महेशविक्रम शाह – वधशालामा बुद्ध
(नेपाल साप्ताहिक)
उसलाई बन्दी बनाएर वधशालामा ल्याई पुर्याइयो, जहा“बाट ऊ हिजो मात्र भागेको थियो । उसलाई थाहा थियो, ऊ भाग्दाभाग्दै समातिएको खण्डमा क्रूरतापर्ूवक मारिन सक्छ । तर, यस खतराका बाबजुद ऊ वधशालाको बीभत्स र भयावह वातावरणवाट आफूलाई मुक्त गर्दै खुला आकाशको खोजीमा निरुद्देश्य हान्निएको थियो । दर्ुभाग्यवश ऊ भाग्दाभाग्दै समातिएको थियो । उसलाई पाता फर्काउ“दै वधशालामा ल्याई पुर्याइएको थियो, जहा“ उसले वषौर्ंैसम्म इमानदारीपर्ूवक कुशल वधिकको रूपमा आफ्नो सीप र कौशलको जादु प्रदर्शित गरेको थियो । ऊ वधशालामा वध गर्नका लागि ल्याइएका मान्छेमाथि लागेको अभियोग, तिनीहरूको रूपरङ्ग, जीउडाल र वर्गीय चरित्रबाट कसलाई कस्तो मृत्यु उपयुक्त हुन्छ भन्ने कुराको निर्ण्र्ााआफ“ै गथ्र्यो । उसको मनुष्य वध गर्ने निपुरणताबाट वधशालाका महानायक वधिकहरूको चित्त प्रफुल्ल हुन्थ्यो । उसका कुशल कारिगरी हातले प्रहार गरेको तरबारको चोटलेे मान्छेको सग्लो शरीरबाट तीनका अङ्गहरू यसरी छुट्टन्िथे, जसरी एक सिपालु मालीले आफ्नो कैै“चीले गुलाबका हा“गाहरू छा“ट्ने गर्दछ । उसको हतियारले ताछिएका मान्छेका विरूप शरीरहरू छटपटाउ“दै बीभत्स चित्कार छोड्थे । तिनका चित्कारमा जति धेरैे पीडाको भाव झल्किन्थ्यो, वधशालाका वधिकहरूको मुहारमा त्यति नै तृप्तताको आभा तैरिन्थ्यो । आफ्ना महानायकको तृप्त अनुहार देखेर उसको शरीरका अङ्ग-प्रत्यङ्गहरूमा वीर रसको उन्माद चढ्न थाल्थ्यो । मान्छेका कोमल शरीरहरूलाई धारिलो हतियारले निर्ममतापर्ूवक ताछ्दाताछ्दै ऊ वधशालाको र्सवश्रेष्ठ वधिक बनेको थियो । उसलाई के अनुभव हुन थालेको थियो भने आफूलाई र्सवश्रेेष्ठ कहलाउनुु छ भने क्रूर कसाइ“ बनेर मान्छेका अङ्गहरू ताछ्न सक्नर्ुपर्दछ । आफ्नो अगाडि अष्टमीको बोकोसरि निरीह बनेर झुकेका मान्छेका टाउकाहरू देखेर ऊ औधी रोमाञ्चित हुन्थ्यो । उसलाई विश्वास लाग्न थालेको थियो कि दुनिया“मा हतियारभन्दा र्सवश्रेष्ठ केही रहेन छ । मै हु“ भन्ने मान्छेलाई पनि एक शब्द बोल्नु नपरी कति सजिलोस“ग कजाउन सकिन्छ †
अचानक एक दिन उसको जीवनमा एउटा घटना घटित भयो, जसले उसलाई यो सोच्न बाध्य पार्यो कि मान्छेभन्दा र्सवश्रेष्ठ एउटा हतियार हुन सक्दैन । वधशालामा मृत्युको लाइनमा आफ्नो पालो कुरिरहेको त्यो युवक शान्त मुद्रामा थियो । उसको युवा शरीरमा स्थिरता थियो । ऊ कुनै पनि अस्वाभाविक व्यवहार देखाइरहेको थिएन । उसको अनुहारमा किञ्चित पनि भय र पीडाका भावहरू थिएनन् । अन्य बन्दी मनुष्यहरूझैै“ ऊ वधिकस“ग आफ्नो प्राणको भीख मागिरहेको थिएन । उसको मानव रक्तले लतपतिएको शरीर र हातमा रहेेको तरबारतर्फहर्ेदै त्यो युवक मन्द-मन्द मुस्काइरहेको थियो । ऊ वधका लागि लामबद्ध मनुष्यहरूलाई पालैपालो एक-एक गरी चटाचट काटिरहेको थियो । तरबारको धारबाट तपतप आलो रगत चुहिरहेको थियो । आफ्नो पालोमा त्यस युवकले शिर ठाडो पारेर जीउलाई तनक्क तन्काएर उतिर हेरेकोे थियो । उसका आ“खामा मृत्युको भय होइन, मृत्युमाथिको विजयको उत्साह र उल्लासको भाव टप्किरहेको थियो । उसका आ“खाको तेज देखेर ऊ पहिलोपटक आफ्नो रक्तरञ्जित तरबारस“गै लगलग का“पेको थियो । उसका आ“खामा वधिकप्रति चरम घृणा होइन अपार दयाको भाव उर्लिरहेको थियो । उसका आ“खामा जागृत दयाकोे भाव देखेर ऊभित्रको निर्दय व्याधा पनि जरैदेखि हल्लिएको थियो । त्यो निरीह युवक जो उसको मृत्युघातक तरबारको चोट पर्खिरहेको थियो, यस कठिन घडीमा पनि ऊ बिल्कुल सामान्य थियो । उसको शान्त मुद्रा र ओठमा खेलिरहेको स्मित मुस्कानले उसलाई काफर बनाइरहेको थियो । ऊ आर्श्चर्यजनक रूपमा आफूलाई निरीह अनुभूत गरिरहेको थियो । यस अनुभूतिले उसलाई विक्षिप्त बनाएको थियो । “तिमीले मलाई मार्न सक्छौ तर पराजित गर्न सक्दैनौ वधिक ††” त्यस युवकको शान्त र गम्भीर आवाजले ऊ तर्सेको थियो । उसले बोलेका कुराहरू वधशालाको दर्शनविरुद्ध थिए । मनुष्यको वध गरेर मानवीय हितको पक्षपोषण गरेको भ्रममा रुमलिइरहेको वधशालालाई ऊ हाकाहाकी हा“क दिइरहेको थियो । मान्छेहरूका तर्कमा भन्दा हतियारको प्रहारमा विश्वास गर्ने वधशालाको र्सवश्रेष्ठ वधिक त्यस युवकको खुला चुनौतीले पागल बनेको थियो । विक्षिप्ततामा नै उसले त्यस युवकको गर्धनमा जोडले प्रहार गरेको थियो र ऊ छिनभरमै दर्ुइ फ्याक बनेर ढलेको थियो । उसको निर्जीव अनुहारमा पनि मोहक मुस्कानका अवशेषहरू बा“की नै थिए । ऊ माना“ै भनिरहेको थियो, “मेरो टाउको गि“डेर पनि तिमीले मलाई परास्त गर्न सकेनौ वधिक †” त्यस युवकले आफू मर्दामर्दै वधिकलाई पनि मानसिक रूपमा अधमरो तुल्याएर गएको थियो । पाइन् चढाइएको धारिलो हतियारले मान्छेको गर्धन छिनाले तापनि मान्छेलाई पराजित गर्न सकि“दोरहेनछ । त्यस युवकको शान्त मुद्रा, कान्तिमय अनुहार, तेजस्वी आ“खाहरू र ओठमा खेलिरहेको मृदु मुस्कानले उसको सुषुप्त चेतनालाई झकझक्याएको थियो । उसमा आत्मबोध भएको थियो कि उक्त युवकलाई मारेर पनि उसले आफूलाई विजेता कहलाउन सकेन ।
वधशालाको दृश्य फेरिएको थियो । वधशालाको त्यो वधिक जसले सयौ“ मान्छेका अङ्गहरू ताछीताछी आफ्नो श्रेष्ठता कायम गरेको थियो, ऐले बन्दीको रूपमा थियो । ऊ बन्दीको रूपमा वधशालाको रक्ताम्य भुइ“मा लडिरहेको थियो । उसका हात र खुट्टाहरू फलामको साङ्लोमा जकडिएका थिए । वधशालामा विभिन्न्ा स्तरका वधिकहरूको आवतजावत बढ्दो थियो । वधशालाका हरेक वधिकहरूको आ“खामा आर्श्चर्य थियो । तिनका आ“खामा ऊप्रति चरम घृणा, रोष र दोषका भावनाहरू प्रकट भइरहेका थिए । तर, ऊ यी सम्पर्ूण्ा गतिविधिहरूवाट बेखबर आफ्नो जीवनको दिशा बदल्ने त्यस युवकको शान्त, सौम्य र धीर अनुहारलाई स्मरण गरिरहेको थियो । रातभरको शारीरिक यातनाले थिलथिलो बनेको थियो उसको शरीर । उसको घा“टी तिर्खाले प्याकप्याक भइरहेको थियो । उसलाई आभास भइसकेको थियो कि अब छिट्टै नै तिनीहरूले उसलाई मृत्युदण्ड दिने छन् । मृत्युको कल्पनाले मात्र पनि ऊ विचलित भयो । आफ्नो तरबारले मान्छेका टाउकाहरू गि“ड्दा उसले कहिल्यै आफू पनि एक दिन मर्नर्ुपर्छ भन्ने सोचेको थिएन । यो त्यही वधशाला थियो, जहा“ उसले मान्छेका गि“डेका टाउकाहरूमा लात्तीले हान्दै भुकुण्डो खेलेको थियो तर एक दिन यही भूमिमा आफ्नो टाउको पनि भकुण्डो बन्ने छ भन्न्ो सम्भावनाको आकलन उसले कहिल्यै गर्न सकेको थिएन । तर, आज उसले कहिले नसोचेको, नचिताएको घटना घटित हुन गइरहेको थियो । उसले अरूको वध गरेझ“ै ऊ पनि एक वधिकबाट काटि“दै थियो । उसलाई साङ्लोले पशुलाई डोर्याएझै“ डोर्याएर वधशालाको वधस्थलमा ल्याई पुर्याइयो । उसले त्यहा“ देख्यो हात पछाडि बा“धिएका नाङ्गा मान्छेहरू वध गर्नको लागि तयार गरिएका छन् । उसलाई अचानोनिर उभ्याइयो । हातखुट्टाहरूलाई सिक्रीबाट मुक्त गरियो । उसको नाङ्गो शरीरमा आलो रगत लेपन गरियो । ऊ ऐले वधशालाको पहिलेकै रक्तपिपासु वधिकमा परिवर्तित भएको थियो । उसको हातमा उसले प्रयोग गर्ने गरेको रक्तरञ्जित तरबार थमाइयो । हातमा तरबार समातेर का“प्दै ऊ किर्ंकर्तव्यविमूढ ठिङ्ग उभिरह्यो । यहा“ उसलाई उसको वध गर्न होइन, उसको हातबाट अरूको वध गराउन ल्याइएको थियो ।
“त“ वधशालाको वधिक होस् । तेरो धर्म मान्छेहरूको वध गर्नु हो । आफ्नो तरबारले दुस्मनका टाउका काट्नु तेरो कर्तव्य हो, नायक,” वधशालाको महानायकको आवाज लहरि“दै आयो उसका कानमा ।
उसले आफ्नो हातमा थमाइदिएको धारिलो हतियारलाई हेर्यो । घ्रि्रो तेर्स्याएर उ“धो मुन्टो लगाई उभिरहेका मनुष्यहरूतर्फहेर्यो । उसले आफ्ना आ“खाहरू चिम्ल्यो । उसले देख्यो उसको मनभित्रबाट त्यही युवकको शान्त र कान्तिमय अनुहार मन्दमन्द मुस्कुराउ“दै चियाइरहेको थियो ।
“तरबारले टाउको काटेर मान्छेलाई पराजित गर्न सकि“दैन महानायक ˜˜ ।।” ऊ घोक्रो फुलाएर करायो । उसले हातमा रहेको तरबारलाई जोडले पर हुत्यायो । वधशालामा कोलाहल मच्चियो । वधशालाको भगौडा वधिक अहिंसाको राग अलापिरहेको छ । वधशालाको घोर अपमान †† वधशालाका मूल्य-मान्यताहरूप्रतिको क्रूर प्रहार † आक्रोशले चूर भयो वधशाला ।
ऊ फेरि फलामे साङ्लोले घेरियो । उसलाई वधशालाको बीचोबीच रहेको मौलोमा ल्याएर बा“धियो । यो त्यही मौलो थियो, जहा“ ऊ पहिले वधशालाका दोषी मनुष्यका गर्धनहरू छिनालेर वधशालाका सिकारु वधिकहरूलाई वध गर्ने नौलानौला विधि र तरिकाहरू सिकाउने गर्दथ्यो । तर अफसोच † आज ऊ स्वयं त्यस मौलोमा बलि चढ्न गइरहेको थियो । वधशालामा मृत्यु उत्सव थियो । वधशालाको दर्शनविरुद्ध जाने कुल्याहालाई मृत्युदण्ड दिने दिनमा मृत्यु उत्सव मनाइन्थ्यो । वधशालाको सम्पर्ूण्ा दृश्य रक्तरञ्जित थियो । मान्छेको आलो मासु पोलेको गन्धले वातावरण रङमङएिको थियो । वधशालाका महानायक र नायकहरू शरीरमा विभिन्न प्रकारका हातहतियारहरू धारण गरेर र्सवाङ्ग नाङ्गै मौलोवरिपरि उभिएका थिए । तिनीहरूको नाङ्गो शरीरमा रगत लेपन गरिएको थियो । तिनका अनुहारहरू थरीथरीका मुखुण्डाले छोपिएका थिए । तिनका गलामा मान्छेका खप्परहरूको माला लत्रिएको थियो । महानायक र नायकको पछाडि रक्तसेनाहरू उभिएका थिए । रक्तसेनाहरूमध्ये कोही हात-खुट्टाका नलीहाड फुकिरहेका थिए, कोही करङका हड्डीहरू रेटिरहेका थिए भने कोही हातले खप्परमा ठटाइरहेका थिए । यस क्रियाको फलस्वरूप त्यहा“ अनौठो धुन सिर्जना भइरहेको थियो, जसलाई मृत्यु सङ्गीत भनिन्थ्यो । उसले आफ्ना सपाट आ“खाले आफ्नो मृत्यु समारोहको सरर्सर्ती निरीक्षण गर्यो । उसले देख्यो कि उसको वरिपरि वधशालाका महानायक र नायकका रक्तमय नाङ्गा शरीरहरू उभिइरहेका छन् । उसले अनुभूत गर्यो मरेको मान्छेको अस्थिपञ्जरबाट मृत्यु सङ्गीतको धुन निकालिरहेका असङ्ख्य रक्तसेनाहरूको हावभाव । “मेरो मृत्यु नजिक छ,” उसले आफ्नो मृत्युको कल्पना गर्यो । मृत्यु ग्रहण गर्नुभन्दा पहिले उसले वधशालाको समग्र स्वरूपलाई हर्ेन चाह्यो, जहा“ उसले वषार्ंर्ैैम वधिकको रूपमा तरबारले मान्छेका टाउकाहरू उछिट्याएर आफ्नो जीवनलाई सारहीन र गन्तव्यविहीन तुल्याएको थियो । उसले आफ्नो अन्तिम घडीमा वधशालाको सम्पर्ूण्ा परिवेश नियाल्ने इच्छा गर्यो । उसले हेर्यो वधशालाको त्यो सा“घुरो कक्ष, जहा“ भोक र प्यासले छटपटिएका बालकहरू थुनिएका थिए । उसले आ“खाले र्स्पर्श गर्यो ती बालकहरूलाई जो वधशालाको वधिक बनाउन तिनका आमा र बाबुको कोखबाट जबर्जस्ती खोसेर ल्याइएका थिए । ती बालकहरू भविष्यका रक्तसेनाहरू थिए । ती बालकहरूलाई उसले पनि सिकाएको थियो कि वधशालाको दर्शन नै दुनिया“को र्सवाेच्च दर्शन हो । र, यही दर्शनको कार्यान्वयनका लागि उसले ती बालकहरूलाई मान्छे मार्ने विभिन्न उपकरणहरू र मृत्युका विविध तरिकाहरूका बारेमा प्रशिक्षण दिएको थियो । उसले स“गै जोडिएको अर्काे विशाल कक्षमा हेर्यो, जहा“ वयस्क युवाहरूलाई वधशालाका सिद्धान्तहरू सिकाइ“दै थियो । वधशालाको एउटा नायकले-मृत्युदण्डका विविध विधिहरूका बारेमा प्रवचन दिइरहेको थियो । नजिकै अन्य युवाहरू मृत्युदण्डका विधि र तरिकाहरूका बारेमा व्यावहारिक प्रयोग गरिरहेका थिए । भिन्नभिन्न अपराधका अपराधीहरूलाई वध गरिने विविध विधिका प्रयोगहरू । उसलाई ग्लानि भयो कि विगतमा निरुद्देश्य ऊ पनि यस कार्यमा संलग्न थियो । उसले पनि आफ्ना शिष्यहरूलाई मृत्युका कठोर प्रयोगहरू सिकाएको थियो । उक्त प्रयोग-प्रशिक्षण-सत्र भयावह र बीभत्स हु“दै गइरहेको थियो । उसले आफ्नो दृष्टिलाई अर्काे स्थानमा स्थिर गर्यो, जहा“बाट मान्छेका करुण चित्कारहरू बाहिर प्रतिध्वनित भइरहेका थिए । त्यस कक्षमा मृत्युको पालो पर्खेर बसेका विभिन्न लिङ्ग, उमेर, वर्ग र पेसाका निर्दाेष मनुष्यहरू थिए, जो वधशालाको दर्शनको विरुद्धमा उभिएको आरोपमा आरोपित थिए । महिना“ै दिनसम्म थुनिएर रहेका ती अभागी मुनष्यहरू केवल अस्थिपञ्जरका अवशेष थिए । तिनका शुष्क गलाबाट निस्केको
करुण क्रन्दनले वधशालालाई वधमय बनाइरहेको थियो । कैदी मनुष्यका मृत्युको त्रासले भयातुर अनुहारहरू देखेर ऊ मर्माहत बन्यो ।
उसले हेर्यो, आफ्नो ठीकअगाडि जहा“ मान्छेका कङ्कालहरूका स-साना थुम्का निर्माण भएका थिए । वधशालावरिपरि जहा“तही“ रगतका कुण्डहरू थिए । कङ्कालहरूका पहाड र रगतका कुण्डहरूलाई हर्ेदै उसले सोच्यो, यी कङ्कालका पहाड र रगतका कुण्डहरूले पनि वधशालाको महत्तालाई सिद्ध गर्न सक्ने छैनन् । भविष्यले यस वधशालाका महानायक र नायकहरूस“ग यी मानव कङ्कालका पहाड र रक्त कुण्डहरूको मूल्य माग्ने छ ।
“र्सवथा मिथ्या हो, यो वधशाला र मिथ्या हुन् यहा“का अनुयायीहरू,” उसले चर्काेे स्वरले चिच्याउ“दै भन्यो ।
उसका शब्दहरू सुनेर वधशालाको मृत्यु-उत्सव वातावरणमा चकमन्नता छायो । एकैछिनको निःशब्दतापश्चात् त्यहा“ मृत्युको धुनमा रक्तसेनाका मृत्यु-प्रलापहरू गुञ्जन थाले । र, यो प्रलाप मृत्युको धुनस“गै अझ तीव्रतर ह“ुदै गयो ।
मृत्यु उत्सवको अन्तिम चरण आयो † मनुष्य वध मौलोवरिपरि उभिएका वधशालाका महानायक र नायकहरूमध्येबाट एक जना नायक हातले बडेमाको तरबार उचालेर ऊतिर लम्क्यो । मृत्युको सङ्गीत झन् पर्खर भयो र प्रखर भए रक्तसेनाका प्रलापहरू † उसले देख्यो, एक जना वधिक तरबार उचालेर ऊतिर लम्किरहेको छ । आफ्नो मृत्यु समारोहमा उसले बल्ल थाहा पायो कि वास्तवमा ‘मृत्यु’ कति भयानक र पीडादायक हु“दोरहेछ । सयौ“ मान्छेका टाउकाहरू छिनाल्दा उसलाई कहिल्यै मृत्युको पीडा महसुस भएन । अर्काको अवास्तविक, अकाल र अप्राकृतिक मृत्युमा उसले जहिले पनि आफूलाई ‘मृत्यु विजेता’ ठान्यो । तर, उसलाई अहिले बोध भयो कि उसको त्यो अनुभूति मात्र एक रक्तपिपासु व्याधाको पागलपनसिवाय केही थिएन ।
“मलाई वध गरेर पनि यिनीहरू मेरो अहिंस्रक विचारलाई मार्न सक्दैनन् । मलाई पराजित गर्न सक्दैनन्,” यस दिव्यज्ञानको प्रकाशले उसको अनुहार देदीप्यमान भयो । उसले प्रत्यक्ष आफ्ना आ“खाअगाडि आफ्नो हातबाट कालकवलित भएको त्यही युवकको प्रदीप्त अनुहार देख्यो ः शान्त मुद्रा, अर्धमुदित आ“खाहरू, कान्तिमय अनुहार र ओठमा खेलिरहेको मृदुल मुस्कान । युवकका ओठहरू विस्तारै चलमलाए । र, उसले पहिलोपटक उक्त युवकको मधुर स्वर सुन्यो ः
“हे अहिंसाका अनुगामी † तिमीभित्र पनि बुद्ध छ † आफ्नो बुद्धलाई तिमी आफ“ैभित्र खोज † वधशालाको अन्तिम सत्य पनि बुद्धत्वको परिनिर्वाण हो ।”
उसले पनि मानौ“ मोक्ष प्राप्त गर्यो । उसको गलाबाट अनायास गम्भीर स्वर प्रस्फुटित भयो ः “बुद्धम् शरणम् गच्छामि ˜˜
धम्मम् शरणम् गच्छामि ˜˜
सङ्घम् शरणम् गच्छामि ˜˜।”
वधशालाको मृत्यु उत्सवमा अचानक चकमन्नता छायो, “बुद्धम् शरणम् गच्छामि ˜˜।” मृत्युदण्ड पाएको भगौडा वधिकको गलाबाट एकोहोरो बुद्धत्व प्राप्तिको अलाप गुञ्जिरह्यो ।
किर्ंकर्तव्यविमूढ छ वधशाला, किर्ंकर्तव्यविमूढ छन् वधशालाका अनुयायीहरू र बिलखबन्द छ तरबार हातमा उचालेर उभिरहेको वधिक † वधशालामा एकोहोरो “बुद्धम् शरणम् गच्छामि ˜˜” को ध्वनि घनिभूत हु“दै गइरहेको छ । यस सात्विक ध्वनिले वधशालाको समग्र वातावरण गुञ्जायमान भइरहेको छ । वधशालाका रक्तसेनाका ओठहरू पनि विस्तारै चलमलाउन थालेका छन् । तिनीहरू आर्श्चर्यचकित छन् कि यो गुञ्जन मृत्यु उत्सवको सङ्गीतभन्दा अत्यन्त सजीव, मोहक र कर्ण्र्ाा्रय छ । वधशालाका महानायक र नायकहरू भने निःशब्द छन् । तर, तिनीहरूको अनुहारको हाउभाउले स्पष्ट सङ्केत दिइरहेको छ कि यस प्रखर आवाजले तिनीहरूभित्रको बुद्धलाई पनि सुस्तरी ब्यू“ताइरहेको छ ।
नेपाल साप्ताहिक
अंक ११४