माधव काभ्रेली – जिजीविषा
म उपन्यासको पछिल्लो फन्कामै व्यस्त थिएँ । जेसिकाको सम्पत्तिसँग भनौं या विदेशिने मोहले भनौं हिमालको विचार डग्मगाएको थियो । उर्सुलाजस्ती नायिकालाई छोडेर ऊ बान्की नमिलेकी, विदेशी, सेती, नेपाली पनि राम्रो बोल्न नजान्ने एउटी केटीसँग बिहे गर्न तयार भएको थियो । हुन त त्यसअघि हिमालले उर्सुलासँग बिहे गर्ने बाचा गरेको पनि थिएन । मात्रै उनीहरुको सामिप्यता देख्दा अड्कल मारिएका कुरा थिए । हिमालले दिएको चोट खप्न नसकेर उर्सुला बेपत्ता थिई । हिमालले उर्सुलालाई दिएको धोका मलाई पनि पचिरहेको थिएन । हिमालसँगको रिस खैँचेर म उर्सुलालाई सहानुभूति दिँदै थिएँ ।
खल्तीको फोनले डिस्टर्ब गरेपछि उपन्यास ओझेल प¥यो । । फोनमा एउटा आर जे सोध्दै थियो –‘सर, कथा तयार भएन ? आज त मंगलबार भरे त्यो कथा दिनुपर्छ । प्रोमो गैसक्यो । कतिखेर भेटूँ ?’ उसको प्रश्नले म झसङ्ग भएँ । कथा सुरु पनि भएको थिएन ।
‘एक दुईटा कथा त जगेडा राख्नु पर्छ नि !’— म उसलाई सुझाब दिएर आफ्ना कमजोरीलाई ओझेलमा पार्न चाहन्थें ।
‘प्रोमो अस्तिदेखि नै बजिसक्यो ।’— मेरो जवाफमा गम्भीरता नभेटेर होला, उसले एउटै कुरा दोहो¥यायो ।
‘अरे, आजकालका एफएम प्रोग्रामको के चिन्ता, चारपाँच ओटा गीत बजाउनुस्, छआठ ओटा सायरी पढ्नुस्, सबसे पपुलर ।’– मेरा कुराले ऊ निक्कै गम्भीर भयो । अलिबढी नै भनेछु क्यारे मैले । उसको गम्भीरताले मलाई पनि चीसो बनायो । भन्न त सही नै भनेको हुँ एफएम प्रोग्रामले टीन एजर बाहेक अरुलाई तान्नै कहाँ सकेका छन् र ?
मैले जत्ति बहाना बनाए पनि उसको स्वर ठूलो हुनु स्वभाविक थियो । आखिर कथा लेखेको ज्याला त मैले नायिकालाई भेटेकै दिन पाइसकेको थिएँ । अघिल्लो शनिबार उसले नायिकासँग भेटाएको थियो । नायिकाले आफ्नो कथा सबै भनेकी थिई । उसको भनाइमा जीवन्तता थियो । मैले अडियो रेकर्ड गरेको भए कथा अझै मर्मस्पर्शी हुन्थ्यो । उसले एउटै शर्त राखेकी थिई– ‘नाम गोप्य राखिदिनू ।’
कथामा नायक थिएन, नायिका मात्रै थिई । ऊ चाहन्थी अनन्तबाट उठेर एउटा नायक आओस् र उसका सबै पीडा हरेर लैजाओस् । सायद आर जेलाई नायक बन्ने रहर थियो र उसले यो कथा लेखाउनका निम्ति यतिधेरै मरिहत्ते ग¥यो ।
ऊ राम्री थिई, उमेरः १७ वर्ष, हुलियाः गोरी, पोटिली, हँसिली, डाह लाग्दो रुप थियो उसको । भर्खरभर्खर कलेज जान थालेकी थिई । नयाँ नयाँ साथीहरुका माझ रानो नै थिई ऊ । समूहको नेतृत्व गर्थी । समस्याहरु पहिचान गर्थी, समाधानका निम्ति अग्रसर हुन्थी, प्रतिभावान र क्षमतावान पनि थिई ऊ ।
‘ए उजेली ! मसँग बिहे गर्छेस् ?’ –कलेजको बाटोमा एउटाले जिस्क्यायो । उसले आँखा तरी । ढुंगा टिपेर हान्ने मन थियो तर हानिन । जिस्क्याउने केटो त्यही थियो जसले अघिल्लो दिन पछिल्लो बेञ्चबाट उसको लामो कपालमा चुइगम टाँसिदिएको थियो ।
अर्काेले उसलाई चिठी लेख्यो– ‘प्रिया, आखिरमा म तिम्रो लोग्ने हुँ, मैले तिमीसँग जिन्दगी बिताउन देउराली भाकें, शनिबार देउरालीमा पूजा छ, आऊ ल ।’ चिठीका अक्षर नराम्रा थिए । उसलाई पढ्ने मन थिएन तर पढी । रिस पनि थोरै उठेको होइन, पोख्ने ठाउँ कहीं नपाएर दबाई उसले ।
उसकी आमाका धेरै छोरीहरु मध्येकी जेठी छोरी, बहिनीहरुको स्याहारसुसारले झण्डैझण्डै हैरानजस्तै थिई ऊ ।
गाउँको भारो–पर्ममा एक नम्बर थिई । गाउँभरिकाले उसैलाई डाक्थे । ऊ पनि जीउको माया नराखी काम गरिदिन्थी । ‘छोरी हुनु त यस्ती’ –अरुहरु उक्साउँथे । ऊ मख्ख पर्थी ।
गाउँको कलेज आउँदा र जाँदा एक घण्टाको बाटोमा उसले धेरै अश्लिल शब्दहरु सुन्नु पथ्र्यो । केटाहरु उसलाई देख्ने बित्तिक्कै सिठ्ठी बजाउँथे, थप्पडी मार्थे । अब उसले कसको कानमा आइ लभ यू भन्छे भनेर तँछाडमछाडको तमासा झिक्थे । ऊ यो सबै देखेर दिक्क हुन्थी । केटाहरु आ–आफ्ना हात चुमेर फू–फू गर्दै ऊतिर सार्थे । ऊ भूइंतिर हेरेर हिड्थी । रिसले भनूँ या लाजले उसको अनुहार रातो हुन्थ्यो । सिनेमामा राजेश हमाल र निखिल उप्रेतीलेजस्तो सबलाई एकएक गरी पछारुँ भन्ने पनि उसलाई नलागेको होइन तर त्यो सजिलो थिएन । ‘आओ, तिमीहरुसँग एकएक गरी लड्छु ।’–उसले मनमनले भनी तर ओठसम्म ल्याइन ।
‘ओ मैया, एक चुम्बा देऊ न । एउटा हात्ती दिउँला ।’—सिकटेसिकटे ज्यान परेको एउटा फटाहाले भन्यो । उसले त्यता ध्यान दिइन ।
‘हात्तीहात्ती थोरै हो र ! दश दिनको ज्याला ।’– अर्काे कुहिरा आँखावालाले विष ओकल्यो ।
कतिखेर त उसलाई कुदेर गएर एक कीस दिउँ अनि ल झिक् भनूँजस्तो पनि लागेको थियो । त्यसपछि….. ऊ डराई, आत्तिई झसङ्ग भई । धत् ! ऊ आफैंले आफैंलाई हकारी । एकै छिनमा समालिई ऊ ।
पहिले पहिले धेरै छोरी जन्माएकोमा आमाप्रति उसको असन्तुष्टि थियो । आमाले अभावका कुरा झिकेर आँशु झार्दा उसले प्वाक्क भनेकी थिई –‘तिमीले नै त हो नि यत्तिका छोरी जन्माएकी ।’
उसलाई जीवनको सबैभन्दा ठूलो पश्चाताप थियो यसै वाक्यमा । त्यही वाक्यले उसकी आमाले चित्त दुखाइन् र गाउँभरि भन्दै हिंडिन् । ऊ पश्चातापकै भूमरीमा फस्दै गई । त्यस दिनदेखि उसले कसैलाई मुख फर्काइन । दुखका बज्रपात भइरहे, उसले धर्ती बनेर सहँदै गई ।
आफ्नै टोलको एउटा झ्याप्ले केटाले प्रेम पत्र लेखेछ । उसकी बहिनीले भेट्टाई । बहिनी जब्बर थिई । त्यसमा केके लेखिएको थियो उसले चाल पाईन । उसले भेटेकी भए पढ्थी र च्यातिदिन्थी । उसलाई सहने बानी परेको थियो । बहिनीले सहन सकिन, रातो सल कम्मरमा बाँधी, ‘झ्याप्ले बोकाहरु कता छन् ?’– भनेर बर्बराउँदै टोलतिर लागी । उसले बहिनीलाई पनि झगडा गर्नु हुँदैन भनेर रोक्न चाहेकी थिई तर भ्याइन ।
बहिनीले बहादुरी देखाई । त्यो झ्याप्लेलाई गोदेर छाती फुलाउँदै आई ।
ऊ कलेज जाँदै थिई । बाटोमा केटाहरुको हूल थियो । केटाहरुले सधै त्यसरी नै जिस्क्याउँथे । ऊ अभ्यस्त थिई । ऊ न तिनीहरुप्रति आशक्ति देखाउँथी न प्रतिकार नै गर्थी । एउटा मोटे केटाले हतारहतार उसलाई अंगालो हाल्यो, निधारमा चुम्यो र छोडिदियो । ऊ आतंकीत थिई, के गर्ने के नगर्ने उसले पत्तै पाइन । उसको ठाउँमा तपाई भए चिच्याई–चिच्याई गुहार माग्नुहुँदो हो । प्रतिकारमा ढुंगा वा चप्पल उचाल्नुहुँदो हो । सायद, म भएको भए पनि त्यसै गर्थें ।
ऊ आफू स्वतन्त्र जीवन जिउन चाहन्थी । त्यसैले अरुको जीवनमा पनि उसले कुनै आघात दिन चाहिन र मोटेलाई माफ दिई । मोटेले माफै दिन नसकिने दुव्र्यावहार, खुलेरै भन्दा बलत्कारै गर्न खोजेको जस्तो पनि लाग्दैनथ्यो । सायद, मोटेले नायिकालाई एकतर्फी प्रेम ग¥थ्यो, सम्मान ग¥थ्यो । यस्तो लाग्थ्यो, उसले मर्ने आदेश दिन्थी भने ऊ आज्ञाकारी बनेर मर्न तयार थियो ।
हैजाको महामारीभन्दा पनि छिटो यो खबर गाउँभरि फैलियो । उसको चरित्रमाथि अनेकौं बाँणहरु प्रहार भए । ऊ बनदाम भई । टोलभरीका आँखा उसलाई खैखबर गर्न थाले । गाउँलेहरुले आँखा मात्रै तरेनन्, उसलाई भेट्दा निधार खुम्च्याए, मुन्टो बटारे । गाउँकै इज्जत नाशेको भनेर अघिल्तिरै तथानाम गाली गर्न थाले ।
मलाई पनि लागेको थियो, ऊ चिच्याउन सकेकी भए राम्रै हुन्थ्यो । गाउँलेहरु चुप्प लाग्थे । भ्रम चिरिन्थ्यो । ऊ ठाडो शिर लिएर निर्धक्कसँग हिंड्न पाउँथी ।
खातमाथि खात पीडाहरु सहँदासहँदै उसका दिनहरु निरस भए । बाँचेको पनि व्यर्थै लाग्न थाल्यो । उसलाई निर्दाेष देख्ने र सहानुभूति दिने एउटा मान्छे पनि फेला परेन । त्यसपछि हरेक सोमबार बस्दै आएको व्रतलाई पनि क्रम भंग गरी । नाम जाने जति एउटै देउतालाई पनि गाली गर्न बाँकी राखिन उसले । विषको शिशीलाई सबैभन्दा प्यारो र उपयोगी सम्झी । टिनको बिर्काे हातैले फोर्न सजिलो थिएन, उसले हिम्मत गरी । हर्के पुग्दा आँ गरेर मुख बाउन बाँकी थियो । उसले दुवै हात फिजाएर भनी —‘तपाईंसँग अलिकति पनि हिम्मत छ भने मलाई भोग्नुस, पत्नी बनाउनुहोस् र जीवन दिनुहोस् ।
यहाँसम्मको कथा सुनुन्जेल आर जे पनि मसँगै थियो । आर जे चुरोटको अम्मली थियो । चुरोट तान्ने बाहानामा निस्केको आर जे दश दिनपछि रेडियोमा कथा पढ्ने दिन मात्रै भेटियो । सायद, उसले लेखाउन खोजेको कथा पनि यति नै थियो । ऊ देखाउन चाहन्थ्यो कि नायिका निर्दोष थिई ।
मेरो जिज्ञासा मरिसकेको थिएन । म कथा अगाडि बढोस् भन्ने चाहन्थें । आर जे निस्किएपछि ऊ मौन भएकी थिई । यति कथा भनीसक्दासम्म उसमा लाज र धकको अंश पनि देखिएको थिएन । त्यसैले म आशावादी थिएँ ।
‘हर्केलाई विश्वास गर्नुहुन्थ्यो?’— मैले मौनतालाई भंग गर्दै सोधें ।
‘चिहान राम्रो होस्् या नहोस् लाशलाई केही फरक पर्दैन ।’—उसले पेचिलो जवाफ दिएर फेरि बग्न थाली । ऊ चाहिनेभन्दा बढी नै निर्भिक देखिन्थी ।
त्यसपछि नायिका गाउँबाट गायब भई । उर्सुला पनि त्यसरी नै गायब भएकी थिई । हर्केसँगै शहर भाग्दा उसले धेरै सपना सजाएकी थिई । दुखले डाँडो काट्यो भनेर मख्ख पनि थिई ।
शहरको जीवन शैलीमा न हर्के भिजेको थियो न ऊ । अभावमा हर्के धेरै दिन टिक्न सकेन र गायब भयो । सायद, भाग्यो । रातभर अँगालोमा बेरिएर झिसमिसे हुनभन्दा एकाध घण्टा अगाडि डेराबाट निस्केको हर्के फेरि फर्केन । यहाँ जान्छु, उहाँ जान्छु पनि भनेन । कुनै खटपट परेको पनि थिएन ।
हर्के भागेपछि उसले शहरभरि खोजी वा फेरी आत्महत्याको प्रयास गरी, मैले यस्तै सोचेको थिएँ ।
‘त्यसपछि कहाँ–कहाँ खोजियो त ?’– उसको कथामा पुरै डुबेछु क्यारे, मेरो सोधाइमा औपचारिकताको अंश पनि थिएन ।
मेरो प्रश्न सुनेर उसले कुम उचाल्दै भनी –‘किन खोजूँ हर्केलाई ? शहरमा त्यस्ता हर्के कति पाइन्छन् कति ।’ उसको आँखाकै जवाफले म गलिसकेको थिएँ, त्यसमाथि मुखले पनि दिई ।
‘तपाईं मलाई कमजोर बनाएर कथा नलेख्नु होला ।’–उसले मलाई उपदेश दिन पनि भ्याई ।
मैले ऊसँग धेरै तर्क गरें भने उसले कथा लुकाउँछे वा बङ्ग्याउँछे भन्ने डर थियो । म बोलिनँ ।
उसले कथालाई फेरि जोड्दै भनी – ‘हर्केले न प्रेम गरेको थियो, न सँगै जिउने कसम खाएको थियो ।’ ऊ घरि मतिर घरि ढोकातिर हेर्थी । म एकतमास उसको अनुहारमा हेर्ने भैसकेको थिएँ । खास गरी उसले हर्केलाई यसरी बेवास्ता गरी कि एउटा बदाम बेच्ने केटो आयो र गयो । मलाई हर्केको बारेमा कौतुहलता थियो । म हर्के किन भाग्यो भनेर जान्न चाहन्थेँ । आफैंले भेटेको भए किन भागिस् भनेर हप्काउँथेँ पनि । त्यसपछि उसले हर्केको बारेमा केही बताइन । सायद, उसलाई पनि थाहा थिएन ।
हर्के र हिमाल दुवै सहानुभूति पाउन लायक थिएनन् । यी दुवै पुरुष पात्र थिए । मलाई आत्मग्लानी भो । कताकता लाज पनि लाग्यो । ‘किन म यिनीहरुजस्तै पुरुष भएँ ?’– मन खिन्न भइरह्यो ।
त्यसपछि उसले शहरको नयाँ हर्के भेट्टाई ।
‘नयाँ र पुरोनोमा यत्ति पनि फरक थिएन ।’– उसले चोर औला र बुढी औलाका टुप्पा जोडेर देखाउँदै भनी । नयाँ हर्केको फगत एउटा गुण बढी थियो । ऊ पुरानो जस्तो फोकटलाल थिएन । बेलाबेला धेरथोर पैसा पनि दिन्थ्यो ।
उसले फरक थिएन भन्नुको तात्पर्य दोस्रो पनि त्यसरी नै गायब भयो जसरी पहिलो गायब भएको थियो ।
दोस्रो पनि गायब भएपछि उसका दिनहरु सग्ला भएका थिए । कसैसँग पनि उसको गुनासो थिएन । उसले निर्जीव रेडियोलाई साथी बनाएकी थिई । रेडियोमै उसले आर जेले कथा पढेको सुनी । आर जेले रेडियोबाटै अनुरोध पनि गरेको थियो —‘तपाईंका पनि यस्तै मर्मस्पर्शी कथा छन् भने सम्पर्क गर्नुहोला ।’
उसले आर जेलाई सम्पर्क गरी । आर जे उसको कथा सुन्न र सुनाउन राजी थियो ।
ऊ आफ्ना दुखहरु देखाएर कमजोर हुन चाहन्नथी । यो कथा सुनाएर दुनियाको सहानुभूति बटुल्न चाहेको पनि होइन भन्थी । यति निर्भिक र आँटिली मान्छेले रेडियोबाटै कथा सुनाउने रहर पो किन गरी भन्ने मेरो जिज्ञासा बाँकी नै थियो ।
छुट्टिने बेलामा दह्रो गरी हात मिलाउँदै उसले भनी–‘अब एकपल्ट आमा बन्ने रहर बाँकी छ ।’
लोड सेडिङ्गको समस्याले गर्दा मैले कथालाई ईमेल ठेगानामा राखिदिन नसक्ने बताइको थिएँ । आर जे कथा लिन आयो । कथाका पन्नाहरु थुनेको खाम मैले उसका हातमा दिनु थियो । उसले त्यो खाम यसरी थुत्यो कि मायालुले उसलाई सस्पेन्स गिफ्ट दिँदै थिई, ऊ त्यसमा के छ भनेर जान्न असाध्यै उत्सुक थियो ।
ऊ असाध्यै खुसी देखिन्थ्यो । त्यति खुसी त म सानोमा दशैंका नयाँ लुगा लगाएपछि मात्रै भएको थिएँ हुँला । उसले मेरो कान नजिकै मुख ल्याएर खुसुक्क भन्यो –‘गाउँमा टुप्लुक्क पुग्ने हर्के मै त थिएँ ।’ उसले ङिच्च दाँत देखाएर हाँस्यो र हेलमेट लगायो । हेलमेटले नछोपुन्जेलसम्म उसको मुख त्यसरी नै हाँसिरहेको थियो ।
—साँगा,२०६६ काभ्रेपलाञ्चोक
(Sent to Sanjaal Corps via Email)