरेका भ्रुण र क्रोमोजमका कुराहरु
तिनीहरु त उहिल्यैदेखि परदेशी भैसके
एकै ठाउँमा बस्नै मान्दैनन्
आफ्नै थातथलोलाई आफ्नो ठान्दैनन्
वर्णशंकरको यो दुनियाँ
समयले संयन्त्र अनि परिवर्तनसंग नाता जोडेको छ
समयले पैसा र व्यापारमा आफ्नो मुख मोडेको छ
समयले प्रकृतिसंग धेरै नाताहरु तोडेको छ
समयले सत्यलाई धेरै धेरै छोडेको छ
यिनै कुराहरुसंग तिमी साक्षात्कार हुनु है
घामका पाइलाहरु संगै समय सरिरहेथ्यो
समय सँगको सवालमा आज आँखाबाट आँशु झरिरहेथ्यो
म त समयसँग चल्न सक्याथिन क्यार
धेरै टाढा टाढा गयो त्यो समय
गोधूलिमा भक्कानिएर रुन खोजें
मलाई पनि संगसंगै हिडाउन अनुनय विनय गरें
उस्ले मलाई हेरिरह्यो र भन्यो
म कहाँ प्राकृतिकपनमा मात्र अल्झेको छु र ?
म कहाँ आध्यात्मिक पक्षमा मात्र वल्झेको छु र ?
म कहाँ सत्यलाईमात्र अँगाल्छु र ?
म त अर्ध सत्य हुँ
म भित्र इमान्दारिता नखोज
मलाई संपूर्ण सत्य भनेर नरोज
परिवर्तित विश्वमा तिम्रो विलौना देखेर दुख लागेकोछ
परिवर्तन , समय तिमी,
हामी एक अर्कालाई अनुभूत गरिरहेछौं
हामी आफ्नै धरातलबाट कहाँ कहाँ झरिरहेछौं
कहाँ छ आकाशगंगा , कहाँ छ तारापुन्ज
मैले त सबैतिर पुग्नुछ, म समय हुँ
आज किन हामी धरतीको मात्र कुरा गरिरहेछौं
त्यसैले मलाई संधै नखोज्नु, मेरो बाटो संधै नहेर्नु
म संग धेरै आँशु नपोख्नु
किनकी म समय हुँ
धेरै व्यथाहरु पोखेको मलाई मन पर्दैन
तिमीलाई राम्रो सँग थाहा छ म समय हुँ ।

-लण्डन

Bhupin Byakul – Tamagai Deshko Manchitra Bata Metindai Thiyo

भूपीन व्याकुल – तामागी देशको मानचित्रबाट मेटिदैं थियो !

शहरले अपहरण गरेको छ, तिम्रो आत्मा
र अचानो माथि राखेको छ, तिम्रो ढुकढुकी
देश, म त्यही आस्था र ढुकढुकी खोज्दै
यस्तो गाउंमा आईपुगेको छुं
जहां मान्छेहरु भन्दा बढी घरहरु छन्
जहां सुरक्षाहरु भन्दा बढी डरहरु छन्

मेरो अनुहारनै
एउटा प्रश्न भएर अगाडि उभिए पछि
गाउंका बृद्ध मुखिया ओतेले भने –
“युवतीहरु सपना खोज्न शहर पसेका छन्
युवाहरु जिवन खोज्न बिदेश पसेका छन्
र प्राण थामि रहेका बुढा बुढीहरु
आंगनमा काल पर्खेर बसेका छन्
यो गाउंको तातो पसिना
बिदेशको माटोमा बगेको छ
यो गाउंको तातो रगत
बिदेशको पानीमा बगेको छ ।”

मैले सोधें –
“कसले रोपेर गए
लाहुरे फुलका यि उदास बोटहरु ?
कसले गोडेर गए
फुलबारी, करेसाबारी र खेतबारीहरु ?
खोई बिहान जगाउन
भालेहरु बासेको यो गाउंमा ?
खोई गाउं ब्युंझाउन
हिमालहरु हांसेको यो गाउंमा ?”

गाउंको जम्मै उज्यालो बिदेश लैजाने
छोरा छोरीहरु सम्झदै
बृद्ध मुखिया आतेले रुंदै भने –
“लाहुरे फुलहरु नओईलाउंदै
र बिहान ब्युंझाउन भालेहरु नबास्दै
उनीहरु आएनन् भने
मृत्यु आउने छ हाम्रा ओछ्यानहरुमा
हामीहरु सबै यसरी मर्नेछौंकी
मलामी जान पनि कोही बांकी रहने छैनन् !”

मैले देखि रहेको थिएं –
शहरमा एक रात पनि बास नपाएर
संवेदनामा संस्कृतिहरु गाउं पस्दै थिए
र यहि क्रममा
तामागी
देशको मानचित्रबाट मेटिदैं थियो !

– भुपीन व्याकुल, रचनास्थल: तामागी, २०५५

Charan Pradhan – Swachalit Desh

चरण प्रधान – स्वचालित देश
(मधुपर्क भदौ , २०६७)

कसले चलाइरहेको छ यो देश ?
बीच सडकमा लम्पसार सुतिरहेका खातेहरुले
वा
गोला, बारुदको नशाले चूर मातेहरुले ?
खाते -जो आफैँ अचल छन्
उसले के चलाउला र !
माते -जसले ढाल्नेबाहेक अरु जानेकै छैन
उसले पो के चलाउला र !
सल्काइरहेको देखिन्छ
जलाइरहेको देखिन्छ
चिथोरिरहेको देखिन्छ
निमोठिरहेको देखिन्छ
तथापि
कसैले पनि चलाइरहेको देखिँदैन,
र पनि ढल्मलाउँदै चलिरहेको छ
मेरो देश ।
सायद स्वचालित छ मेरो देश !

– असन, काठमाडौँ

Yuddha Prasad Mishra – Jwalamukhi Ka Sikha

युद्धप्रसाद मिश्र – ज्वालामुखीका शिखा
(मिर्मिरे दोस्रो झुल्को)

पाखा पर्वतका निवासीहरू छौ शृंगार नेपालका
सारा आर्थिक श्रोतका गति तथा आधार नेपालका
आँधी पानि प्रचण्ड धूप असिना नानाथरी झेलने
हाम्रा हात र पाउ छन् धरतिका माटोविषे खेलने

कुर्कुच्चा छ चिरा चिरा जिउ डढेका घामका तापले
मान्छे हौ पशुको छ जीवन दशा दर्वारका श्रापले
खानू पेटभरी भएर सपना हड्डी उठेका मुख
हर्दम् शोषकका दुराचरणले कुल्ची दिएको सुख

ऐलेका युग चेतना बीच बनी हाम्रो ठूलो दुर्गति
आफ्नो छैन कुरा शरीरतक यो मालिककै सम्पत्ति
ब्युँझौँ बल्ल भयौँ सचेत क्षमता संघर्षमा तत्पर
छौं हामी अनगिन्ति पीडितहरू शत्रु छ मुठ्ठीभर

उम्री लोचन प्रष्ट निम्न जन छन् ब्युँझी सकेका सब
टिक्ने साहस गर्न आउँदछ को हाम्रो अगाडि अब
उत्रेको व्यवहारमा पनि अब सिद्धान्त छेकिन्छ र ?
छैनौं हामी दरिद्रका विजयको विश्वास देखी पर

लाखौँ पीडित आर्तका हृदयको आक्रोश दन् दन् बली
जानछेन् अनि मात्र दुर्गति हुँदै सत्ता पुराना ढली
उठ्नु हामी गरीवले छ अहिले साहित्यको भै धनी
हामी शीघ्र जरा विपक्षीहरूको दिन्छौं उखेली भनी

हाम्रा जन्मथला तथा झुपडिका मालीक हामी सब
हारेको भइ लुटपाट सहँदै बस्थ्यौ र के पो अब ?
मार्नु र मरनु सिवाय हृदयमा क्यै छैन हाम्रो अरु
ब्यँझेको युगले खेद्नु छ यहाँ सारा लुटेराहरू

हाम्रो खून छ देशको हृदयको घाउ दुखेको धुने
हाम्रो ध्येय तमाम पीडितहरू माथि र्समर्पण हुने
गर्र्छौं शोषण मुक्तिको प्रण छिटै साकार हामी अब
र्फकन्नौं नसकी उठाउन ढलेका देशका गौरव

हाम्रो त्याग विशुद्ध आत्म बल हुन् पीडितका सम्पत्ति
सक्ने छैन उछिन्न लोकप्रियता हाम्रो कसैले रति
हामी निश्चय मुक्ति प्राप्त गरने संघर्षको भूमिका
हाम्रा प्रष्ट क्रियाकलापहरू छन् ज्वालामुखीका शिखा
१९७७ मे

Banira Giri – Chot

बानिरा गिरी – चोट

चोट
तिम्रो परशुको
सशक्त प्रथम प्रहार
मैबाट सुरु गर
दुइ आँखाका कुलाबाट
यस्तरी बगेर रित्तिऊन् पानीका धारहरू
आँखा खडेरी परून् मेरा
हरिया बनून् खेत तिम्रा
र पाकिरहून् चोटका बालीहरू
र पाकिरहून् चोटका बालीहरू
तिमी र म
मितेरी लगाई एकाकार बनौं
सदा-र्सवदालाई ।
कति घतलाग्दो
एक दिन
सम्सांझै
दोबाटोमा तिमीसित
जम्काभेट भयो ।
मैले
आफूलाई सम्हाल्न नपाउंदै
एक्कासि बलात्कार गर्यौ तिमीले
त्यस बेलाका
ती क्रूर आत्मीय क्षणका साक्षी
रगतका कुमारी टाटाहरू
सर्जमिन नभएका बेवारिसे लासजस्तै
छरिएका छन् दोबाटोका ढुङ्गा-रोडाहरूमा
हरेक चोटि
हरेक दिन
हरेक प्रहर
हरेक पल
ओहोरदोहोर गर्दा ती टाटाहरूले
झवास्स-झवास्स
मलाई दिलाइरहन्छन् तिम्रो सम्झना
र चोट यस्तरी अब ता
तिमी मेरो
सम्झना बनिसकेका छौ ।
चोट
पहिले-पहिले
तिम्रो हरेक प्रहार मेरा निम्ति
आगोको मुस्लो हुन्थ्यो
कांडाको बिझाइ हुन्थ्यो
खुकुरीको धार हुन्थ्यो
औंसीको रात हुन्थ्यो
तर आजभोलि
तिम्रो हरेक प्रहार एउटा र्स्पर्श बनेको छ
म स्वयम्-आगो बल्ने चुलो बनेकी छु
कांडा उम्रने झयाङ बनेकी छु
खुकुरी राख्ने दाप बनेकी छु
गोमनको विषालु दांत बनेकी छु
औंसीको अंधेरी रात बनेकी छु ।

सर्कसमा रत्याएजस्तै बघिनीलाई
चटकेको बाजाले रत्याएजस्तै सर्पिनीलाई
चोट
तिमीले कति चांडै रत्यायौ मलाई
अब त
तिमी र म
नङ र मासु बनेका छौं
कृपण र पैसा बनेका छौं
चोर बाटो र पैताला बनेका छौं
हिंड ममाथि
सम्पूर्ण चोरी र डकैतीका साथ
यो निश्चय छ
तिमी थाकौला
म थाक्तिनं ।
ममा उम्रेका
जिन्दगीका रङ्गीचङ्गी रहरहरूलाई
तिम्रा विध्वंसक आंधीबेरीका झोक्काहरू
लेसोत्तर पारिदेऊ
ध्वस्त पारिदेऊ
चोट
तिम्रो भीमकाय स्वरूपले गांज मलाई
तिम्रा लपलपाउंदा
डढेलाका जिब्राहरुले चाट मलाई
तर उल्टो
थेत्तर बनेर
तिम्रा चोटैचोट थन्काउने तोपखानामा
मुन्टो लुकाउन आउंछु म
दाग चारैतिरबाट गोली नै गोली
बर्सर्दा चारैतिरबाट आगो नै आगो
दाग चारैतिरबाट गोली नै गोली
बर्सर्दा चारैतिरबाट आगो नै आगो
तर पक्का हो
कान फोरेर सुन चोट
तिम्रो भण्डार रित्तिएला, म रित्तिन्न
तिम्रो भण्डार रित्तिएला, म रित्तिन्न ।

Rishi Bastakoti – Udaundai Gareko Joon Ko Kura

ऋषि बस्ताकोटी – उदाउँदै गरेको जूनको कुरा

उज्यालाको खोजीमा
एक हुल घामहरु
सात समुद्र तरिरहेछन् ,
बचे खुचेका दुई फाँकी उज्यालाहरु पनि
सुरक्षाको खोजीमा
सहर झरिरहेछन् ,
यतिबेला
यहाँको पानी पँधेरो
कहर भइरहेछ
गाउँले मन र गाउँले जीवन
खण्डहर भइरहेछ ।

आशाको त्यन्द्रो
सुक्नै लागेको यतिबेला ,
पहिचानको गीत
लुक्नै लागेको यतिबेला
यौटा जून उदाउँदै गरेको देखें
विप्ल्याँटाका विरुध्द
समय हिंडाउने चेष्टामा
उज्यालाको गीत
गुञ्जाउने अभिष्टमा
यौटा वतास सुसाउँदै गरेको देखें ।

अँध्याराका विरुध्द
उदाएको जून
कठोरताका विरुध्द
पलाएको जून
वेनामहरुका लागि
नाम भइरहेछ
गुमनामहरुका लागि
नाम भइरहेछ ।

मैले देखेको जून
तिमीले खोजेको जून
यौटा मौजा बनाइरहेछ
यौटा विर्ता कमाइरहेछ
घामले बसाइँ सरेको बेला
अँध्याराले राज गरेको बेला
ताराहरुलाई जगाइरहेछ जून
आत्मीयता र स्नेहको
शीत चुहाइरहेछ जून
अध्यारा गौडा र गल्छेडाहरु भेटिरहेछ जून यतिबेला
असंगतिका धर्साहरु मेटिरहेछ जून यतिबेला

मेरो मित्र ,
उज्यालाको विकल्प अँध्यारो हुनै सक्दैन
यसैले उदाउँदै गरेको जूनलाई
एकपल्ट पूर्णीमा हुनदेऊ
अभैm मौजा पैmलाउन देऊ
विर्ता कमाउन देऊ
यसपालि पनि फिर्ता भयो भने जून
फेरि यो धर्तीमा घाम उदाउने छैन
उघ्रिनै लागेको उज्यालो फेरि
कहिल्यै आउने छैन ।

बरु होसियार मेरो मित्र
प्यारो जूनमा कतै दाग लाग्नुहुन्न
साझा जून कसैको भाग लाग्नुहुन्न
हामीलाई पूर्णीमाको जून चाहिन्छ ।

Kangmang Naresh – Thaliyeko Gorkhali Itihas Ra Katmero Samjhana Haru

थलिएको गोर्खाली इतिहास र कटमेरो संझनाहरु

प्रत्येक छुट्टिमा
लाहुरेहरु घर फर्कन्छन
म्लेन्छसंग उठबस भयो भनेर
पानी पतिया गरिदिन्थे
बोडरहरुमा
देशका शासकहरुले
गाउँ गाउँमा जातिया
मिथकले छर्कि चोखाई दिन्थे
उसका बहादुरीहरु

चोखिएकी चोखिएनन
निलो गाडा र रातो रंगका
रिवनले झुण्डाएका
रसियन गनको काँचको धातु
भिक्टोरिया क्रसहरु
सरदार बहादुर तक्माहरु
आई.ओ.एमहरु
कि्रमीयान युद्धहरु
भोगेरघाटि
चेरेसिया र कावुल युद्धहरु

खुदादात खानको वीरता होस
या कुलबीर थापा मगरको
दोश्रो विश्वयुद्धको मौनधारण्
पुरै दुई हप्ता समय लाग्छ
संझनाका पुर्खाहरु
यसरी बाँचेका छन
ककिनविहीन चिहानहरुमा

फाक्सुसार्टर र निगालापानी गाउँ
कुलबीर थापा मगर
फोक्सिङ अल केफर
र कर्ण बहादुर
रस इज जोइ ट्‍युनिसिया
अर्जिया सुम्साको
लाल बं. भि. सि.को तितो कथा
वारपाक, गजेघले र
चीनहिल्स वर्माको फ्रन्टको अनुहार
घाइते गञ्जु लामाको
म्याको साङमो सिक्कीम
निङथोङखोङ गाउँ
राणाको हुकुमी उर्दी
गल्लावालको साथमा
लाहुर लागेर
भोगाङको रेलको लिखभरि
तुल बं. पुनले
गरीवीवीछ्‍याउदै वीछ्‍याउदै लडे

आपस्वारा ओखलढुङ्गाको
बहादुर अगमसींह रार्इको
ओखलढुङ्गा ठुलो छ कि
सिद्धीचरण श्रेष्ठको
ओखलढुङ्गा ठुलो छ
विशेनपुरले भन्ने छ कि
कविताले भन्ने छ
भि. सि. भानुभक्त बाजे हुकर्को
फाल्पु गाउँ,गोरखा
र स्नेडेन पुर्वको वर्मा
एउटै माया होइनन
दाहाखानी चितवन गाउँ
लछिमन गुरुङ र इन्द्रवति नदी
किनारकोटाङडाको बहादुरी सम्झनाहरु
पनि एउटै होइनन।
रम्घा गाउँ तनहुँ र
भानुभक्त आचार्यको
कुवाको कथा भन्दा
फाल्टै कथा वाचेको छ
तनहुकै भि. सि. नेत्र ब.थापा मगरसंग
विशेनपुर पहाडैपहाड वर्मातिर
लम्कदा झस्काइ दिन्छ
ती कथाहरुले
सान मारिनो राज्यको दादा
नाम इटाली
सेर ब.को रगत र पसीनाहरु
सम्भोग गरेका छन
घलेछाप गाउँ मानेर
थमन गुरुङको मायाको गाउँ
सिङला गोर्खा
परिकल्पना गरेको उहाको फोटो
अनुहारमा वीरता र केके केके
छापीएका छन
मोन्टेशान वार्ताले इटालीको लडार्इमा
हुरकेका छन वा छैनन
भी. सी. पदकका सन्तानहरु

राम व. लीम्बू र
च्याङथपु पाँचथर
सारवाक,वोर्नीयाको गर्मीमा
हाँसेरै त लडेनन होला
र रुवेर पनि लडेनन होला
भी. सी. पाएर बाँचेका र
युद्ध जीतेका गोर्खा साथीहरु
मरेकाहरुको खबर घरसम्म लगिदेउ
सम्झनाका सन्देशहरु

When you go home
Tell them for us and say
For your tomorrow
We gave our today

जब, तिमीहरु घर फर्कने छौ
आफन्तहरुलार्इ हाम्रो बारेमा भनिदेउ
तिमीहरुको भोलीको लागि
हामीले हाम्रो वलीदान आज दियौं
हामी के का लागि लड्‍यौं?
हामी कस्का लागि लड्‍यौं?
हामीलार्इ कस्ले लडन पठाए
युद्धमा?

Shrawan Mukarung – Bhanubhakta

श्रवण मुकारुङ – भानुभक्त
(Source: Himal Khabar)

पहिलो जुनी
वि.सं. १८७१ असार २९ मा आए
भानुभक्त र गए- वि.सं. १९२५
असोज ६ सँगै

दोस्रो जुनी
भए आदिकवि
कतै चिम्सा आँखा
कतै लामो नाक
कतै गोरो वर्ण
कतै कालो वर्ण

कतै पूर्ण कद
कतै अर्ध कद
कतै रथयात्रा
कतै अबिर जात्रा

तेस्रो जुनी
भए माछा
नदीको लहरमा कविता लेख्दालेख्दै
एकदिन अचानक
खायो- गोहीले
……….

बयालीस लाख जुनी
भए किम्बुको रूख
शरद ऋतुको आँखैअघि
खायो रेशमकीराले
……….

चौरासी लाख जुनीपछि
आज फेरि
जन्मिए भानुभक्त मानिस भएर
(मानिसको जीवनको कुनै भर छैन)
र हिँडे भानु
अमरावती कान्तिपुरी नगरी

हतारमा बिर्सेछन् बिर्के टोपी

बाहुला सुर्केको कमिज
खासाको जिन्स पेन्टमुनि
गोल्डस्टार सुज
झ्ोलामा टाबेल, गन्जी र कट्टु
एसएलसीको सर्टिफिकेट र
श्रीप्रकाश कोविदको उपन्यास
खल्तीमा नागरिकता, पासपोर्ट
रु.सात सय पचास र
आमाको सादा तस्बिर

बालाजु, बसपार्क, धरहरा
घण्टाघर र रानीपोखरी
घुमे कविजी दिनभर
गुनकेशरी फुलिरहेछ गमलामा
रित्तै दौडिरहेछन् चपला अवला
जब ढल्क्यो घाम
गमे कविजी कता जाम?
कविले कविको मर्का बुझछ
सम्झ्े उनले चित्तधर

खल्तीमा छ रु. सात सय पचास
लच्छिनकी रहिछिन् घरबूढी
दिइन् स्नेहले दालभात
ढल्किए कविजी चुरोट तान्दै
सम्झ्े उनले चुदी-रम्घा
झ्र्‍यो आँसु दुई कानमा
ताने सिरक र छोपे मुख

किनकि-
भोलि त उड्नु छ मलेसिया
लेख्नु छ- रामायण!

Bimal Koirala – Dar Namanera Po Ke Garnu Ra?

विमल कोइराला – डर नमानेर पो के गर्नु र ?
(मधुपर्क माघ, २०६७)

जब शान्त स्वरहरू
आक्रामणमा पर्छन्
जब दूधे बालक पनि
घाँटी निमोठ्याइमा पर्छ
जब मौन बहुमतमाथि
हल्लाखोर अल्पमतले शासन चलाउँछ
जब नम्र शरीरहरूमाथि
हिंस्रकले डण्डा बर्साउँछ
जब व्यस्त सहर पनि
जङ्गलमा अनूदित हुन्छ
असुरक्षित वातावरणमा कसको पो भर हुन्छ र, अनि
डर नमानेर पो के गर्नु र ?
सत्यको विजय हुन्छ, डर नमानी लड्नु
भन्ने नै त्रासदी बीच गयो भने
छिमेकी यन्त्रणाको शिकार हुँदा अर्को छिमिकी
ढोका थुनेर सुत्छ भने
जब सभ्यता र सौहादर््रताको पर्दा
निर्माण गर्नेहरू नै च्यात्न उद्यत हुन्छन् भने
लाजै नमानी शासनमा बस्नेहरू
जनताप्रति गैरजिम्मेवार हुन्छन् भने
डर नमानेर पो के गर्नु र ?
युद्धको विभिषिकामा परेर घाइते भए
जस्तो छ देश
जहाँ नागरिकभन्दा धेर सहिद छन्
नमारिएर छाडिदिएका दुर्बलहरू एकाध छन्
अपहेलित-अर्धमृत
भावना र अन्तिम सासको दोसाँधमा छन्
सिमाना मिचिएकाहरू सुस्ता र कालापानीमा
कराउँदै पनि छन्
राष्ट्रियताको बाक्लो बर्को ओढेर देश
मस्त निद्रामा छ
सपनामा पनि तर्साउन आउँछन् गिजाभरि
रगतको टाटा बोकेका राक्षसहरू-र, हैरान पार्छन्
बलात्कृत मैना र फूलमतीयाहरू
यौन क्षुधा शान्त गर्न पल्केकाहरू साँझ भट्टीमा सल्लाह गर्दैछन्,
आमा भन्छिन्-रातैभरि अनिदो बसेर पनि हुन्छ र ?
म भन्छु-डर नमानेर पो के गर्नु र ?
स्वतन्त्रताको जग हल्लिँदा पनि
मेरो कलमको निबबाट मसीको थोपा झर्दैन
आतङ्कित छु वैरीबाट होइन आफ्नै मित्रहरूबाट
जसले सिकाए प्रजातन्त्रको पाठ-र देख्दैछु
तिनको शासन गर्ने आडम्बर कहिल्यै मर्दैन
नदी किनारको बकुल्लाले माछा खान्न भनेर जोगी भए जस्तो
मालिकहरू बसेका छन् किनारमा
र मुण्टो लुकाएर बसेका छौँ हामी-यस्तोमा
प्रश्न सोधर हैरान पार्छन् साथीभाइहरू
तिमीले आँट गरे हुन्न र ?
मेरो भने जवाफ हुन्छ-यस्तोमा
डर नमानेर पो के गर्नु र ?
भयरहित वस्ती निर्माणको सपना
विस्तारै विस्तारै
भयपूर्ण विस्फोटको नजिक गइरहेछ
अनि,
डर नमानेर पो के गर्नु र ?
डर मानेर पो के गर्नु र ?

– ज्ञानेश्वर

Saroj Dhital – Aansu

सरोज धिताल – आँसु

ऊ आँसु बनेर बगी
सडक भरी
र जमी झरीको चिसोमा
ऐना भएर उठी मान्छेको सामु
र फुटी सहस्र टुक्रामा ।

ऐनाका टुक्राहरूभित्र
खण्डित, अपूर्ण
आफ्ना हजार रूपदेखि
मान्छे जब सक्पकायो

“ऐनाभित्रको पाखण्डी, पापी
म हैन”— भन्न खोज्दा
मान्छे जब लक्पकायो

जमेकी ऊ सल्बलाई
अलिकति चल्मलाई

“लौ न ! अझै त लाज बाँकी रहेछ मान्छेमा ”
भन्दै
पग्लिएर अलिकति झिनो जीवनको तातोमा

फेरि
आँसु भै टल्पलाई ।

Khagendra Pandhak Limbu – Simma Ra Samjhana

खगेन्द्र पन्धाक लिम्बू – सिम्मा र सम्झना

धरोधर्म!
मैले तिम्रो रात सापटी लिएर…
खान्ग्रे भरी-भरीको तिम्रो माया
टेम्के डाँडाको उकालोमा…
हैरानले छिचोलेको थिएँ ,
ए सिम्मौ !
कसम होला…यो भीडमा पनि
तिम्रो मायाको सुगन्ध…
त्यै बूकिफूल र तितेपाती भएर
मगमगाई रहन्छ…
मेरो निस्वास भरी-भरी ।

तिम्रो चोलीको तूनाको कसम,
तिम्रो मुचुन्गाको धूनको कसम….
उधौली उँभौलीको पूजामा…छम-छम….
ढोल-झ्याम्टासंग एक शय पांच शिली
तिम्रो प्राकृतिक नृत्यको सलाम…
सत्ते-सत्ते,
यो सागरबीचमा पनि
किन होला –
दुधकोशी,अरुण र तमोरको पानी तिर्खाएको म?
त्यो भन्दा पनि-
तल बाँस झ्यांग फेदीबाट
तिमीले घैंलो कम्मरमा राखेर
ल्याएको पानी सम्झिएर
यो बिशाल मरुभूमि
अहिले नै पिउँ-पिउँ झैं लाग्छ !

ए सिम्मौ !
तिम्रो माया
तिम्रो संझना
पारूहांग-सुम्निमा भएर ..
गढ़नु सम्म गढेको छ छाती भरी ..
यत्रो बर्ष, यत्रो साल पनि
..आम्मै !,
म त अझै माटो नै गन्हाउँदो रहेछु ..
खै बुइंपाको हो कि..हलेशी तीरको..
सिम्पानीको हो कि कटुन्जे तीरको..
के भा’ हो कुन्नी !
यो महँगो पर्फ्यूममा पनि
छनुवाको सुन्गन्ध आ’छ !
आपुई!
म त तिम्रो डबका भरी-भरिको
उधारो माया पो सम्झेछु…
छपनिमा..छानी-छानी भरेको
तिम्रो एक सेर कटुवाको
सम्झना पो कल्पेछु !
कहिले कहीं,
तिमीले जिस्किएर हानेको
बाबरी फूलको चोट बल्झी रहन्छ एकान्तमा;
लूहौ !
तिम्रो ठट्यौले माया पो सम्झेछु

सिम्मौ!
मलाई त तिम्रो यादले
घाँसको भारी झैँ बाँधीछ्यौ
माथि देउरालीको पाती झैँ
अमर-अजर रंगिन मायाका ध्वजा-पत्ताले
भित्र-भित्र गजबले सिन्गारेछ्यौ
तिन तारा डाँडामा नबस्दै
तिम्रो नूनिलो आँशु ..कोशीमा मिसाएर
तिम्रो चन्चले आँखामा सावन रुझाएर..
मलाई तिम्रो पाप लाग्ला!
चिन्डोको निम्ठो भरी..भरी..
जतनले अझै तिम्रो माया
मेरो शिरानीमा सजाएको छु !
हो,
यत्ति भए यहीबाट..
मेरो टेम्के देखी रहन्छु
मेरो कोशी देखि रहन्छु ,
मेरो मायाको गाउँ देखि रहन्छु
मेरो परुहांग-सुम्निमा..
मेरो सिम्मालाई पाईरहन्छु ..

ए सिम्मौ !
तिम्रो कसम,
उधौली उँभौलीको कसम,
यो रिबुछे कान्छोलाई
तिम्रो साह्रै माया लागीरहन्छ
सत्ते-सत्ते,
…..तिमीलाई चण्डी नाच
मन परे भन्दा झुसी-झुसी….!!

Ajaya Paudyal – Kahile Yeta Farke

अजय पौड्याल – कहिले यता फर्के

कहिले एता फर्र्के जनतालाई बहलाए
फेरी उता फर्र्के मित्ररास्ट लाई पनी टकराए
फकाए, फुलाए, फेरी थुमथुमाए
भन्दै हिडछु सहकर्मी सबैलाई मैलेनै सम्झाए
जो कुरा अझै आफै नै सम्झिन सकिन खोई मैले कस्लाई के सम्झाए?

लेखु लेखु भन्दै आगाड़ी आए न लेखे न लेख्नन नै लागाए
थोरै मात्रै पो हो लिएको मैले जनताले के नै पो गुमाए?
सुंन्य माँ नै त हो मैले सुरु गरेको सुंन्य माँ नै अन्त्य गराए

माकुरीको चाला जस्तो नेपाल आमालाई आफै खाए
आफ्नो परिवार बलियो पारेर देशलाई टुक्रा टुक्रा बनाए
अझैपनी सगर्व नेपाली हु भन्ने साहस पनी बनाए

अब तपाईहरू नै भन्नुहोस म को हु र मैले देश कस्तो बनाए?

Bibash Bipra – Ma, Premika Ani Karagar

बिबश बिप्र – म, प्रेमिका अनि कारागार

भो|
भइसक्यो-
मेरो अस्तित्वको उद्घाटन-यो कारागारभित्र

फलामको गेटमा लागेको खिया
मेरो कामकथामा लालमोहर ठोक्दैछ

मैले माया भेटेको छैन-आकासको
तिम्रो चुनावी उपहारको बट्टा पनि -बिनाआकासको
मैले पिउने चुरोटको धुँवा पनि कोठा भरिमात्रको

आजकल-
जेलरका जुँगाहरुमै शितलता छाएको छ  मेरोलागि
तिम्रो बर-पिपलको चौतारी यो कारागारले मन पराउन्न

मैले माया गर्नु – मर्नु सामान हो  बुझिराख

तिमीले एउटा गुलाब स्याहार्न सकिनछौ
अब त मैले पनि काँटीलाइ प्रेम गर्नुपरेको छ
कारण-

मेरो बन्दि-गृहभित्र मात्र काँटी छन्
एउटा गुलाब-
जेलरको प्राइभेट गमलाको पाले भएको छ

यसबखत,
तिमी पियानोको तरङ्गमा अनुभवको कथा बुन्दैछ्यौ की ?
म सन्तुष्टि भुल्न,
घरको कल्पनामा अर्को कारागार-चित्र कोर्दैछु

तिम्रो घरले तिमीलाई बासको अनुमति दिएको बेला-
नआऊ है- मलाइ भेट्ने इच्छा बोकेर
कारण-

– यो कारागारले तिमीलाई पाल्न सक्दैन,
– तिम्रा आँशुको पवित्रता यो कारागारले बुझ्नेछैन र
-मैले पनि नबुझेकै हुनेछु

Mohan Sitaula – Santanabbe Saal : Ek Shabdachitra

मोहन सितौला – सन्तानब्बे साल: एक शब्दचित्र

आर्य घाट बडो भीड शोकाकूल समूहले
भेला भएर पर्खेका छोरो आउला घाटमा
प्रभात आँसुले ल्याप्फै भिजेर दिवसै पनि
साँझ र रजनी रुन्थे गए विष्णुचरण भनी

सम्पादन उनी गर्थे पत्रिका भीड–भेलको
पहिलो चिन्तना डाको नेपाली मुटुको सिपी
खिपेर चिन्तना नौलो, टिपेर रोशनी–लिपी
‘आवाज’ नै थियो त्यस्को–स्वतन्त्र कसरी बनूँ ?
समुन्नत धराव्यापी नेपाली कसरी बनुँ?
विश्वको रङ्गमञ्चैमा शुभ्र संस्कृति सिञ्चनु!

कलाकृति थिए जस्का गद्यपद्य मिठासमा–
बग्दथे, पढ्थे पे्रय, श्रेय एकान्त कान्तमा
‘सुमती’ हैन दोस्रो त्यो नेपाली उपन्यासको
श्रीगणेश थियो साँच्चै पियारो इतिहासको
समाजको खुला ऐना नव्य दृष्टि सुलोचना
उद्धार र सुधारैका पाठ पढ्छन् सबैजना

सन्तानब्बे थियो कालो, काल लाल नेपालको
उग्र विद्रोहको साल, कालजयी कमालको
तन्नेरी, तरुणी धेरै हराए ,ध्.वस पारिए
लघारिए, कति मारे,कति पाशोमा बाँधिए
होम्मिए प्रौढ र बूढा युगान्तर गरौ भनी
मरेनन् ती सबै बोचे काल–खाल पसे पनि
मृत्युको व्दारमा पुग्दा मृत्यु दौडेर भाग्दथ्यो
गाथा अमरको गाई नवधुन बजाउँथ्यो!

पृथिवी कुरुक्षेत्रै हो नवचिन्तन–भेषको
योद्धाको युद्ध हो गाह्रो, नव निर्माण देशको
युग–पुरुषको उच्च अठोट, पुण्य कर्मको
गरौँ कि त मरौँ साँच्चो ! लीला कर्मठ पात्रको
सन्सार कार्यशाला हो लक्ष्य,प्रयोग,प्राप्तिको
उत्सर्ग जीवनी गर्ने मृत्युञ्जयी शहीदको
चौतारी उच्चमा बस्ने, महिमाको ,सुवासको
गौरव–गानमा बाँच्ने, मान, सन्मान सानको!

काललाई अँगालेर कालकै फूल भै फुले
नवयुग बनाएर, नव्य मौलो खड भए
सभ्यता सर्छ मौलेर चेतना–दीप पाउँदा
बलिदानी, तपस्वी र त्यागवीर पलाउँदा
इतिहास त्यहीँ बन्छन् जब नव्य अठोटका
एकै निमेष र स्थान ब्यूँझन्छन् दूर दृष्टिका
उठ्तछन् ,जुट्तछन् गाँठे!सशक्त भई चल्दछन्
दूर भविष्यका द्रष्टा बनेर जब बल्दछन्!

जीवन्त पान्थ हो मान्छे इतिहास बनाउँछ
उर्ध्व निकास नै खोज्दै नित्यै ऊ सुवसाउँछ
सतासी वर्षमा पुग्दा जेल झेलेर यातना
खपेर देशकानिम्ति, जेलबाट छुटे पनि
रोगी र बृद्ध थे तै’नि विद्रोह किन छोड्दथे?
लडी रहे दिए, हाले, भरे जोस र होस नै
वीरत्व हात पारेका विष्णुचरण उच्च हुन्
सपुत हुन् ,ठूला ज्ञानी, शुभ चिन्तक देशका
सद्बुद्धि, सूचना नौला नवयुगीन भेषका

स्वतन्त्रता र क्रान्तिका धन्य सेवी! समाजका―
बूढा–खाडा,कडा,काढा, खडा पीडा प्रगाडका,
अन्यायका सदा द्रोही, दूर दृष्टि भविष्यका
चित्तका, चेतका उच्च, जोसला, मुक्ति–मार्गका
बढारी तिस्कला,काँढा, उठाई रणका खुँडा
मडारी जोस, घम्सान, द्रोह, विद्रोह–खातिर
दुष्ट ,दुस्शासनी, दम्भी, हिङ्स्रक जन–मारक
हटाएर नयाँ ल्याउँक्ष्क, सभ्य शासक, पालक
समान न्याय,सन्मान, राष्ट्रिय, विश्व–भावना
रचना–रागका नाना,मानवीपन–चाहना
टेक अठोटको लिन्थे, टेका ,बोली, विचारले
आड पहाडझैँ दिन्थे, कहाँ काँतर टिक्दथे?
टिक्नेले कविता पाए एलिजिका मिठासमा,
सुवासमा,प्रशंसामा, मान्छेको इतिहासमा

पुनःपुनः नयाँ पुस्ता आउँछन् मृदु गानमा
तानमा ,धुनमा नौला, गुन्जाई स्वर लोकमा
दुःखको जीवनीबाट उठ्न दुःख सँगाल्नु छ
शत्रुता हैन मायाँको मधुर धार प्यूँनु छ
भुत्भुते बालुवाबाट उद्यानतिर लम्कन
ताप,सन्ताप तोड्नु छ ,सघंर्षशील बन्नु छ
व्देष,क्लेष,तीता डाहा सारा ध्वंस गराइद्यौ
प्रदूषण, खुराफाती सृष्टिबाटै पठाइद्यौ
मनको निम्नगाबाट म्लानभाव हठाइद्यौ
दिलको वागमा सङ्लो पे्रमधारा बहाइद्यौ
भुल्भुले मुटुका मूल सुवासित हुँदै बहुन्
हृदय–तालमा भाव–ताराहरू फुलि रहुन्।

यस्ता सद्भाव ती राख्थे,यस्तै नै पनि बोल्दथे
कार्यका क्षेत्रमा सारा उतारिकन छाड्दथे
यिनकै स्निग्ध अन्तेष्टि गर्न पवित्र पुत्रले
उज्यालो मार्गको दीप्ति बाल्न सुपुत्र रोकिए
अनन्त छुट्टिँदो आत्मालाई निहाल्न छेकिए
प्राणयाम महायान भनी विकल भैरहे
थुनिएका थिए भित्रै सिद्धि एकान्तमा रहे
दागबत्ती र अन्तेष्टि सारा अरुले पो गरे

–प्रकाशोन्मुख ‘सिद्धिसुधा’ बाट

Sandesh Rai – Sankramit Buddha

सन्देश राई – संक्रमित बुद्द

असम्भव यहाँ केही रहेन
पिपलको फेदमा बस्ने बुद्धलाई
एच.आई.भी. भएको छ

परिवर्तित छन् सोँचाईहरु
हराएको छ आफ्नोपन
मौलाएको छ गलत मानसिक्ता
बुद्ध संक्रमित छ

सम्झी सम्झी विर्सँदैछौँ आफैलाई
मष्तिष्कमा भर्दैछौँ हिंसाका कुहिराहरु
बाध्य पार्दैछौँ पुछिनलाई सिउँदोहरु
टुहुराको सम्मान दिँदैछौँ दुधे बालकलाई
डुबुल्की मार्दैछौँ रगतको स्विमिङ्ग पुलमा
पेटपुजा गर्दैछौँ परेवालाई काटेर
बुद्ध संक्रमित छ

मानव अस्थिपञ्जरको हाउभाउ लिएर
हराईसकेका आफ्ना वाणीहरुसँगै
हिपहप संगीतको तालमा झुमिरहेछ
अस्तित्वहिन वाँचीरहेछ
बिरामी बुद्ध
आधुनिक बुद्ध

थाकेको शरिर
विर्सिएका शान्तिसन्देशहरु
क्रमभंग तपस्याहरु
जताततै चिच्याहट र घाउहरु
एड्स हुन सक्छ बुद्धलाई
संक्रमित बुद्धलाई

मान्छेलाई मान्छे सोचिएको छैन यहाँ
भाइ–भाइ फुटेका छन्
बाँच्न सक्छ बुद्ध शायद
काँधमा काँध मिले
हिमाल, पहाड र तराई जुटे

Sabin Singh – Janawar Haru

सबिन सिंह – जनावरहरू

सडकमा,
एक हुल भेडाहरू,
गन्तव्यतिर लम्कदैछन,
कुनै भावना, कुनै आक्रोश नराखी
चुपचाप लाम लाग्दैछन ।

चोकमा,
एक हुल चमेराहरू
बाटो छेकी बसेका छन्
चिच्याउँदै, उफ्रिँदै, विद्रोहको आगो बाली
राप तापी रहेका छन् ।

अनि सेतो दुलोमा,
अलि सानो हुल स्यालहरू
आराम फर्माउँदैछन्,
सिनो कुरेर, ढोकामा चुकुल मारी
सुख सुविधामा रमाउँदैछन ।

रातो खोपीमा,
एउटा म परेवा
सानो झ्यालबाट यी हुलहरू चियाउँदै बसेको छ,
साँझ गुँडसम्म कसरी पुग्ने भनी
चिन्ता गर्दै योजनामा डुबीरहेको छ ।

Manoj Bogati – Saila Bahun

मनोज बोगटी – साइला बाहुन

साइला बाहुनले बाजेलाई पछ्याएनन्‌
बाबुलाई पछ्याएनन्‌।
उसले भने- म म भएर बॉंच्छु
म आफै बनाउँछु बाटो।

धेरै दाजुभाईबीच
कुन्नि किन साइला मिल्नै सकेनन्‌
भने- बरू कोइलाखानी जान्छु
पढ़्न जॉंदिनँ।

म ठग्दिनँ
यसरी नै एकदिन अग्लिन्छु।

उसको कोठा छुट्टियो
फोक्टा छुट्टियो।

एकदिन
त्यही कोठामा सर्किनी कान्छी पसिन्‌
त्यसपछि त पानी छुट्टियो
जिन्दगानी छुट्टियो।

साइला बाहुनलाई गाउँबाटै निकालियो
नाउँबाटै निकालियो।

आहिले साइलाको आफ्नै गाउँ छ
आफ्नै नाउँ छ।

उ अहिले भन्छ-
मेरो नाउँ कसैले मेट्न सकेन
मेरो गाउँ कसैले मेट्न सकेन
जसले मेट्न खोजे
उनीहरूले नै
मेरो आफ्नो नाउँ बनाए
मेरो आफ्नो गाउँ बनाए
यसो गर्न मैले नै उनीहरूलाई सघाएँ।

Sulochana Manandhar Dhital – Jeewan

सुलोचना मानन्धर धिताल – जीवन

जीवन
हरेक दिन
नयाँ भएर उदाउँछ
पुरानो भएर अस्ताउँछ
सूर्य सँगसँगै ।

Saroj Dhital – Meri Timi

सरोज धिताल – मेरी तिमी

रहर छ भने
भुईंकुहिरो भएर आऊ
र मलाई छोपिदेऊ
म चुपचाप मुस्कुराइरहन्छु
रमाइरहन्छु ।

चाहन्छ्यौ भने
सिमसिम पानी बनेर आऊ
विस्तारै विस्तारै मलाई लछ्रप्प भिजाऊ
म आंखा चिम्लिदिन्छु ।

घामै भएर आऊ र तताऊ मलाई
वा जून भएर आऊ र नुहाऊ मलाई
बाढी भएर आऊ र बगाऊ मलाई
वा हुरी भएर आऊ र उडाऊ मलाई

म मुस्कुराइरहन्छु
रमाइरहन्छु
किनकि
कल्पकल्पदेखि
तिमी मभित्रै छ्यौ
र म तिमीभित्रै

Ashesh Malla – Euta Sparsha

अशेष मल्ल – एउटा र्स्पर्श

एक दिन अचानक
शहरका चौबाटाहरुमा
हाम्रा मृत शरीरहरु
वेवारिस पल्टिएका हुनेछन्
र हामी हाम्रै लाश अघिल्तिर
उभिएका हुनेछौँ लाचार ।

एक दिन
आनक
हामीलाई बल्ल थाहा हुनेछ
हाम्रै शरीरबाट निस्केर हामी
हाम्रै लास अघिल्तिर उभिन पुग्नेछौँ
अनि
गीताका श्लोक
याद गर्ने कोसिस गर्नेछौँ
एक दिन अचानक
अनि पत्याउनेछौँ
आत्माका अमर अस्तित्वहरु
जब लास अघिल्तिर उभिएर
लाचार
र्स्पर्श गर्ने कोसिस गरिरहेका हुनेछौँ
आफ्नै लास
मानौँ
खोल फालेर हिँडेको
एउटा र्स्पर्श ।
एकदिन अचानक
न्रि्राबाट ब्यूँझदा
आफूसँगै नभएर
आफन्तहरुकै
लास
र लास वरिपरि
झिँगा स्वरुपमा
भन्किरहेका हुनेछौँ
सारा शहर ध्वस्त ध्वस्त
धुँवा/धुँवा चारैतिर
खण्डहर/खात/खात
लासहरु
अनि आकाशभरि मडारिएका हुनेछौँ हामी
बादलजस्तो
रूप रङ्ग र स्वरुपविहीन
एक दिन अचानक
सहरको धुलो/धुलो/र धुलो
उडिरहेका हुनेछन्
लम्पसार पर्नेछन् महलहरु
सडक सडक छोपिएर पछारिनेछन् गुम्बजहरु
अनि हामी हाम्रै लास भन्दा
अलि माथि भन्किरहेका हुनेछौँ
शून्यमा आफैँलाई खोजेर ।