पहिले पहिले सरिताको सबैले प्रशंसा गर्ने गर्थे । टोलछिमेकमा शिष्ट मिजासिली शीलस्वभाव स्पष्ट वक्ता र मेहनती युवतीको उदाहरण दिनु पर्दा सबैले उनै सरिताको नाम लिने गर्थे । उनको पढाइ पनि असाध्यै राम्रो थियो । उनको मेहनत र लगनशीलता देखेर बुबाआमा र दाजुले पढाइमा निरन्तरता दिन सहयोग गरे । सरिताले अहिले व्यवस्थापन विषयमा माष्टर डिग्री पास गरिसकेकी छिन् । सरकारी अफिसमा स्थायी अधिकृत भइसकेकी छिन् । भन्ने हो भने पढाइको अन्तिम किनारा पार गरिसकेकी छन् र पढाइ पछिको लक्ष्य समेत पुरा भइसकेको छ । यतिखेर उनको झनै प्रशंसा गर्नुपर्ने हो । तर सबैले उनको कुरा काट्ने गर्छन् ।
सरिता राम्रो खानदानकी युवती थिइन् । मुलको पानी र कुलको छोरी भन्छन् । त्यसमाथि पढेलेखेकी । बढ्दो जवानी र उमेरमा साह्रै राम्री पनि थिइन् । यो देखेर नाता कुटुम्वहरूले १७-१८ वर्षको उमेरदेखिनै विवाहको लागि माग्न आएका थिए । तर पढाइप्रतिको मेहनत र लगनशीलता देखेर उनको आमा र बुबाले विवाहको कुरै पर्न दिदैनथे । परिवारको एक्लो छोरी नपुग्दो के छ र पढाइ राम्रो छ मेहनती पनि छिन् । अहिले नै विवाह गर्ने विचार छैन । उनको इच्छा अनुसार पढाएर मात्र विवाह गर्ने विचार छ । सरिताको बुबाले छोरी माग्न आउने क्रटुम्वहरूलाई यसरी नै जवाफ दिने गर्थे । सरिता आफैलाई पनि छिट्टै विवाह गर्ने रहर थिएन । कम्तिमा विएसम्म पढेपछि मात्र विवाह गर्ने उनको इच्छा थियो।
कुनै काम गर्न भाग्यले पनि साथ दिनु पर्छ भने झै सरितालाई पनि त्यस्तै भयो । उनले एसएलसी।दिएकै वर्ष देखि उनी पढेको स्कूलमा १०:२ को पढाई शुरु हुन थाल्यो । अर्को वर्ष व्याचलरको पनि पढाई शुरु भयो । घरैमा वसेर उनले व्याचलरसम्म पढ्न पाइन्। राम्रो अङ्क ल्याएर व्याचलर उतिर्ण गरेकीले उनलाई नियमित एमकम पढ्ने विचार आयो । उनको बुबाले त अव विवाह गराउने सोचेका थिए । तर उनको पढ्ने इच्छा पुरा नभएकोले कर गर्न सकेनन् । उनको इच्छा अनुसार एमकम पढ्न शहर पठायो ।
पढाइको स्तर उनको उमेरमा आएको परिपक्वता आदिले अव त सरिताले पढाइको साथ साथै काम प्रति पनि सोच्न थालेकी थिइन् । हुन पनि पढे पछि जागिरै खानु पर्छ भन्ने सोचाइबाट फरक नरहनु कुनै नौलो कुरा होइन । उनले पढाइको साथसाथै लोक सेवाको परीक्षाको लागि समेत तयारी गरेकी थिइन् ।
एमकमको अन्तिम परीक्षा भइसक्यो । तैपनि लोक सेवामा विज्ञापन खुलेको होइन । एमकमको पढाइलाई कटाएर गरेको तयारी खेर जाने हो कि भन्ने कुरामा चिन्ता मानेकी थिइन् । परीक्षा पछिका बाँकी दिनहरूमा उनले विभिन्न भाषा शिक्षण र कम्प्यूटर सिकिन् । गर्दा भन्दा झण्डै वर्ष दिनै वित्यो तैपनि लोकसेवाको विज्ञापन खुलेन । उनी दिक्क मान्न थालिन । हुन पनि त्यत्रो मेशनतले पढियो जागरिकै लागि छुट्टै तयारी समेत गरियो तर परीक्षा दिन नपाइदाको पिडा असह्य हुनु स्वभाविक हो । उनले घर नजिकको आफूले पढेकै १०ं२ कलेजमा स्वयम् सेवकको रुपमा पढाउन थालिन् । दिउसो पढाउन गरिनु पर्ने तयारीले उनको अध्ययनलाई थप टेवा पुगेको थियो । पढाउन थालेको झण्डै वर्षदिन पछि मात्र लोक सेवाले अधिकृतको विज्ञापन गर्यो । परीक्षा पनि छिट्टै भएन । सरिताले लेाक सेवाको परीक्षा पास गरिन् । अधिकृत पदको नियुक्ति दिना साथ दिलाइने पूर्वसेवा तालीम पश्चात सरिता पहाडी जिल्लाको महिला अधिकृत भएर गइन् । त्यहा उनी कार्यालय प्रमुख बनिन् ।
गएको केही दिनमै जिल्ला कर्मचारी मिलन केन्द्रले उनको स्वागत कार्यक्रम गर्यो । परिचयको क्रममा उनलाई सुश्री शब्दले पुकारिंदा अविवाहित रहेको कुरा सबैले थाहा पाए । यो जिल्लाको पानी नै कडा छ यँहा कोही पनि धेरै समय अविवाहित बस्न सक्दैन । सिडियो सा’बले व्यङ्गात्मक हाँसो गर्नु भयो । जिल्लाको कर्मचारीको पीरमर्का बुभुने हजुर नै हो क्यारे सहयोग गर्नु पर्यो नि एलडियो सावले कुरा थप्नुभयो । सरिता केही वोलिनन् हासिन् मात्र । नेपालमा अझै पनि अधिकृत स्तरका महिला कर्मचारीहरू औलामा गन्न सकिने संख्यामा मात्र छन् । महिला अधिकृतहरूले केही राम्रो काम गर्ना साथ बृति विकासकेा राम्रो अवसर पाइने अवस्था छ । उनको सफलताका बाटाहरू खुल्दै गयो । उनको सफलता देखेर घर परिवार र चिनजानका इष्ट मित्रहरू सबै खुसी हुन्थे ।
सरिताको पढाइ र त्यसपछिको इच्छा भनेको जागिर थियो त्यो दुवै पुरा भयो । अव उनको लागि गरिनु पर्ने एउटै काम भनौ वा इच्छा वुकि छ त्यो हो विवाह । अव त सरितामा पनि विवाह गर्ने इच्छा पलाएको छ । उनको आफ्नो उमेर पनि ३० नाघि सक्यो ।
महिलाहरूले विवाह गर्दा आफ्नो हुनेवाला श्रीमान् वा केटा हर कुरामा आफू भन्दा उच्च स्तरको होस भन्ने चाहन्छन् । शैक्षिक योग्यता पदीय मर्यादा उमेर शरीरिक वनौट र आर्थिक हैसियत जस्ता कुराहरू श्रीमतीकॊ भन्दा श्रीमान्को उच्च हुनुपर्छ । सरिताले पनि यस्तै सोचाइ राखिन् । हुनु पनि एमकमपास गरिसकेकी अधिकृत स्तरको जागिरमा लागेकि सरिताले आफू भन्दा जानाजानी तल्लो स्तरका केटासँग कसरी विवाहको लागि कुरा चलाउनु । आफ्नो पदिय मर्यादाको ख्याल राख्नै पर्ने हुन्छ । कतै औपचारिक कार्यक्रममा श्रीमान् भनेर परिचय गराइने व्यक्ति आफू सुहाउदो हुनै पर्छ भन्नेमा सरिता थिइन् ।
हुन त जागिरमा लागे पछि पनि विवाहको लागि धेरै जनासँग कुरा चलेको थियो । तर उनले चाहेको र मनले खाएको जस्तो केटा कोही पाइएको थिएन । एसएलसी पास गरेपछि शहर पढ्न आएकी भए धेरै केटा साथीहरूसँग चिनजान हुन्थ्यो । ती मध्ये केाही न कोही त भने जस्तो भेटिन्थ्यो होला नि । उनी घरैमा वसेर व्याचलर सम्म पढेकीमा मनमनै पश्चाताप मान्थिन् ।
सरिता एक दिन कार्यालयबाट फर्कदै थिइन् । बाटोमा उनले आफ्नो स्कूल पढ्दाको साथी सुजितासँग भेट हुन्छ । धेरैदिन पछि साथीहरू वीच भएको भेट दुवैले निकै रमाइलो महसुश गर्छिन् । आपसमा घर-घरायसीका कुराहरू हुन्छन् । कुराको प्रसंगमा सुजिताको एसएलसी पास हुना साथ विवाह भएको अहिले उनको २ वटा छोराहरू हुर्किसकेका कुरा वताउछिन्् । श्रीमान आफ्नो काममा जानु हुन्छ र उनी गृहिणीको रुपमा घरकै काममा व्यस्त हुन्छिन् । उनको परिवारमा एक किसिमको हुसो र खुसी नै देखिन्छ ।
पारिवारिक दृष्टिकोणबाट हेर्ने हो भने सुजिताको भन्दा सरिताको हैसियत निकै राम्रो मानिन्छ । तैपनि सरिताको अनुहारमा खुसी र हुसो देखिदैन । उनी सधै चिन्तित् मुद्रामा देखिन्छिन् । जवानीको रातो रङ्ग उडेर फुस्रो देखिन थालिसक्यो । अनुहारमा चमक देखिदैन । अनुहारका गाला चाउरी परेजस्तो देखिन्छ । कहिले काही ऐनामा आफ्नो अनुहार हेरेर झनै खिन्न हुन्छिन् । मेकअपले मात्र कतिदिन धान्ने । सौन्दर्य प्राकृतिक हुनुपर्छ । उनी भित्र भित्रै चिन्तित् हुन्छिन् । तर के गर्नु विवाहको कुरा लिएर सरितालाई माग्न नआएको पनि होइन जोडी मिल्ने कोही हुदैन ।
एक जना त्यसै जिल्लामा सहायक सिडिओ भइ काम गरि सेकेका अधिकृतको जेठी श्रीमती पाठेघरको क्यान्सरले वितेकी थिइन् । जेठीबाट जन्मिएको एक छोरा तिनको हेरचाहको लागि पनि उनी दोश्रो विवाह गर्न चाहन्थे । सरिताको उनै अधिकृतसँग कुरा चलाइयो तर यो उनको रोजाई भित्र पर्न सकेन ।
सम्पर्कमा रहेका एक जना प्रहरी निरीक्षक पनि विवाहको लागि योग्य उम्मेदवार थिए । उनी जागिरको सिलसिलामा जिल्लामा सरुवा जानु पर्ने बच्चाको पढाइले गर्दा श्रीमतीलाई साथमा लिएर हिड्न अनुकुल नमिलेकोले घरमै छाडेका थिए । उता श्रीमतीले विभिन्न वहानामा आफ्ना श्रीमान्लाई वोलाइ रहन्थिन् । उनको माग अनुसार समय दिन नसकेको विषयमा भएको झगडाको कारण सम्वन्ध विच्छेद गरी एक्लै वसेका थिए । उनी पनि आफ्ना साना छोरी हेर्नकै निमित्त दोश्रो विवाह गर्न चाहन्थे । उनको वारेमा पनि सरितालाई सोधियो सरिताले इच्छा देखाइनन् ।
छिमेकी जिल्लाको जिविसमा कार्यरत योजना अधिकृत करीव ४० वर्ष जतिका हेर्दैमा दुव्लो पातलो मरन्च्यासे देखिन्थ्यो । उनी प्रेममा धोका खाएर विवाह नगरी वसेका आइन्दा कहिल्यै विवाह नगर्ने पक्षमा थिए । उनीसँग पनि टुङ्गो लागेन कुरा चलाउनु मात्र भयो ।
केही समय पछि त्यसै जिल्लामा एक जना नया इन्जिनियर आए । उनी अविवाहित थिए । मिल्दो जोडी पाएमा विवाह गर्ने मनस्थितिमा थिए उनी। उनले सरितासंगको भेटमा दिदी भनी सम्वोधन गरेकाले कुरा चलाउने आटै आएन । उनी उमेरमा कान्छो र हेर्दैमा भाइ जस्तो देखिन्थ्यो ।
कोही उमेरमा कान्छो कोही पहिलो श्रीमतीले छाडेर एक्लै वसेका कोही जेठी श्रीमती मरेकी । के के हो के के अमिल्दा कुराहरू मात्र आइपर्छ । कहिले कुही त लाग्दथ्यो विवाह गरी घरजम गर्नु सरिताको भाग्यमा लेखिएकै छैन उनलाई विवाह शव्द सुन्न पनि दिक्क लाग्न थालि सक्यो । उमेरमा घर गृहस्थी नभए पढाइ र पदको के अर्थ पहिले उनको पढाई र जागिर प्राथिमिकताको विषय थियो अहिले उनलाई यही जागिर देखि घृणा र घाडो लाग्न थालेको महसुश हुन्थ्यो । असम्वन्धित व्यक्तिसँग विवाहको कुरा गर्नु पनि कसरी कहिले काही त उनी मनमनै मुर्छित् हुन्थिन् ।
बल्ल बल्ल एकजना जात मिल्दो अधिकृतसँग सरिताको कुरा चलाइएको थियो । उसले राखेको क्राइटेरिया भित्र सरिता परिनन् । श्रीमान्लाई दिनु पर्ने सहयोग मायाममता र स्नेह अधिकृत श्रीमतीबाट पाउन सकिदैन । उसको भनाइ थियो । दुवैजनाले समान सुख सयल र मर्यादा खोजिन्छ व्यक्तित्वको संघर्ष हुन्छ त्यतिखेर कसले कसलाई मान्ने छिट्टै पारिवारिक मनमुटाव आउन सक्छ भन्दै त्यो अधिकृत पन्छियो ।
अव त सरिताले आफ्नो पिडा र असन्तुष्टि मिल्ने केटा साथीहरूलाई पनि भन्ने गर्थिन् र अव्यक्त सहयोगको आशा राख्थिन् ।
सरितालाई मिल्दो केटा को पाइएला साथीहरू वीच कुरा हुन्छ । उनको शैक्षिक योग्यता पदीय हैसियत र उमेर सरिताको भन्दा माथिकै हुनुपर्छ । के यो सम्भव छ यो उमेरसम्म अवस्य पनि केटाहरू विवाह नगरी कोही वस्दैनन् । सरितालाई मिल्ने केटा पाइन गारो छ यार । कि त सम्वन्ध विच्छेद भएका पहिलो श्रीमती मरेकाहरू र प्रेममा धोका खाइ वसेकाहरू मात्र पाइन सक्छ । सरिताले यस्ता केटासँग विवाह गर्लान त धनमा गरीब भए केही छैन । अफिसर हो मौका मिले कमाइहाल्छिन् । तर अरु विषयमा कसरी सम्झौता गर्नु साथीहरू वीच पनि यस्तै कुरा हुन्छ । यस बारेमा सरितालाई सोध्ने आँट पनि उनीहरूलाई हुदैन ।
उता सरिताले अझै विवाहको पहल नगरेकीले उनको बुबा र आमा चिन्तित् छन् । आमा वावु भएर छोरीको विवाह गराउन नसकिएकोमा उनीहरू हीनतावोध मानिरहेका थिए । अफिसर भैसकेकी छोरीलाई जोडी मिल्ने केटा खोज्ने जानकारी उनीमा थिएन । छोरी आफैले आफूलाई मन पर्ने केटा खोजोस भन्ने चाहन्थे । विचराहरू छोरीलाई मुख फोडेर भनिहाल्न पनि आँट गर्दैनन् ।
टोल छिमेकका धेरैजसो उनको विवाह नभएकोमा उनीप्रति सहानुभूति राख्छन् । सरिताले अझै विवाह गरेकी छैनन्् हगि? अव त पढेलेखेकी महिलाहरू विवाह नगरी वस्ने फेसन वनेको छ कसै-कसैले यसरी व्यङ्गात्मक रुपमा सरिताको कुरा काट्ने पनि गर्थे । आफ्ना नजिककाहरूले भने विवाह गर्न सल्लाह र सुझाव दिने गर्थे । उनीहरू सबैलाई चित्त बुभुदो जवाफ दिने अवस्था सरितामा हुदैन ।
एक दिन अफिस जादै गर्दा बाटो छेउको पसलमा फूलै फूल मात्र पनि होइन रहेछ जीवनु भन्ने वोलको गीत वजिरहेको थियो । यो गीत नसकिएसम्म छेवैमा उभिएर सुनिरहिन् । त्यसै समयमा एक नव विवाहित जोडी उनको नजिकबाट जान्छन् । सरिता तिनीहरू टाढा पुग्दासम्म हेरिरन्छे र त्यो नवदुलहीसँग आफूलाई तुलना गर्छिन् र मनमनै सोच्छिन् तिनीभन्दा म केमा कम छु र?