नेपाली कविता को बिशाल संग्रह
नारद बज्राचार्य – भविष्यवाणी
सुन
म भविष्यवाणी गर्न गइरहेछु
म भविष्यवाणी गर्न गइरहेछु
म भविष्यवाणी गर्न गइरहेछु
चर्का आवाजहरु
कतै गायब हुनेछन्
उठेका हातहरु
सम्म्याइने छन्
दगुरेका पाइतालाहरु
ताछिनेछन्
मन्दिरमा मात्र
पुजारी पुजिनेछन्
सुन
तिमी जो हुनुपर्छ भन्थ्यौ नि
त्यो हुन्दैन
जो नहुनु पथ्र्यो भन्थ्यौ नि
त्यहि हुनेछ
र, लामो समयसम्म
त्यो नहुनुपर्ने
भएर – फैलिने छ
फैलिने छ
फैलिने छ
र,
फुट्नेछ ।
कुलेश्वर, काठमाडौं
बिष्णु नन्द चाम्लिङ्ग – पाखुरी सीपमा हल्हली जिन्दगी (गजल)
पाखुरी सीपमा हल्हली जिन्दगी ।।
आतुरी मातमा तल्तली जिन्दगी ।।
बातमा प्यासले खोज्दथे पोखरी,
सम्झियो माथले कल्कली जिन्दगी ।।
माधुरी मातमा Continue reading “Bishnu Nanda Chamling – Pakhuri Sipma Halhali Jindagi (Nepali Gajal)”
भूपिन ब्याकुल – शब्दकोश
मृत्युले कला भरेको तुइनमा अल्झिएर
कर्णाली पारि पुगेपछि
सबैभन्दा गरिब महसुस गर्छ – शब्दकोशले
कर्णालीमा शब्दकोश
केहि पानाहरु खाली छोडेर
प्रकाशित कुनै वैरागी किताबजस्तो लाग्छ
जहाँ नछुट्नुपर्ने धेरै कुराहरुसंगै
छुटेको छ कर्णालीको नाम
अथवा कर्णाली
त्यही वियोगीकविजस्तो लाग्छ
जसले आफ्नै आँखाअगाडी
कविताले आत्महत्या गरेको देखेको छ
अथवा त्यो समयजस्तो लाग्छ
जसले देशलाई अश्लील गालि गरिरहेछ !
यो शब्दकोश
जसमा अर्थको चमक हराएका शब्दहरुमात्र छन्
यो शब्दकोश
जहाँ प्राण उडेका खालीखाली पृष्ठहरु छन्
कसरी थाह पाउँछ
कि कर्णाली
कति ज्यालामा भोकभोकै कालापहाडमा भारि बोक्छ ?
कसरी ज्यान दाउमा राखेर
विलासीहरुको लागि यार्सागुम्बा टिप्छ ?
कति लामो लाइन लाग्छ खाद्य डिपोमा
सात किलो चामल वा एक पोका नुनका लागि ?
कसरी दशैं मनाउँछ
रित्तारित्ता मदुसहरुबाट हावा झिकेर ?
यो शब्दकोश
जहौँ अर्थको टलक हटाएर शब्दहरुमात्र छन् !
निश्चित छ
शब्दकोशको कुटिल सम्पादक
उसलाई कर्णालीको गीत सुनेर कुनै खतरा छैन
अझैसम्म लागिरहेकै छ उसलाई
कर्णाली एउटा असफल गायक हो मुक्तियुद्धको
र उसको सफलता
केवल करुण रसका उदास गीतहरु गाउनुमा सीमित छ !
कर्णाली
के तिमी चाहन्नौ
कि तिमीले गाइरहेको दुक्खको गीत
पृथ्वीले सुन्ने अन्तिम शोक्गीत बनोस्
र अब त्यस्तो शब्दकोश लेखियोस
जहाँ तिमीले
जीवनका किनाराहरुमा
भोकका लहरहरु लेख्नुनपरोस
अभावका लहरहरु लेख्नुनपरोस
विक्रम सुब्बा – दाहिनेशक्ती
भ्यालेन्टाइनको रातो थुंगाका ओँठले
मेरो निँधारको स्वाभिमान चुमेर
तिमीले मायाको वीउ छरिदिएपछि
मेरा मनका पातहरूमा टेकेर
जीवनमा मायाको भुवैभुवा फुलेकोछ
मेरो ओँठका किरणहरू चुमेर तिमीले
मुस्कानमा प्राण हालिदिएपछि
दुई अधरका तरंगहरूमा
मनमोहक रंगीन ईन्द्रधनुष फलेकोछ
चुमेर तिमीले मेरा आँखाका भञ्याङहरू
सुन्दर दृष्टिका वेर्नाहरू सारिदिएपछि
मेरा हरेक नजरका हाँगाहाँगामा
पिपिरी पात बजाउँदै प्रेमपालुवा हल्लिरहेकोछ
मेरा कानहरू सरगम सप्तकले चुमेर
तिम्रो बोलीको भायोलिन-तार रेटिदिएपछि
मेरो रगतमा लिखित नोटेशनका धूनहरू
सिम्फोनीको भाषामा प्रेमसागर उरालिरहेछन्
मेरा हत्केलाका भाग्यरेखाहरू चुमेर
तिमीले पिरतीको उर्जा हालिदिएपछि
मेरो शरिरको हरेक आलो अंगप्रत्यंगमा
माया नै मायाको विजुली दगुरिरहेकोछ
मेरो यात्राका लक्ष्य चुमेर तिमीले
ढुकढुकीको अविरल पदचाप भरिदिएपछि
मायाको सगरमाथामा
प्रेमको झण्डा रोप्न यी पाइला उठेकाछन्
हर मोर्चामा मेरो अजेय तागत भन्नु
मभित्र तिमीले भरेको प्रेमशक्ती रहेछ
यही शक्ती मेरो दाहिने भएपछि
हरेक मोर्चामा हाम्रो प्रेमको
विजयी ध्वजापताका फर्रफराईरहेछन् ।
बि.जे बान्तवा राई – अब मेरा सन्तानहरु जागीसकेका छन
शान्ति माग्दा घोक्रो सुक्यो
दुख्न पनि कति दुख्यो
यहाँ पुकार सुन्ने बहिरो छ
चाल्नै हुन्न पाईलाहरु
जताततै पहिरो छ,,
त्यसैले मलाई समादृत हैन
अब बिस्वयुद्द देऊ
किनकी मेरा लागी चुहिंदै गरेका
दुषित रयालहरु सुकाउनु छ
मेरो खारो खन्नेहरुलाई
झुकाउनु छ,,,
झिल्को
झिल्को हुँ म
यदी यो झिल्को नभए
फोकलैंडको जितले मेरो सम्झना गर्दैनथ्यो,
त्यसैले म माँग्दिन, अब म मगन्ते हैन
अर्काको बुईमा चढेर बन्दुक चलाउदिन
अरु जस्तो
मलाई हत्केलामा राखेर खेलाउने कोसिस नगर
भयो
मेरा सन्तानहरुले अरुलाई जिताउदै
अरुलाई जितको माला पहिराउदै
मेरासन्तानहरु,
निशानाबाट ढाल हुँदै युद्द सिकेको
अब म फर्काउदै छु, मेरो सन्तानहरुलाई
आफ्नो हड्डीको रक्षार्थ
मेरा जरा कुह्याउनेहरुको बिरुद्द
मेरा सन्तान तुह्याउनेको बिरुद्द लड्न
मलाई बिस्वले देखेको छैन तर
तर मेरा सन्तानहरुले बिस्व देखेका छन
तातो बम र बारुद भित्र हात सेकेको छन
कहाँ सेकेनन भनन,,,,,
कोसोभो?? कार्गिल??? बर्मा???अफ्गानिस्थान??
मैले के देखिन सोधन मलाई,,,,
मैले छिमेकी हुनुको नाता मेरो भएर
मेरो धर्म निभाउँदा मेरै सन्तानलाई
मलाई मार्न सिकाउछौ, मेरो सन्तानहरु
तिमीहरुको खप्पर फोर्छन
तर म तर मेरो बिरुद्द लड्दैनन
नत्र मेरो ईतिहाँस खोतलेर हेर,
मेरो छोरो बलभद्र अफगानिस्स्तान सम्म
पानी पिउँदै मेरो नामको, मेरो शानको
मेरो रगतको लागी लडेको थियो
अब मेरो छातीभरि मेरै बलभद्रहरु छन
मेरै भक्ती थापाहरु छन।
म अब शान्ती माग्दिन
किनकी माग्नेहरु अपाङ्ग हुन
म अपाङ्ग हैन,
मेरो जराको रस पिएर
बोसो पलाएका ए! काला गोब्रेकिराहरु हो,
मेरो शिरमा उभिएर मेरो बिभिन्न
अमुल्य रत्न चोरी
फोहोर म तिर फ्याँक्ने ब्वाँसोहरु
अब तिमीहरु सँगको त्यो मेरो सम्बन्ध युद्दको
मैदानमा हुनेछ।
म अब एनरिको फर्मी जन्माउँदैछु
तर हिटलर जस्तो पतनशिल हैन
मेरो आँगन पेन्टागन, हिरोसिमा
र नागासाकी जस्तो जलनशिल छैन
नत्र हेर, मेरा घर आँगनहरु
यहाँ दैनिक रुपम जल्छ,, ढल्छ,,, बल्छ
तर,,,,,,, तर,,,,,,, तर
कहिल्यै सकिदैन
जलेर
बलेर
ढलेर
त्यसैले अब बुझ
गोब्रेकिरा र ब्वाँसोहो
मेरो घर र आँगनलाई
सुरक्षित राख्न ग्रेटवाल लाउन पर्दैन
पानीमरुवाहरुले, अर्काको बुइँमा चढ्नेले
बन्दुक चलाउँदा पिल्सिन्न मेरा पर्खालका चर्महरु
तिमीले जुनै रुपले ल्याउ मेरो पतनका लागी
छोड्दैनन मेरा सन्ताहरुले आफ्ना धर्महरु,
कुदृष्टी नलगाउ ! निदाएका मेरा मेची र कालीलाई
नचलाउनु,,, नब्युँझाउनु
बगाउनेछन सोहोरेर सिनित्तै
खोंचमा कोचेर तिम्रा शिरमा बजार्ने छन
दण्डित बञ्चरोहरु।
त्यसैले नछुनु मेरो चौघेराहरुलाई
तिम्रो खप्परलाई निशाना बनाएर
ग्राण्ड क्यानिन रुपी शिलाहरु
खस्नेछन तिम्रा टाउकाहरुमा
त्यसैले नछुनु, छुने कोशिषनै नगर्नु
तिम्रो शरिर सिलौटोको गोलभेंडा नबनोस्
फट्ट फुटेर छरपष्ट नबनोस तिम्रो
बिस्तारबादी आन्द्राहरु।
धेरै देखे तिम्रो राजनिती कुहिएको
गन्धे, थोत्रे, घिन लाग्दो,
म अब मैकिया वलीको सिद्दान्त
पढाउनु छ,मेरा सन्तानहरुलाई
तिम्रो ढुँडीपरेको राजनितीको बिरुद्द
तिमीले रोपेको राजनिती
मेरो शरिर बाट खौरिएर फाल्नु छ।
मेरा सन्तानहरु अब तिम्रो अन्यौल राजनितीभित्र
कैद हुने छैनन, सजिने छैनन,
बैचारिक कलहमा गाँजिने छैनन
लड्नेछन जो आएपनि
चारै दिशा कालो बादल छाएपनि
अल्बर्ट आईन्सटाईनले झैं
आफ्नो सिद्दान्त लुकेर लेख्ने छैनन
हारको दस्तावेजमा सहीछाप गर्ने छैनन,
मेरो शिशुकक्ष भित्र
थुप्रै हुर्किदै छन,
नील्स बोहर,
सिगमण्ड फ्रायड,
बर्नल बाल ब्राउस,
मेडम क्युरी अन्य थुप्रै आर्क मिडिजहरु,
हैन भने किन लाग्छन म्याग्सेसे का खातहरु,
किन भरिन्छन म्याग्सेसेले मेरा सोकेसहरु,
म्याग्सेसे दिने र दिलाउनेहरु
अन्धा छैनन,
मेरा सन्तानका कला कौशल
अनी शुरता सँगै कैयौं भिक्टोरिया क्रसहरु
त्यतिकै सजावटका लागी झुण्ड्याइएका होईनन,
मेरो पृष्ठभुमीलाई च्यातेर हेर! ब्वाँसो हो
गोब्रेकिरा हो,
त्यसैले
खबरदार! अब तिमीहरु मेरो
शरिरमा कुदृष्टी लगाउने कोशिष नगर
अब मेरा सन्तानहरु जागीसकेका छन/
अब मेरा सन्तानहरु जागीसकेका छन//
बैसाख १५ २०६७
कत्ति सुन्ने कथा आमा,
भयो सारै बोर !
कथा भन्नु विरहको
कुरो मात्रै हो र –
जत्ति रात देखेँ मैले
चुकभन्दा कालो,
उत्ति नै त देख्या’ छु नि
बिहान उज्यालो ।
बेला-मौका हाँसेकै म
देख्छु डाँडा-पाखा,
आँसु झार्न मात्रै त ए !
किन होला आँखा –
सुनाउनुस् बरु आमा,
त्यस्तो वीरगाथा,
जसले मेरो साहसकै
उठोस् सगरमाथा !
२०५८ फागुन २६
सयवर्ष अघिदेखिको इतिहासमा
यो देशमा कहिल्यै
इमान्दारिताको कदर हुन पाएन
यो देशमा कहिल्यै
देशभक्तिको कदर हुन पाएन
प्रभूहरूको इशारामा
सत्ता–संघर्षको काटमारमा
हरेक दिन यहाँ भिमसेन थापाहरू सेरिएका थिए
हरेक दिन यहाँ माथवर सिंहहरू मारिएका थिए ।
रगतले रंगिएको एउटा शताव्दिभरि
हरेक दिन हामी मध्येका
कोही न कोहीले जेल जानु पथ्र्यो
हरेक दिन हामी मध्येका
कोही न कोहीले गोली खानु पथ्र्यो
एउटा जंगेलाई स्थापना गर्न
एउटा खरीको बोट उमार्न
हामी नागरिकहरूलाई मूला झैं काट्न लगाइएको थियो
हाम्रो कोतमा रगतको खोलो बगाइएको थियो ।
त्यस शताब्दीको इतिहासमा
हामी जनताहरू कहींकतै
गर्वपूर्वक बाँच्न पाएनौं
हामी जनताहरू एकछिन पनि
मन फुकाएर हाँस्न पाएनौं
हाम्रै रगत र पसिनामा
हाम्रै जीवनको बलिदानमा
केवल एउटा जंगबहादुर बाँच्यो
केवल एउटा खरीको बोट बाँच्यो ।
खरीबोटे शासन रहँदासम्म
हामीले निडर भएर
एक आखर पनि बोल्न पाएनौं
गुम्सिएका बेदनाहरू
कहीं कतै खोल्न पाएनौं
बन्द मुख खोलेको आरोपमा
साँचो कुरा बोलेको अभियोगमा
हामी लखन थापाहरू मनकामनामा बली चढाइएका थियौं
हामी सुब्बा कृष्णलालहरू आजीवन जेलमा सडाइएका थियौं ।
अन्धकारमय त्यस युगमा
हामी एक निंद पनि
सञ्चोसंग सुत्न पाएनौं
हामीले एकपटक पनि
सुविस्ताको सुस्केरा हाल्न पाएनौं
त्यो खरीको बोट समक्ष
उर्दी र हुकुमहरू समक्ष
हामीले आफ्ना मुस्कानहरूको बली चढाएका थियौं
हामीले आफ्ना चाहनाहरूको बली चढाएका थियौं ।
त्यो खरीको बोटलाई मार्न
हामी धर्मभक्त र शुक्रराज भई
राजी–खुशी फाँसी चढेका थियौं
हामीले दशरथचन्द र गंगालाल भई
हाँसी–हाँसी गोली खाएका थियौं
घाँटीमा फाँसीको माला लाएर
न्यायको निम्ति गोली खाएर
हामीले अत्याचारी शासनको गर्दन रेटेका थियौं
हामीले इतिहासमा लागेको दाग मेटेका थियौं ।
हाम्रो छातीको टुंडिखेलमा
झांगिएको एउटा खरीको बोटलाई
हामी आफैंले यसरी मारेका थियौं,
एक युगपछि त्यो खरीको बोटको मृत्यु
हामी आफैंले देखेका थियौं
तर हाम्रो छातीको उही टुंडिखेलमा
अर्कै रंग तर उस्तै रूपमा
फेरि पलाएको छ उस्तै खरीको बोट
फेरि झांगिएको छ उस्तै खरीको बोट ।
म पाठक
आमा मेरी पहिलो पुस्तक
मैले पढेको पहिलो पाठ
आमाका झरिला आँखा
जहाँबाट हरदम वर्षने करूणा
मेरो कलेजो छेउछाउमा पञ्चामृतझैँ पसे
र त मेरो छातीमा नेपालको माया ढलोट भयो
लाग्छ, जसको छातिमा आमाले रोपेको
मुलुक माया गर्ने ढुकढुकीको विरुवा हुर्कन सक्दैन
शायद, ऊ नै दरिद्र नागरिक हो ।
मैले पढेको दोस्रो पाठ
लटरम्मै स्नेहील चुम्बन फल्ने
आमाका एक जोर ओँठहरू
जहाँ फलेका फल खाएपछि
करोड दु:खहरू त्यसै निस्तेज हुन्थे
लाग्छ, आमाको चुम्बन
सबैभन्दा पोषिलो आहारा हो
जसलाई अघाउँने गरी आमाले चुमेको हुन्न
शायद, ऊ नै सबेभन्दा कुपोषित बालक हो ।
मैले पढेको तेस्रो पाठ
दूधले भरिएका आमाका स्तनहरू
जसले मभित्र सिंचित गरे –
कञ्चन हिमाली जल र मधेसको तातो जाउलो
पहाडी जडीबुटीका सुगन्ध र कन्दमूलको स्वाद
आमाको दुधले लिखित नोटेशनबाट
अनि, मेची र कर्णालीका लयदार लोरीका धूनहरू
र त मेरा हरेक अंगअंग पुलकित देखिन्छन्
लाग्छ, जसको नसामा आफ्नो देशको हाव-पानी दौडँदैन
शायद, ऊ नै सबैभन्दा रोगी मानिस हो ।
चौथो पाठमा मैले
कञ्चनजङघा, सगरमाथा र माछापुछ्रेझैँ फैलिएका
आमाका हातहरू छातीमै टाँसेर पढेँ
जुन हातहरूले मलाई अँगालो हाल्दा
आफुलाई सबैभन्दा सुरक्षित पाउँथेँ
जुन हातका औँलाहरू समातेर हिँड्दा
मुलुकको महान यात्रामा हिँडेजस्तो लाग्थ्यो
आमाका भरोसायुक्त हातहरू मार्फत
मभित्र प्रवेशित उर्जाकै धूप जलाएर
मैले सबैभन्दा महान पूजा गर्न सिकेँ
लाग्छ, सबैभन्दा ठूलो देवीका रुपमा
आफ्नो मुलुकको मानचित्रलाई
छातीभित्रको मन्दिरमा जसले सजाउँन सक्दैन
शायद, ऊ नै सबैभन्दा पाखण्डी सन्तान हो ।
मुटुमा छल्किँदो रक्तिम ममता
अनि स्नेहको अन्तिम थोपा पनि यहीँ छोडेर
आज चुँडियो आमाको पवित्र रेशमी स्वास
र यत्ति बेला नेपालको लाम्चे-आकृतिजस्तै
लम्पसार आमाको पार्थिव शरीरलाई
महान सूत्रझैँ पढिरहेछु
बिजुली चम्केझैँ क्षणभरमा
टुहुरा हुँदाको विरक्तिलो ज्ञान हासिल भयो
भद्र-भलाद्मी र मलामीहरू उपस्थित
यो दीक्षान्त समारोहजस्तो मातृ-मृत्यु उत्सवमा
दुनियामा बाँच्न योग्य भएको प्रमाण-पत्र
सेतो टोपी, खौरेको शिरमा थापिरहेछु
लाग्छ मानिस टुहुरो नहुञ्जेल
समाज र देशलाई माया गर्न असमर्थ हुन्छ
शायद, रुँदै आमाको लासमा
दागबत्ति दिने क्षणबाट नगुज्रेको मानिस
हरफ-हरफमा आमा र मुलुक मिस्सिएको
एक महान गीत गाउँन पनि असमर्थ हुन्छ ।
वैद्यनाथ उपाध्याय – स्वभाव
वृक्ष
पशु-पक्षी
आकाश-धरती
मान्छे
सब साथ छ।
फुल फुल्दछ
रुख बढदछ
नदी बग्दछ
चराले गाँउछ
स्वभावत
सबथोक हुँदै जान्छ।
कहीं हो-हल्ला छैन
आपत्ति छैन
बस
यहाँ मान्छे Continue reading “Baidyanath Upadhyaya – Swabhab”
दामोदर पुडासैनी किशोर – पहाड र आमाहरू
आमाहरू
पहाडहरू हुनुहुन्थ्यो
जीवनभर हामीलाई सिकाइरहनुभयो
पहाडनै बन्न
आमाहरूलाई
भोकले जिस्क्याइरहन्थ्यो
फर्की फर्की आएर दाह्रा धसिरहन्थ्यो
शोक र सुर्ताले
आमाहरू
भोकलाई सुकुटी बनाउँन सुकाइरहनुहु्थ्यो
चिशा छिंडीहरूमा र चिल्थरा टालेका कपडाहरूमा
र शोकहरूलाई कुल्चदै कुल्चदै
केही न केही बिउका पाँजाहरू रोपिरहनुहुन्थ्यो
जाँगरका भेलहरू नसा नसामा बगाएर
आमाहरू हुनुहुन्थ्यो
पहाडजस्तो
र ,स साना छुनुमुने नानीजस्तो
रिसाउँदा पनि सत्य बोल्नुहु्न्थ्यो
खुशाउँदा त बुनिरहनुहुन्थ्यो
सत्यका बिशाल बुट्टाहरू
आमाहरूबाट
मायाको मुल निस्कँदा
सफा ,स्वच्छ र निस्वार्थी थियो
प्रेम भन्ने कुरा
जब आमाबाट निस्केर अरूको हातमा पुग्यो
तब प्रेमनै कालो ,छिरबिरे र काँडादार बन्यो
कयौ हुरी ,कम्प र प्रलय आउँदा
दह्रिलो मेरूदण्ड बनेर
छेकिरहनुभयो आमाहरूले
र जीवनभर कसैले हल्लाउँन नसक्ने
पहाड बन्नु भन्नुभयो हामीहरूलाई
आमाहरू सम्झेपछि
पहाडहरूपनि लाग्छन्
आमाहरूजस्तै
उज्याला,स्नेही र उर्जाशील
अचेल आमाहरूको अभाब
मेटाइदिन्छन्
पहाडहरूले
नियालेर हेर्नुस् त
हरेक पहाडहरूमा
आमाहरू
मुस्काउँदै मुस्काउँदै
उकालो चढिरहेका हुन्छन्
म अहिले आमाका सुन्दर सँझनाहरू
साट्ने गर्छु
पहाडका गोरेटा ,फूलका थुँगा
र ,चराका आवाजहरूसँग
आमाहरू
आकाशभरि फैलिनुभयो
र धर्तिभरि उम्रनुभयो
आमाहरूकै निशर्त मायामा
म आफ्नो अनुहारलाई
बनाउँन खोज्दैछु
पहाडझैँ रँगिन र पहाडझैँ उज्यालो
२०७६ बैशाख २१ शनिबार
ग्वँग:बुँ ,नयाँबसपार्क,काठमाडौ
कबिन बस्नेत – आव्हान
अराजक बस्तीहरूमा
सिमलका भुवाहरू जस्तै
मागका पर्चाहरू आबाद छन् ।
हामी वीर गोर्खालीहरूका सन्तान
भी.सी. नजित्नेहरूको बलिदान
तथापी सोधेनौ हामीले इतिहाससँग कहिल्यै पनि
त्यो बलिदानको मूल्य,
नाथे अश्रुग्याँसको धूवाँले हाम्रो आखाँ रसाउदैन ।
एक थोपा रगतले कोरिदैन
क्रान्तिको मानचित्र ,
क्रान्तिको शङ्खघोषले आकाश छुँदा
रक्तरञ्जित वर्षा हुन्छ
र, हाम्रो बस्ती निथ्रुक्क भिज्नुपर्छ ।
रूनुपर्छ सयपत्री र सुनाखरीले
शहिदहरूको आँसु ।
आउ ! भत्काऔँ रूढीग्रस्त पर्खालहरू!
मेटाऔँ संकुचित पाइलाका डोबहरु !
मृत्युभन्दा जीवनले त्रसित छौँ हामी ,
हामीले उन्मुक्तिका ज्वारहरूसँग
बगरका ढुङ्गाहरू साटिरह्यौ ,
ए बगरमा जीवनको भारी बोक्ने मेरा साथीहरु !
म आव्हान गर्दै छु
च्यातौँ, जलाऔँ
झुत्रो इतिहासका पानाहरुलाई
कुनै दिन यस्तो पनि आउनेछ
कि हामीले जलाएको इतिहासको
खरानीको गर्भबाट
जन्मिनेछ एउटा फिनिक्स चरो
जसले सुनौलो घामको प्रभातमा
स्वतन्त्र उडान भर्नेछ
हाम्रो छोराछोरीहरूको निमित्त ।
– देवीनगर, बुटवल
यसै गरी बिताइदिन्छु दुई दिनको जिन्दगी
हाँसोमा लुटाइदिन्छु आफू आँसुमा डुबी
यसै गरी बिताइदिन्छु दुई दिनको जिन्दगी
भीड छ म भीडमा आफूलाई बिलाईदिन्छु
बिर्सिदिन्छु आफुलाई होशमा हराईदिन्छु
कि त लुकी यतै कतै रोईदिन्छु सुस्तरी
हाँसोमा लुटाई दिन्छु आफु आँशुमा डुबी
च्याती दिन्छु आफुलाई बालिदिन्छु साँझमा
फालिदिन्छु आफुलाई दिनहरुको माझमा
गाईदिन्छु गीत आफ्नो आफैलाई नै पिई
हाँसोमा लुटाईदिन्छु आफु आँशुमा डुबी
शब्द – कालीप्रसाद रिजाल
स्वर, संगीत – नारायण गोपाल
एल्बम – प्रेमको माला
क.
उषा चढिन् रे सल्लो !
स्वर्ग भयो आकाश उपल्लो !
त्यसको मछाया,
ताल धरामा, तल्लो !
सुन्दरताले झस्केको, वायुमण्डल
हाल्यो !
प्रतिस्पर्शले क्या बादल बल्लीे ,
फुल्दै झल्क्यो ! फुल्दै झल्क्यो !
प्रज्ना कोइराला – आज बल्ल मैले एउटा दुना गासेँकी थिएँ
हातमा लिई सालको पात बस्नुहुन्छ मेरी हजुरआमा,
दुना बनाई टपरा गाँसौला भनी दुइटा कुरा साँचौला भन्नुहुन्छ मेरी हजुरआमा।
जीन्दगीलाई सानो कुनामा लिएर आमैको साथमा पैलेटी कसी,
आज कुरै कुरामा बुझ्दै जाँदैछु आफ्नोपनलाई यो कवितामा रचीँ।
मामुले चाहीँ आफैँले सिकी गर्नुपर्यो भन्नुहुन्छ आँफूसरी,
त्यसैले तिमी लाटो नबनभनी सिकाउनुहुन्छ घरी घरी।
सालका पात एकदम कलिला कतिपय कुराहरु बुझाएर गाँसी,
‘हुने बिरुवाको चिल्लो पात जस्ता छन् बालबालिका भनी बुझाइसिन्छ हाम्री बाठी हजुरआमा सिन्को भाचीँ भाचीँ।
७५ साल कसरी बिते यी सानातिना सम्बन्ध जोड्दै जाँदा,
भँन्थे छोरीमान्छे त होस् के होला तलाई शिक्षालिन नपाउदा।
संघर्ष र कष्टकर जीवनको सुखदुखलाई संगाली आज पनि मैल आफ्नो दायित्व निभाउन पटुकी कसेँ,
अनि आफ्नो सन्ततीलाई आफूले अंगालेका सबै सपना नासोका रुपमा राखी बसेँ।
मलाई पनि लाग्दैछ अब त्यति बेलाको जीवनशैली आमाले कसरी सहिन,
हातमा पातलाई लिई एक माथि अर्कोलाई राखेर टपराको आकारमा ध्यानदिदै आमाले आफै भनिन् ।
कसरी सम्झाउनु परिवार र आफन्तको माया जसको कारण म जीवनमा गम्भीर भएँ,
भ्याई नभ्याई घरजम गरी भारी बोकी भकारो सोर्दै आफ्नो र आफ्नो परिवारको पिडा सहेँ।
म तिर फर्केर भन्नुहुन्छ,”नातिनी,
तिम्रो उमेरमा तिम्री आमा भीर पखेरामा डुल्ने गर्थिन;
आफूले थाहै नपाई भान्साको चुलोमा म आफू रहे जस्तै रहन्थिन।
सानैमा गाउँको स्कुलमा राखेका हामीले घरमा कक्षाको कुरै कुरामा भुल्याइदिन्थिन् ,
अनि आकस्मात हजुरबुवालाई पढेका कुराहरु याद गरी व्यंग्य हान्थिन”।
“हैन यो दुना भित्र सिन्का कसरी भाच्ने हो?”प्रसंगै प्रसंगमा सोधे मैले पनि,
मेरो मामु हास्नुहुन्छ र भनिसिन्छ,”पहिला पढाईमा अव्वल हुनुपर्छ अनि मात्रै सिन्को भाच्यौ भन्छु म अनि”।
“हातमा सीप लिनु पनि आर्को पाटा हो विद्या आर्जन गर्ने ,
जीवनमा केही गरेर देखाई सफल व्यक्ति बन्ने “।
यसरी नै आफूले पनि आफ्ना कुरा व्यक्त गरे।
“सयौँ फूलका थुंगा हामीलाई विद्याको ज्योति चाहिन्छ,
शिक्षा र वास्तविक जीवनको पहिचान भएपछि मात्र सक्षम हुन सकिन्छ”।
“सुनका थैलाको इच्छा नराखी सार्थक जीवनका यी कुराकानीमा हजुरहरुसंग म पनि रहेँ
र आज पनि शिक्षालिन पाउदा आफ्नो क्षमतालाई बुझी आफ्नो लक्ष्यतिर लम्कने प्रेरणा पाएँ “।
यी तिता मिठा कुरामा सम्बन्धहरूलाई आत्मसाथ गर्दैछु म,
हजुरआमा संग बस्दा आत्मबोध हुदा आफ्नोपनलाई अंगाल्दैछु म।
आफूले जानेसरी जीवन बिताउनुछ मलाई,
ठूलाबडाको आदर्शलाई लिई अब कर्मनिस्ट भई सम्झाउनु छ सबैलाई
यी सबै कुराहरुमा आफ़्नाहरुका बीच बसेकी थिएँ,
आज बल्ल मैले एउटा दुना गासेँकी थिएँ।
बिशेष गुरागाईं – बिस्थापित
सोचाइका फाँटहरु
धाजा फाँटेका गराजस्तै
किन पत्र पत्र चिरिएका छन् तिम्रा
छिमेकीले मिचेको साँधजस्तै
किन साँघुरिएकोछ
किन फैलन सकेनन पंख फैलाउँदै
उढ्ने चराका एक हुल बथान जस्तै भएर
हाम्रा रहर बिगत भन्दा चुलिएका छन्
हाम्रा सपना हिजोका भन्दा स्वदिला भएका छन्
ईच्छा फैलिएर सगरमाथा जित्ने होडमा लागीसके
तिमी उही पुरानो सोचको धरहरा उभिइरहेकाछौ
आजको आजसँग बेमेल भएर
समयसँगै नजर फेरिनुपर्ने
परिष्कृत हुनुपर्ने बिचार
चुलिनु पर्ने ईच्छा
अवतरित हुनुपर्ने नौलो आयाम रहरको
भुमंडलिकरणको रहस्य भित्र
साँघुरिएको समयले
डायनोसोर र साङ्लोको किम्बदन्ती पछ्याउँदै
अर्को इतिहास स्थापित नगरोस्
आजको आजले तिमीलाई बिस्थापित नगरोस् ।
रुपेश राई – चित्त बुझ्दैन किन
कुन्नि किन,
बालक छँदा ‘देवता’ले
सुनाएका उखानहरू,
‘ममा’ले दिएका उपदेशहरू,
काँड़ा उमारेर शरीरमा
कुत्कुत्याउँथ्यो इच्छाहरू। इच्छाहरू,
सुप्त होइन,
सन्निपातजस्तो। अनाम वेस्वाद।
वेस्वाद पास्नी गरेर इच्छाले मनको
चित्त बुझाउन सकिएन। सकिएन सनतुष्टी पाउन
अखानो पारेर छोड़ेको ‘वच्चा’जस्तो
सड़कमा चित्त बुझाउन व्यस्त दुनियालाई
‘ममा’ भनेर/ ‘देवता’ भनेर।
भनेर कसैलाई,
चित्त बुझ्दैन। बुझोस् पनि किन!!
‘वाद’हरू आआफ्ना झोलामा
‘कपट’ बनेर ठह्रै भइसके ‘तेस्रो ववश्व।
विश्वभा अब चित्त कस्को बुझ्ला र ???
यै चित्त बुझाउन,
‘सुङ्गुर’ले जून चियाउन थालेको छ। ‘सम्बन्ध/साइनो’
लजाउन छोड़ेको छ। गाउँघरमा सहरमा, कुनै एउटा
‘अँध्यारो कोठा’देखि ‘उज्यालो आगन’सम्म।
आगनसम्म साँगुरिएर
डल्लिएको छ व्यवहारिक्ता,
खस्किएको छ सौहार्दता, सभ्य समाजमा। समाजमा,
कर्के आँखा’हरू इर्ष्या च्यापेर,
हाँक्छन् फुर्सदका गफहरू
प्रदुषित चित्त बुझाउन,
खल्लो मानदै मानवता।
मानवता, कहिले मलामी भएर,
कहिले जन्ती भएर
सामाजिक बनेजस्तो गरी,
नाली ओह्रालो बारी र कान्ला हुँदै
बहुलट्टी भएर, स्वास-प्रस्वासमा बहिरहन्छ !!
दार्जिलिङ
बस्तीको साझा चौतारीमा
अर्को तुल झुण्डयाउन नपाईने चेतावनी लेखेर
भर्खर झुन्ड्याइएको छ
सहअस्तीत्वको नाममा एउटा अर्को नयाँ तुल
गिट्टीसँग कुटिएका हातहरूले
चियाका मुनासँग चटक्क टिपिएका यौवनहरूले
भोकमरीले थाकेका पेटहरूले
कहिल्यै भेटन नसक्ने उचाइमा
झुण्डिरहेका हुन्छन्
हात, यौवन र पेटका पक्षमा लेखिएका तुलहरू
भोकाहरूको पक्षमा टाँगिएका महँगा रङ्गनि तुलहरू
लेखिन्छन् पेट काटेर दर्जनौ भोकाहरूकै
शहरका तुलहरू
भोकका कुराहरू मात्र उठाउछन् माथिसम्म
भोक मेटाउनका लागि भोको मान्छेको
लेबि, कर वा रोयल्टी तिर्दैनन् तुलहरूले
यी सत्ताका तुलहरूको विरूद्ध
यी तुलका सत्ताहरूको विरूद्ध
किन बोल्न पनि पाईँदैन हाकाहाकी
गुनासो पनि छ वस्तीहरूको
द्रौपदीको पक्षमा लेखिएका अग्निवर्षी तुलहरू बनाउन
थाहा छैन कहिलेसम्म नाँगिरहनु पर्ने हो
थप कति पारिजातहरूले
लेखेर छात्तिमा नागरिक सर्वोच्चता
हरेक वस्तीका चोकहरूलाई
आफ्ना टाँगमुनि हाल्नुमा
गौरव गर्छन यी राता पहेँला तुलहरू
किन कसैले बोल्ने साहस गर्दैनन
यी तुलका कलाहीन नाटकको विरूद्धमा
क्यामेराका अगाडि पर्छन यी तुलका अक्षरहरू
छेकिन्छन् अक्षरभित्रका दृश्यहरू
झुण्डिएर प्रायोजित डोरीहरूमा
तुलका अक्षरहरूमाथि पर्छन
तल पर्छन अक्षरका भावनाहरू
तुलले जोड्छन् बाटोका दूई किनाराहरू
किन जोड्न सक्तैनन् फुटेका एउटै मन पनि
मैले सोध्न सक्तिन
शहरबाट तुलमा भिज्यो
अथवा तुलबाट शहरमा चुहियो
यो असंगतीको माधक झोल
मैले सोध्न सक्तिन
साँझ पार्न भट्टीमा पसेका घामहरूलाई
यी घामका तुलहरूबाट मात्र
सम्भव छैन
भोलिको विहान निर्माण गर्न ए राता तूलहरू !
फर्केनन् भने ती घामहरू
के जवाफ छ तिमीसंग
सरिता तिवारी – मेरो प्यारो मुर्चुङ्गा
मेरो प्यारो मुर्चुङ्गा !
खर्कतिर लाग्दा
अँगालाभारी धुन समेटेर ल्याउनु
मैले ओढेका रहरहरु
मैले पिएका कहरहरु
र अनुभव गरेका खुशीहरु
सम्पूर्ण
त्यही धुनमा मुछेर
म तिमीलाई खर्कभरी छर्छु !
म आफ्नै वरिपरी जमेकी छु
हिउँले छोपेका चाहन विस्वासहरु
बरफ बनेका छन् सपनाहरु
गोठ, तगरा, वन र खोल्साहरुमा
फिँजारेका तरंगहरु
सब
भयावह वर्तमानमुनि पुरिएका छन्
र पनि
प्रतिक्षारत आशाहरु
एउटा आयाम र उज्यालोको स्वागतार्थ
एक नितान अनुभूतिमा
समानान्तर धुनहरुक रेखा कोर्छन
जिजीबिषाहरुले निथ्रुक्क रुझाएको रात
स्वयंमा
बिक्षिप्त र तितर-बितर भएका बेला
म
धुनहरु सम्झन्छु मुर्चुन्गाका
मेरो प्यारो मुर्चुङ्गा !
खर्कतिर लाग्दा
अँगालाभारी धुन समेटेर ल्याउनु
म तिमीलाई खर्कभरी छर्छु !
२०५५/०५/१८
सुलोचना मानन्धर धिताल – जीवन र मृत्यु
कठिन छ जिउन
थाहा पाउँदा-पाउँदै पनि
कति मूर्ख म
फेरि जीवन नै रोज्दै छु
मृत्युको साटो !
गीता क्षेत्री – दुलही साथीलाई
साथी विवशतालाई बिर्सिदेऊ
पीरहरुलाई पन्साइदेऊ
ह्दयका व्यथाहरुलाई
एक-एक गरी हटाइदेऊ ।
साथी घरको सम्झनाले सताइदिए
हठात हाँसोमा साँटिदेऊ
विगतका दिनहरु बल्झिदिए
विरानो कथा सम्झिदेऊ ।
नत्र साथी,
तिम्रो मूल्यवान आँसुलाई
पानीसरह मान्नेछन्र
बिदाइको हिक्कालाई
मिलनको खित्का ठान्नेछन् ।
शुभकामना राख्छु युगयुगान्तरलाई
अन्धकारले नछेकोस् बिचैमा
सम्झना आलो ह्दयमा
उज्ज्वल भविश्यको शुभकामना ।