नेपाली कविता को बिशाल संग्रह
दिनेश चापागाईं – संतृप्तताका ५ हाइकुहरू
पूर्णताभित्र,
रिक्तता भेट्टाउॅदा-
स़़ंतृप्तता छ ।१।
आँखा र जिब्रो,
नाक, कान र छाला-
अनि शून्य छ ।२।
खाली आकास,
केही नभए जस्तो-
संसार नै छ ।३।
जंगल भित्र,
रुखहरूको माझ-
पात पूर्ण छ ।४।
रिक्तताभित्र,
पूर्णता भेट्टाउॅदा-
संतृप्तता छ ।५।
भोजराज न्यौपाने – आशिष हराउने देश
वुबा सानो छँदा
जिजुवुवाले दशैंमा टिका लगाएर
आशिष दिंदै भन्नु हुन्थ्यो रे
‘डिठ्ठा भएस् सुवेदार भएस्
पण्डित भएस् विचारी भएस् ।’
म सानो छँदा
हजुर वुवाले दशैंमा टिका लगाएर
जमरा सिउरिंदै पातीले पर्सेर
आशिष दिनु हुन्थ्यो –
‘सवैको मान्य भएस् सवैको प्यारो भएस्
ठूलो भएस् उँचो भएस् ।’
अहिले मेरो छोरालाई
वुवाले दशैंको टिका लगाउँदा
आशिष दिंदै भन्नुहुन्छ
‘असल हुनु ठूलो मान्छे नहुनु ।’
समय न हो हेर्दा हेर्दै वदलिंदो छ
समय न हो छाम्दा छाम्दै घर्किदो छ
भोलि कुनै दिन
मेरो छोराले
उसको नातिलाई दशैंमा टिका लगाउँदै भन्नेछ
‘वावु ,मान्छेको अनुहार लिएर जन्मँदैमा
कोही मान्छे हुँदैन,
अहिले मान्छेमा विवेक हराएको छ
अहिले मान्छेमा विचार हराएको छ ।
यो जन्ममा यस्तै भैहाल्यो
अर्को जन्ममा मेरा सन्तान मान्छे नहोउन
किनभने
मान्छेले पुर्खाको अंश खोज्छ
र पुर्खालाई नै घृणा गर्छ ।
मान्छेले पुर्खाको सदाचार सिक्दैन
पुर्खाको सम्मान गर्दैन
यो आशिष हराउने देश हो वावु
मान्छौ भने शिरको आशिष शिरमैं राख ।’
चरिकोट, दोलखा; हाल: काठमाण्डौं
समाप्त
भुपेन्द्र महत – आखिर त्यही भयो
आखिर त्यही भयो पित्तलमा सुन दल्नु भो
टलक थियो थेन जलपको भरमा छल्नु भो
उज्यालो छर्न नि पिधमा पुगी सक्यो तेल
धिपधिप गरेर फेरि किन आँफै बल्नु भो
हुकुमको एक्का हपिए चल्ने आँट कसको
खेलाडी मसुर हजुर कत्रो चाल चल्नु भो
बर्तमान थर्कमान हुन्छ जो सित भने
पत्ताउ कसरी,हल्लै रछ हजुर गल्नु भो
रेफ्री आफ्नै मैदान आफ्नै खेलको कुरा न हो
छेक्ने कसले? बल नै हजुरले जो भल्नु भो
बिप्लव प्रतिक – अन्तिम क्षण
यतिखेर
म मृत्युशैयामा छु
मर्दैछु म केहीबेरपछि नै
म, मरणासन्न छु ।
मृत्यु भोग्नुपर्ने अवस्था कति गाह्रो हुन्छ
त्यही गाह्रो म भोगिरहेछु
तर, थाहा छैन किन हो
त्यसैमा आनन्द छ मलाई ।
केही बेरपछि नै
म तिम्रा बन्धन, जिन्दगीका बाध्यता र समाजका औँला
सबैसबैबाट बन्धनमुक्त हुनेछु ।
र, अहिल्यै म देखिरहेछु
कति आँखाहरू रोइरहेछन्
र कति आँखाहरूचाहिँ
मनमा खुसी हुलेर
केवल आँसु बगाइरहेछन् ।
कोमल श्रेष्ठ मल्ल – असहज मन बज्र
पीडाका गस्तीहरु
छाती माथी
मोती थोपा बोकेर
जब बर्सन्छन
अनुहार कोपर्दै
कहाली लाग्दो मन
औँशीमा जुन खोज्दै
ऐनामा बजारिन्छ
एक्लो मुड्की कसिनुमा
रक्ताम्य भएर ।
निर्दोष ऐना
यसरी छरिन्छन टुक्रा टुक्रा
बाँकी पर्खाल टोलाई रहन्छ
ऐनाको भगनावशेष बोकेर ।
कुरुप अनुहारका बिसौनीमा
अझ मन चट्याङ्गका बज्रले
छिया छिया छाती भित्र
असहज परेड खेल्दै
जीवन किनाराको बिगुल फुक्छ ॥
इन्जिनियर राकेश कार्की – अमेरीका आउनासाथ (गजल)
अमेरीका आउनासाथ नै मस्ती कहाँ हुन्छ यहाँ
आउनेलाई था छ कसोरी परिवेशले थुन्छ यहाँ
लोग्ने छोडी आउनु पर्ने स्वास्नी छोडी आउनु पर्ने
बच्चा छोडेर आउनेको मन त कठै रुन्छ यहाँ
यस्तै छ याँ काम माथी काम गोरु जोतीए झैं सधैँ
नेपाल पठाउने डलरलाई रुपैंयाले गुँन्छ यहाँ
गर्न शरम आफ्नो देशमा यहाँ गर्नु पर्ने रैछ
उताको धक्कु र बखान कल्ले पो सुन्छ र यहाँ
थला परेँ ऐया मरेँ बिमा पनि छैन हरे
नेपाली मायालु हातले यसो कल्ले छुन्छ यहाँ
यता देख्छ उता देख्छ जोडाजोडी भा सँगसँगै
आफ्नो मायालु परीवार ल्याउने सपना बुन्छ यहाँ
हेमन्त श्रेष्ठ – नाटक रंगमन्चमा प्रचण्डहरु
धेरै जीवन फेर्यो
रङ्गहरुले
राता नीला हरिया
सेता काला पहेँला
निरन्तर उत्साहित भईरहे
सेलोफेनहरु स्पटलाईटमा
उज्याला क्षणहरु कति भए
कति क्षणहरु अँध्यारोमा डुबे
रंङ्गमाचको त्यो कुना
अझै जीवन्त छ
प्रचण्डको सास जस्तै
जुगुप्साहरुलाई उभ्याएर
चौखुडामा
नाटकलाई जीवनमा बुन्दै
जीवनलाई नाटकमा उन्दै
कति समाप्त भए
अभिनयका स्रेस्ताहरु
कति च्यातिए नाटकका पन्नाहरु
परिष्कारको क्रान्तिमा
कति निर्देशन भए
नवरसका अभिव्याजन
मृत्यूमा हत्यामा बिध्वँशमा
रचना र सँरचनाहरु
घटन र विघटनहरु
लहर जस्तै
उडिरहेको बादल जस्तै
दृश्यमा
कङ्कालको मुख माथी
ख्वापा लाएर
कति पटाक्षेप भए
कति उघ्रिएर
तथापी
हरेक समाप्तीमा
उभिन्छन्
पर्दा अगाडि पंक्तिबद्ध
अभिवादनरत्
यावत् पात्रहरु
मदन मालती
कृष्णमोहन कृष्णसेन
जीवन्त हुन्छन्
र हुन्छन्
प्रचण्ड तालिका ध्वनीहरु
प्रचण्ड हो कि नाटक हो
नाटक हो कि प्रचण्ड हो
छुट्याउनै नमिल्ने गरी
रंगमंचमा टाँसिएका
जवानीहरु
उप्काउन प्रयाशरत्
बूढो प्रचण्ड
कमलादीको प्रज्ञा परिसरमा
हो प्रचण्ड मल्ल
कयौं पटक रोएको छ
ध्वस्त नाटक छ
रक्सीमा डुबेर
कयौं पटक रोएको छ
सफल नाटक पछि
खुसीको आँसुमा डुबेर
निरन्तर
इतिहाससँगै लिप्त
प्रचण्ड र उर्फ प्रचण्डहरु
सास्वत छन्
रंगमंचहरुमा
डबलीहरुमा
नाटकहरुमा
यथार्थहरुमा
आत्मसात गरेर एउटै अभिष्ट
सुन्दर सृजनाको
सुन्दर परिवर्तनको
मान्छेलाई मान्छे बनाउने युद्धको
फेरि पनि
पटाक्षेप भएको छ
नाट्शालामा
भयावह शिशिरको रात
भावबिभोर छन्
खुसीमा अनुदित सन्नाटाहरु
रंङ्ग र प्रकाशको सँयोजनमा
समाधिस्त छ प्रचण्ड
र हरियो खोजिरहेका आँखाहरु
प्रतिक्षारत् टोल्हाईरहेछन्
के सँधै झैं
अभिवादनार्थ
जीवन्त उभ्याउन सक्लान्
प्रचण्डले
नाटकका
यावत् मृत पात्रहरुलाई
कुन भेषमा
कुन पात्रसंग
उभिनेछ
प्रचण्ड आफै
पंक्तिबद्ध
दृश्यमा
लासमाथि चढाईएका
फूलहरु उडिरहेछन्
प्रतिध्वनित् भईरहेछन्
सहादत चित्कारहरुको कोलाज
कम्तीमा
संकल्पहरु जिउनु पर्छ
कम्तीमा
चोटहरु पुरिनु पर्छ
नाटक छ
रंङ्गमाच छ
र छन् प्रचण्डहरु
रक्सी छ
षडयन्त्र छ
र छन् खुसीका आँसुहरु
हेरिरहेछन् दर्शकहरु
प्रचण्ड अब कहाँ डुब्छ
खुसीको आँसुमैं डुबोस्
यावत् प्रचण्डहरु
कामना एउटै बाँकी छ
प्रकार अन्तर – सर्वोच्च प्रेम
(Sent to Sanjaal Corps via Email)
तिमी सर्वोच्च छालको
शिखरमा छौ
र यो छाल अटल !
मेरै मुटुको सागरमा उठेको छ ।
नडराउ, यहाँ हिंस्रक सामिप्य छैन
र यो दुरताबाटै मैले
तिमीलाई प्रेम गरेको छु ।
सम्झ,
यहाँ शान्त,शालिन र शुभ्र सामिप्य छ ।
तिमी दुर छौ र नै यो संभव छ
नत्र यो मनको तलाउमा
गोहिहरु चल्बलाउन थाल्थे ।
प्रेम गहिरो छ
र मैले प्रेममा
कुनै नीच उचाइ
कल्पना गरेको छैन ।
त्यहाँ लडिन्छ कि !
भन्ने डर हुन्छ ।
बाहिर र भित्र यही फरक छ
भित्र, म लड्ने संभावना शुन्य छ ।
त्यहाँ तिमी सर्वोच्च छौ ।
म तिम्रो
आधार-शिविर !
विश्वास गर,
यहिबाट हेर्नेछु तिम्रो उचाइ !
यहाँ छु भन्ने संकेत-
म दुबै हात हावामा उचाल्छु ।
सक्छौ,
केही पहिरोहरुले पुर्ने प्रयास गर ।
सक्दैनौ, थोरै हिमपातले स्पर्श गर ।
र विश्वास गर,
तिम्रो पवित्रतालाई कुल्चने, म
आरोही होइन ।
२०६७-०४-०४, कीर्तिपुर, काठमाडौं
डा. घनश्याम परिश्रमी – राम्रा-राम्रा फूलहरु
राम्रा-राम्रा फूलहरु चुन माहुरी
फूलबारीमा गर भुनभुन माहुरी
कसरि पो फूलबाट रस चुस्दछौँ
हामीलाई पनि सिकाऊ न माहुरी
नटोक है हामी सानासाना नानी हौँ
मन लाग्छ तिमीलाई छुन माहुरी
बनाएर हाम्रै लागि मह पोसिलो
धेरै-धेरै लगाउँछौ गुन माहुरी
तिम्रो नाच हेर्दा हामी मख्ख पर्दछौं
हाम्रो पनि गजल एउटा सुन माहुरी
उत्तम भौकाजी – अनुरोध
समाऊ-
मेरा यी हातहरू समाऊ
मलाई तिमी
आफूजस्तै निष्कपट बनाऊ ।
सङ्घारमा-
शकुनको दियो बलिरहेछ
दियो सँगसँगै
चलमल चलमल
मेरो मन
बत्ती र पुतलीजस्तै
चञ्चल-चञ्चल भइरहेछ ।
जीवनको-
यस उल्लासमय घडीमा
तिम्री अर्धाङ्गिनी
अर्थात्, यो नवदुलही
श्रृङ्गारको स्वरूप बोकेर
तिम्रै हातमा हात मिलाउँदै
सपनाको नौलो संसार
भोग्न आँतुर छे,
राजी छे ।
लैजाऊ-
सँगसँगै लैजाऊ मलाई
… र कस, आफ्नो बाहुपासमा
वेस्सरी कस !
मेरा यी अङ्ग-प्रत्यङ्गबाट
निस्कने प्रिय धुनमा
मेरो जीवनको लय भेट्टाउन सकूँ,
खुसीखुसी
रोमाञ्चक यो क्षणमा
मेरा सारा तिर्सनाहरू
चुपचाप ! मेटाउन सकूँ ।
ठाकुर बेलवासे – अचानक यो साँझ
(मधुपर्क साउन, २०६७)
अचानक
यो साँझ
बाँच्नुपर्ने दिनहरू, वर्षहरू
अझै धेरै, धेरै छन्
जस्तो लागेर आयो ।
अचानक
यो झरी परेको साँझ
विगतका दुःखहरू
जो मरीमरी बाचेको स्वाँङ गरेका
दिनहरू भुलेर
आगामी दिनहरू
वर्षहरू
सबैसबै खुशी नै खुशीले भरिएका छन्
जस्तो लागेर आयो ।
अचानक
यो छिप्पिदो एकान्त साँझमा
दुःखको रङ कस्तो हुन्छ ?
दुःख भन्ने शब्द
अति हलुका लागेर आयो
स्मृतिपटलमा दुःखका
कुनै पनि अवशेष घुम्न सकेनन् ।
यसरी म
खुशीले बाधिएँ कि
संसार अति सुखमय छ
र यहाँ पीडा – दुःख केही छैनन्
दुःख त यी सडकले पाउने हो
जसका छातीमा असङ्ख्य
मान्छे र गाडीहरू हिँड्छन्
पीडा त
यी खोलाका ढुङ्गाले मात्र झेल्ने हो
जसलाई बहुलाएको बाढीले
लछार्दै – पछार्दै खियाउने गर्छ
यो पृथ्वीका मान्छेहरू त
हाँस्नका लागि मात्र जन्मिएका हुन्
म हाँस्न र रमाउन मात्र जन्मिएको हँु
जस्तो लागेर आयो ।
मर्न आतुर हुने त
दुःखमा मात्र रहेछ
सुन्दर पनि
कुरुप लाग्ने त पीडामा मात्र रहेछ ।
सम्बन्धहरू कोक्याउने त
अभाव अनि घृणामा मात्र रहेछ ।
खुशी आँखाले
यो रोइरहेको साँझ पनि
कति माधुर्य देख्दोरहेछ
अचानक
धेरैलाई विपत्ति परेको
यो साँझ
मलाई पि्रय-पि्रय लागेर आयो ।
तीस वर्षको उमेरमा
पहिलो पटक मैले
साँझका चराहरूसँग
रमाएर गीत गाएँ ।
उमेरको तीस वर्षमा
अचानक
म हाँसे
र बाँच्नुपर्ने धेरै युग छन्
जस्तो लागेर आयो ।
तीस वर्षसम्म
यो जब्बर र क्रुर समयले
खहरे खोलाको ढुङगाजस्तो
मेरा बाला, किशोर र जवान उमेरलाई
लछार्दै – पछार्दै किनारा छोडिदिएपछि
जीवनको अन्तिम दिन गनेर
उभिएको यो साँझमा
अचानक
तिमी आयांै
अचानक
मैले हातको डोरी छोडिदिएँ ।
र
तिम्रो अनुहारमा हेरिरहेँ
मैले खुशीसाथ
बाँच्नुपर्ने धेरै वर्षहरू
गन्दैगन्दै
अचानक
तिम्रो अनुहारमा
म हराएँ ।
थुप्रैथुप्रै मुहानहरू
भरिभराउ छन् रगतले
चारैतिरबाट बग्दै आएका छन्
चारैतिर बग्दै गएका छन् यहाँबाट रगतका नदीहरू ।
बगैँचा हुँदै
कुलो-कुलेसो हुँदै
आली र कान्ला हुँदै
जंगल, बुट्यान र रूखका टोड्का हुँदै
मुलायम फूल र कोपिलालाई रुझाउँदै
बगेको छ साना बालकहरूको रगत
वृद्ध मान्छेहरूको रगत
कलिला युवतीहरूको रगत ।
बढदै बढ्दै आइरहेछन्
बढ्दै बढ्दै बढ्दै गइरहेछन्
रगतका यी खोलाहरू
रगतका यी नदीहरू, सागरहरू, महासागरहरू
सिंगै देशलाई बगाउन
तम्तयार भएर बढ्दैछन्
बढ्दै बढ्दै बढ्दै आइरहेछन्
बढ्दै बढ्दै बढ्दै गइरहेछन् ।
दु:खको क्षण
पिडाको सागर भित्र
आशुको बुद मिसाउदै
जीन्दगीका नाउ खियाइ रहेछन
आज तमाम तराइबासिहरु
कोशीका भयभित र उदास बगरहरुमा,
बिरह र ब्यथा सँगै सोकाकुल महामुद्रामा
बेदनात्मक बन्धनबाट स्तब्ध
अनगिन्ती सोकाकुल सन्तानहरु बिच
ओठका थैली खोलेर
सिटामोलका दरिद्रिक मानसिकता
बोकी जीवित मृतकका प्रतिमाहरु
सान्त्वनाका फोस्रा शब्दहरु
बाडन ब्यस्त छन ।
हाहाकार र भय सगै
आशुका थोपाहरुलाई शुक्ष्म कण सम्झी
बेदनामा आँशु पिउदै बाचिरहेका
उकुस मुकुस आँखाहरुका समिपमा
औपचारिकताका बकम्फुसे चिप्ला अबिलाषाहरु
ओकल्न आतुर छन बर्तमान बुल् फ्रगहरु ।
(बुल् फ्रग – यो क्यानडामा पाइने भ्यागुता हो
यसको आवाज १ कि. मि. सम्म सुनिन्छ तर केही अर्थ लाग्दैन)
चारपाने झापा
हाल बेल्जियम
प्रवीण राई जुमेली – गरीबको केही स्न्यापसट
कतिले भन्छन् नीयतीले ळेख्यो गरीबलाई
कतिले भन्छन् ईश्वरले रच्यो त्यो जीवलाई
देख्दा र पड्दा यो शब्द नि
तीनै शब्दले निर्मित भए तापनि
यसभित्र समाहित अर्थ अनेकौं
निहित व्याख्या सयौं
अर्नेस्टो र लेनिन प्रहारले ढलेका मानिसहरु
फेरि उठ्छन् जब दुःस्वप्नको सम्झनामा
अभावग्रस्त र भुक्तभोगी देखिए उनीहरु
जसको नयाँ अर्थशास्त्रको तुलनामा
हुन त सृष्टिका अरु थोकहरु झैं प्राणीहरु पनि
त्यो परमशक्तिकै उत्पादन मानिन्छन् नि
यस अर्थमा त गरीबहरु उसकै कृति ठानिनपर्ने
नपुङ्सक्लिङ्गहरुकै प्रतिकृति मानिनपर्ने
तर त्यस अदृश्य शक्तिको सृजनामा त भेदभाव नै कहाँ छ
सबैकै टाउको, हात, खुट्टा र अरु अङ्गहरु समान रुपमा छ
धन र सम्पतिको फाँका त पछिबाट पो
त्यही प्रहारमा ढलेका मानिसहरुले बनाएको नीयति
जसलाई भाग्य र पूर्वजन्मको फल भन्दै
खोजियो बहाना उनीहरुको रगत चुस्नै
‘चुस्नु’ शब्द पनि कति विवादास्पद छ भने नि
अब त उहिले झैं बलले दल्ने समय पनि
दबिँदै गए अरु प्रकारका शक्तिहरुमुनि
अनि खुल्दै आए दानवको चर्तिकला बनी
कसैले भन्छन् मेरो त पेट नै जर्जर
कसैले भन्छन् मेरो त गर्भै अनुर्वर
सुन्छौं कहीं शान्ति मरेको कहीं सुख डडेको
सुनिरहन्छौं कति आश लडेको कति लाश सडेको
कहीं प्रेमको उठीबास कहीं घृणाको मधुमास
कहीं कर्मको अकाल कहीं अधर्मको आभास
कसैलाई अभाव विश्वासको कसैलाई प्रभाव अशिक्षाको
कोही प्रतीक्षित बुद्धिको कोही परिश्रम-दीक्षाको
कति नाच्छन् घर र गाडीको डम्फु घन्काएर
कति गाँउछन् पैसाको मुरली रन्काएर
कोही टुक्रिएको खुट्टा देखाएर जदौ गरिबस्छन्
कोही नलाग्ने मुखबाट राल काडिरहन्छन्
आर्जित भ्रम र नीयतीको क्रम टुटदैन कि कसो
यसैले पो खोज्न कति गाह्रो छ यो गरीबीको मेसो
कमाउन सकिने त ज्ञान पनि हुन्छ धन बाहेक
कमाउन सकिने त इज्जत पनि हुन्छ सुन बाहेक
गरीबीको पनि रुप छन् कति प्रकार
भनी सम्झाउन खोज्छन् रचनाकार
यसैले यहाँ त सबैकै गलेको छ गरीबीले काँध
वाचाहरु असङ्ख्य आए पनि मेटिँदैन यसको साँध॥
माया गर्नेको चोखो माया पनि देखियो
वाचा गर्नेको वाचा बन्धन पनि देखियो
फूल सुकुमार छ को निस्पाप छ कोमल भन्थे
फूलको धारले रेटेको पनि देखियो
रोई रोई नछुट्टिने कसम खानेले
हाँसी हाँसी कसम तोडेको पनि देखियो
सबको भगवान छ भगवानले हेर्छन् भन्थ्यौ
तिम्रो भगवानले हेरेको पनि देखियो
शब्द – कालीप्रसाद रिजाल
स्वर – नारायण गोपाल, रामकृष्ण ढकाल, लोचन भट्टराई
संगीत – नारायण गोपाल
कोमल श्रेष्ठ मल्ल – मन पीडा
परेछ मन पीडामा
र आसु झरेछ
फेरि कोशी आसु
छातीले भोग्दै
मुटुले अनुदानका
सुम्सुम्याई खोजेछ
के सक्थ्यो ? तटबन्ध बाध्न
कृतीम हौसलाका पुष्पहरुले ?
फेरबदलका भुवा उडाई
मनका आफन्त मन
के बुझ्थ्ये र ? डर लाग्दा भैपरीहरु ? कहालीलाग्दो उदेक सपना
र यथार्थ बिपनाका भोगाईहरु !!
हुदो रहेछ जिवन
पिरका भीरहरुमा
अनी कल्पनाका उडानहरु
खस्दारहेछन
यातनाका शिबीर शिबीरमा ??