Tag: Nepali Katha

Bhojraj Neupane – Traffic Island Ki Yubati

ट्राफिक आइलैण्डकी युवती (भोजराज न्यौपाने)

‘बाटोमा तँ बस्ने कि मान्छे हिँड्ने – नजिकैको ट्राफिक पुलिसले छेवैमा आएर हकार्योत । झुत्रो पछ्यौराले मुख लुकाउँदै ऊ चुपचाप एक्लै डल्लो परेर बसी । पुलिसले फेरि भन्यो – ए अझै उता जान्नस् – उसलाई पुलिसको भद्दा बोली सुनेर निकै रिस उठेको थियो । तैपनि ऊ चुप लागी । जुरुक्क उठी र अघि बढ्न खोजी तर हिँड्न सक्ने अवस्थामा थिइन ऊ । लुगलुग कामी । पुस महिनाको चीसो, रातभरि सडकको पेटीमा बसेकी उसलाई न्यानोको कुनै अनुभूति थिएन । त्यसैले ऊ पुन नजिकैको ट्राफिक आइलैण्डमा टुसुक्क बसी । ऊ एक महिना अघिदेखि सडकको चोकमै बसेकी छे । काठमाडौँमा बढेको चीसोले उसलाई कुनै असर नगरेको अनुभव सडकमा हिँड्नेहरू गर्छन् । च्यातिएको एकसरो लुगानै उसको र्सवश्व भएको छ । उसको दिनरात त्यहीँ एकसरो लुगाकै भरमा बितेको अनुभव हुन्छ । मान्छेहरूले उसलाई धेरै थोक भने (‘ऊ बहुलाही हो रे । ‘ऊ पहिला वेश्या थिई रे । ‘उसलाई एड्स लागेपछि आफन्तको हेलोहोचो सहन नसकेर सडकलाई नै आफ्नो घर बनाएकी रे । तर तीमध्ये कसैले थाहा पाएनन् ऊ को हो – र कसरी सडकमा आइपुगी – एक दिन कुनै भद्र वृद्ध महिलालाई उसको हविगत देखेर दया लागेछ । पशुपतिको दर्शन गर्न हिँडेकी ती महिलाले उसलाई सोधिन्- ‘नानी तिमी को हौ – यसअघि धेरैपटक साँझमा घर कहाँ हो -‘ भनेर सोध्नेहरूको भन्दा बेग्लै आवाज थियो यो । उसलाई घरथर सोध्नेदेखि दिक्क लागिसकेको थियो । सोधखोज गर्नेहरूको उपेक्षाले ऊ आजित भइसकेकी थिई । उनीहरूलाई आफ्नो परिचय नदिउँजस्तो उसलाई लागिसकेको थियो । उसले ती महिलाको आँखामा हेरी । ती महिला उसलाई आफ्नै आमा जस्तै लाग्यो । ऊ जसोतसो उठी र महिलाको खुट्टा च्याप्प समाती । उसलाई आमाको काख भेट्टाएजस्तो लाग्यो । घुक्कघुक्क गरी धेरैबेरसम्म रोएर बसी । आमाले उसलाई अँगालोमा राख्दै सोधिन् ‘नानी तिमीले केही भनिनौ तिमी को हौ, कहाँबाट यहाँ आयौ -‘ उसलाई डाँको छोडेर रुन मन लाग्यो । भक्कानो फुटेर आयो । उसले रुँदै भनी ( आमा, मेरो नाम शोभा हो । मेरो घर रामेछापको भदौरे हो । आमालाई उसले यति राम्रोसँग कुरा गर्न सक्छेजस्तै लागेको थिएन । उसको बोली सुनेर उनले भनिन् (तिमी किन यहाँ बसेकी त -तिम्रो कोही आफन्त छैनन् – कसरी सडकमा आइपुग्यौ – उसले आमाको आँखामा हेरी र अघाउञ्जेल रोई । आमाले उसलाई आफूसँगै मन्दिर जान भनिन् । दुवैजनाले पशुपतिको दर्शन गरे । आमाले आफ्नै घर लगिन् । पेटभरि खाना खुवाइन् र भनिन् ( ‘ल भन तिमी कसरी सडकमा आइपुग्यौ -‘ ‘दस वर्षघिको कुरा हो’ उसले आफ्नो दुःख सुनाइ (‘म गाउँकै स्कुलमा कक्षा ८ मा पढ्दै थिएँ । बिहान सबेरै एक डोको घाँस काट्नु, खाना खाएर स्कुल जानु र बेलुका स्कुलबाट फर्किनेबित्तिकै अर्को एक डोको घाँस ल्याउनु मेरो दैनिकी थियो । घरमा पढ्ने मौका पटक्कै मिल्दैैनथ्यो । तैपनि मेरो पढाइ भने तेज थियो । म सधैँ कक्षामा पहिलो हुन्थेँ । एक दिन नातामा गाउँको काका पर्ने मानबहादुर टुप्लुक्क आइपुग्यो र उसले बुबाआमालाई भन्यो ( सधैँ छोरीलाई पढाएर मात्रै बस्छौ कि छोरीको कमाई पनि खाने विचार गरेका छौ – सुरुमा त मानबहादुरको कुरा उनीहरूले बुझ्दै बुझेनन् । पछि मलाई विदेशको एउटा कम्पनीमा जागिर लगाइदिन्छु बिनसित्ती किन पढाइराख्छौ भनेपछि उनीहरूको मन फेरियो । मुस्किलले स्कुल पढाउँदै आएका मेरा बुबाआमालार्इर्र्विदेशको जागिर भन्नासाथ खुसीको सीमा रहेन । छोरीलाई पढाएर कुनै फाइदा छैन भन्दै आएका उनीहरूलाई मेरो कमाइमा लोभ लागेको थियो । सुरुमा त मैले आफू धेरै पढेर मात्रै जागिर खाने भनेकी थिएँ तर गाउँका आफन्तले समेत विदेशको जागिर राम्रो हुने भन्दै जागिर खान दबाब दिए । सबैको सल्लाहअनुसार मैले जागिर खाने मनस्थिति बनाएँ । जागिर लाइदिने बहानामा मानबहादुरले दुइ दिन बस र त्यसपछि रेलमा हिँडायो । मुर्म्बई पुगेपछि फिरोज नाउँको साउदी अरबको मान्छेको साथ लगाएर एउटा बेकरी कम्पनीमा काम लगाइदिन्छु, महिनाको चालीस हजार हुन्छ, तँलाई त्यहीँ पठाइदिन्छु भन्यो । मैले हुन्छ भनीदिएँ । मलाई थाहा थिएन मानबहादुर दलाल हो भन्ने । उसले फिरोज नाउँको दलालको जिम्मा लगाएर छाडिदियो । फिरोजसँगै म साउदी अरब पुगेँ । नेपालको दुगम गाउँकी सोझी म साउदी अरबको व्यस्त शहरमा पुग्दा मैले पत्याउनै सकिन संसार यति ठूलो र यति सुन्दर छ भनेर । ‘साउदी अरब पुगेको पहिलो दिनमा पो थाहा भयो’ उसले डाँको छाडेर भनी( फिरोज भन्नेले पनि मलाई त्यही साउदी अरबको एक दलालको घरमा सधैँ बस्ने गरी भारतीय पचास हजार रुपियाँमा बेची सकेछ । ‘त्यसपछि म छाँगाबाट खसेजस्ती भएँ ।’ उसले सुस्केरा हाली ( एकैचोटि पहाड खसेर थिचेजस्तो भयो । सात समुद्रपारि न कोही आफन्त छन्, न त चिनेजानेका कोही । सिङ्गो जीवन पशुसरह बेचिनु कम्ती कहालीलाग्दो भएन । बोल्दाबोल्दै उसका आँखाका डिल भत्किए । आँखाबाट खहरेको भेल बग्न थाल्यो । ‘साउदी पुगेको दोस्रो दिनदेखि नै उसले खुट्टा मिच्न लगायो’ भक्कानो छाड्दै उसले भनी(‘मैले अटेर गर्दा उसले बेस्सरि पिट्यो र त्यही रात मलाई बलात्कार गर्योे । त्यसपछिका मेरा प्रत्येक क्षण नरकमय भए । मान्छेको जीवन पैसाको मोहमा पशुसरह बिक्दो रहेछ भन्ने लाग्यो । आफूलाई मान्छे हुनुमा गर्व गर्ने म अहिले पशु हुन नपाएकोमा पछुतो मानिरहेकी छु । ‘बिहान घर बाहिर जाँदा उसले मलाई ताला लगाएर थुनेर जान्थ्यो आँखामा क्रोधको ज्वाला बाल्दै उसले भनी (‘बेलुका र्फकँदा मसँग सुताउन एक दुइ जना ग्राहक लिएर आउँथ्यो । मेरो दैनिकी नै एक वर्षति यहीरूपमा बन्यो । रुन्थेँ, चिच्याउँथेँ मेरो आँसुले केही भएन । म त्यही नरकमा बस्न विवश भएँ । त्यहाँ पुगेको एक वर्षछि म निकै बिरामी परेँ । बिरामी हुँदा उपचार त कता हो कता, मलाई एक रात गाडीमा लगेर त्यही पशुले अनकन्टार ठाउँमा छाडिदियो । ज्वरोले उभिन सक्ने अवस्थामा थिइँन म । मध्यरातमा सडकको फुटपाथमा सुतेको बेला त्यहाँको पुलिसले भेट्यो र मलाई अस्पताल पुर्या यो । उपचारकै क्रममा मेरो ज्वरो त ठीक भयो तर डाक्टरले मेरो रक्तपरीक्षणमा एचआईभी पोजेटिभ भएको बताए ।

मैले आफ्नो जीवन नष्ट पार्नेलाई सजाय दिलाउन त्यहाँको अदालत जाने विचार गरेँ तर मलाई त्यहाँका वकिलहरूलेे कुनै सहयोग गरेनन् । उल्टै मलाई त्यहाँको पुलिसले दुख दिए र यहाँ फर्काइदिए । उसले आफ्नो दुःख सुनाइरहँदा ती आमाले आँखाबाट आँसु झारिरहेकी थिइन् । ‘आमा मैले नेपालमा फर्केपछि पनि त्यत्तिकै नरकको जीवन बिताउनु परेको छ’ उसले महिलासँग विलाप गरी । नेपाल आएपछि लगत्तै गाउँ गएँ । गाउँमा त्यही मानबहादुरले मैले काम छाडेर वेश्या भएको हल्ला फिँजाएछ । आफ्नै दाजुभाइले जीउ बेचेर रोग भित्र्याएको भन्दै घरमै पस्न दिएनन् । आफू जुन घरमा हुर्केँ, बढेँ त्यही घर आफ्नो नभएपछि मेरो बाँकी को रहृयो र आमा – त्यसैले मैले सडकमा बस्नुको विकल्प भेटिनँ । आमाले उसलाई सधैँ आफूसँगै बस्न भनिन् तर ऊ मानिन । भनी( ‘आमा म तपाइँको घरमा बस्नलायक छैन । म सडकमै मर्छु ऊ आमासँग बिदा भएर हिँडी । भोलिपल्ट बिहान मन्दिर जानेबेला चेेाकमा निकै ठूलो भीड देखियो । आमा सरासर भीड नजिकै पुगिन् । उनलाई मृतक युवतीलाई नजिकैबाट हेन मन लाग्यो । हे भगवान् आमा चिच्याइन् । त्यो लास त शोभाको थियो । आमा बेहोस भएर ढलिन् । मान्छेहरू भन्दै थिए ( बहुलाहीलाई गाडीले किचेर मारेछ । पछि थाहा भयो उसलाई ठक्कर दिएर मार्ने गाडी त्यही मानबहादुरले चलाएको थियो ।

भोजराज न्यौपाने
From: Madhupark

Deepak Jadit – Man Badhi Ho Man Badhi Hoina

दीपक जडित – मन बाढी हो, बाढी मन हैन

मनेकि आमा चिच्याउँदैथिई, ‘ए मनेका बा, उठन भन्या । बाख्राको कटेरो त बगाईसक्न ला’गो । हन कति सुत्न सकेका हौ तिमी त?’, र छाप्राको यौटा प्वालबाट बाख्राको कटेरोतिर पनि चियाउँदैथिई जो उनिहरुको झुप्रो देखि अलि मुन्तिर दक्षिणतिर थियो । त्यसदेखि दक्षिणतिर पूर्वबाट पश्चिमतिर बगेको जोगीखोला थियो । त्यसो त अरु जस्तै यो खोलापनि उत्तरबाट आएर दक्षिणतिर नै गएको थियो, केवल मनेको घर मुनिमात्र झण्डै तीनसय मीटर जति पूर्व पश्चिम बगेको थियो ।

यहि जोगीखोलाको किनारैमा उत्तरपट्टि मनेको बाउले आफ्नो बारीको सबैभन्दा अग्लो थुम्को परेको साँघुरो भागमा बाँसका खाँवाखुट्टी गाढेर सानो चिटिक्क परेको प्राचिन ऋषिमुनिहरुको कुटी जस्तो छाप्रो उभ्याएको थियो ।

उसको घरदेखि मुन्तिरको अर्को पाखामा मनेकि आमाले साह्रै कचकच गरेकिले उसले बाख्रा पाल्न मिल्ने सानो कटेरो उभ्याएर त्यसभित्र यौटा टाट्नो पनि गाडेको थियो । त्यहि कटेरो भएको पाखामा मनेकि आमाले स-साना ड्याङहरु बनाएर कसैमा सुठुनी, पीँडालु, कसैमा भिण्डी, घिरौंला, कसैमा तरुल ईत्यादि रोपेकि थिई । त्यसदेखि तल क्रमश होचो हुँदै खोलाकै बगरसम्म तीनचार तह अरु जमिन थियो जहाँ यसपाली आकाशबाट प्रसस्त पानी परेकोले बेलैमा धान रोपेर रहर लाग्दो पारेका थिए उनिहरुले । सालको मुश्किलले पाँच सात मन धान भित्र्याउने उनिहरुले यो साल कम्तिमा पनि बाह्र पन्ध्र मन धान भित्रिने आशा राखेका थिए ।

झण्डै दुईहप्ता जति अगाडी करेसोमा सुठुनी रोप्दा मनेकि आमाले उँधो धानबारीतिर आशापूर्ण नजर लगाउँदै भनेकि थिई, ‘अब एस्पाली चैं धान काट्ने बेलाँ हाजिराले चारानी सम्मको झुमुक बनाउनु पर्ला ।’

सुठुनीका बेला टुक्र्याईदिँदै गरेको मनेको बाउले स्वास्नी तर्फ हेर्दै नहेरी भनेथ्यो, ‘त्यसोभए यो ट्याक्रो चैं किन बनाउन ला’कि नि? कि तैं बस्छेस याँ छुट्टेर?’ मनेको बाउले बाख्राको कटेरोलाई सम्बोधन गरेकोथियो ट्याक्रो भनेर । त्यहाँ जसरी भएपनि यसपाली हिउँदमा एकमाउ बाख्रा किनेर पाल्छु भनेकि थिई मनेकि आमाले कुनैदिन ।

लोग्नेलाई जवाफ दिँदै उसले भनिथि, ‘तेसो त तिम्ले पनि गर्देलाउ नि अलि अलि थै’थाप त ।’

मनेको बाउ केहि नबोली सुठुनीको बेला टुक्र्याईसकेर रोप्दैगरेको ड्याङ्गमाथी राखिदिएर हिंडेथ्यो । मनेकि आमाले मनमनै सोचिथि, ‘नथप्देर त काँ मान्छु र म? कत्ति भो कानमा लाउने रहर गरेको । ब्ये गर्दा नि ईसङ भाग्ने भ’र लाउँन पाईंन । एस्पाली चैं जसरी भए नि लाउँछु ।’

तर तीनचार दिनदेखि अविरल भैरहेको वर्षाले उनिहरुको सपना क्रमश जोगीखोलाको भेलसँगै बगाउँदैथियो । उनिहरुको धानबारी आधाउधो त बाढि शुरु हुँदै धाद्रो लागिसकेकोथियो यतिखेर खोला बढेर घरैसम्म आउला जस्तो भैरहेथ्यो ।

‘ईन्लाई त केई को चिन्ता छैन गाँठे!, ऐले त्यो कटेरो सटेरो बगाउँछ अनि था’पाउँछन् ।’ लोग्नेलाई उठाउने प्रयत्नमा लागीरहि मनेकि आमा ।

‘कति कराउँदिर’छे यो आइमाई । तेत्रो खेत जम्मै धाद्रोले लग्यो, भएन पानीले डुबेको छ त्यो जाबो कटेरो जोगार के गर्नु? त्यो कटेरोले भात ख्वाउने हैन चुपलाग ।’ ओच्छ्यानबाटै फतफतायो मनेको बाउ ।

‘खेत धाद्रोले लग्यो, पानीले डुब्यो भनेर चुपलागीर’नु त? खेत त फेरी आघुँ बिराउँला न, त्यै खोलाको बगर त हो नि त्यो खेत । तर यो कटेरो त जोगाउन सकिन्थ्यो । बिर्ष्यौ यो कटेरो बनाउन बाँस माग्न जाँदा नेउपान्नीले बचन ला’कि ?’ मनेकि आमा कराउन पनि छोडिन छाप्राको दुलोबाट बाहिर हेर्न पनि छोडिन । लोग्ने उठ्ला र केहि गर्ला भन्दै निक्कै बेर मुख ताक्दा पनि हल न चल भएर सुतिरहेपछि उसले आफैं निस्केर कटेरोतिर जाने विचार गरी र छाप्रोको ढोका खोली ।

लुँडिएर पानीको बाछिटा सहितको एक झट्का स्याँठ घरभित्र पस्यो र मने र मनेको बाउलाई उठायो । पहिलेनै ब्युँझेपनि डरले थरहरी भएर गुँडुल्किरहेको मने उठेर कुनातिर घुस्रियो ।

‘हैन तँलाई कालले धजो हालेर काँ’लान खोजेको हो राती र हुँदो?’ मनेको बाउ उठिसक्दा मनेकि आमा फरिया सुर्केर अलि दह्रोसँग बाँधिवरी बाहिर निस्किसकेकि थिई । बाहिरबाटै बोली उ, ‘तिमीलाई भनेको लागेन त । म कटेरामा भ’को एउटा गुन्द्री भा’नि झिक्छु नि अब ।’

‘तँ धेरै बा’दुरनी हुन नखोज है । ऐले बालुवा खाँद्छ खोलाले अनि था’पाउँछेस् ।’ मनेको बाउ स्वास्नीलाई हपार्दै छाप्रोको दैलोमा पुगेर अलिकति खोलेर बाहिर चिहाउन थाल्यो ।

घनघोर वर्षाले निष्पट्ट अँध्यारो पारेको थियो बाहिर । उसले अनुमान लगायो रातको त्यस्तै नौ, साँढे नौ बजेको होला । घरिघरि मेघको गड्याङगुडुङ गर्जनसँगै विजुली चम्कँदाको उज्यालोले एकैपल सबै कुराहरु देखिने र फेरी अन्धकारमा सबै लुप्त हुने क्रम चल्दैथियो ।

त्यसैगरी झिलिक्क विजुली चम्केको उज्यालोमा मनेको बाउले देख्यो उसकि स्वास्नी कटेरोमा पुगेर घुँडामाथीसम्म पानीमा डुबेर गुन्द्री तान्दैथिई । उसले फेरी हपार्यो, ‘हैन तँ किन मुण्टेकि होस् त्याँ? भोलीबिहानसम्म यो घरै नछोडी सुख छैन । फर्की छिट्टो ।’

त्यो अन्धकार रातमा मनेकि आमालाई वास्तवमै कालले कुत्कुत्याएर त्याँहा लगेको थियो । आकाश गर्जिदैं दर्किरहेथ्यो । त्यसमाथी जोगीखोलाको गर्जनाले त्यो कालो रातलाई अझ डरलाग्दो बनाएको थियो । काखीमा गुन्द्री च्यापेकि मनेकि आमा कटेरोबाट निस्किँदै गर्दा ‘आमा!’ भन्दै चिच्याएर पानीमा उत्तानो पल्टिएको पनि मनेको बाउले अर्कोपटक मिलिक्क विजुली चम्कँदा देख्यो ।

अँध्यारोमै फेरी उ करायो, ‘तँलाई भनेको थेँ नि मैले । उठ् उठ्, उठेर एता आईज ।’ तर तेज रफ्तारमा बगिरहेको जोगीखोलाले मनेकि आमालाई उठ्ने मौका नदिई डुबाउँदै उतार्दै अलि तल पुर्याईसकेको हुँदो हो । यता मनेको बाउले भने स्वास्नी बोल्ली, उठेर आउली भनेर निक्कैबेर बाटो हेर्यो । यसबिचमा पनि निक्कैचोटी विजुली चम्कियो । प्रत्येक पटक विजुली चम्किँदाको उज्यालोमा उसले स्वस्नीलाई देख्ने प्रयत्नमा आँखा तिखार्यो । दुईचार पटक उसले स्वास्नीलाई बोलायो पनि तर खोलामा बगिसकेकि मनेकि आमा किन बोल्थि र?

विजुली चम्केकै उज्यालोमा कटेरोको छानो बग्दै गरेको देखेपछि भने उसलाई उसकी स्वास्नीलाई खोलाले लगिसक्यो भन्नेमा द्विविधा रहेन । उसको आङ्ग जिरिङ्ग भएर आयो । कुनताको अन्धकार त्यसमाथीपनि झन अन्धकार थपिएझैं भयो उसलाई । उसको आँखामा अँध्यारो जगत फन्फन्ति घुम्न लाग्यो ।

अँध्यारो कुनामा चुपचाप परिस्थिती नियाँलीरहेको मने लुसुक्क बाउको छेउमा पुगेर सोध्यो, ‘ए बाउ, आमा खै नि?’ लगभग उसले पनि अन्दाज लगाईसकेको थियो आमालाई खोलाले बगायो होला भनेर । छोराको प्रश्नले निन्द्राबाट ब्युँझेझैं झसँग भएर मनेको बाउले भन्यो, ‘नजा भन्दा मानिन, लग्यो तेरी आमालाई खोलाले । हामीलाई पनि लान्छ आजै राती भागेन भने ।’ मने डाँको छोडेर रुँदै आमालाई बोलाउन थाल्यो । मनेको बाउले पनि आफुलाई सम्हाल्न सकेन । दुबै अँध्यारोमा रुँदै चिच्याउँदै गाउँलेलाई गुहार्न थाले ।

त्यो निष्पट्ट अन्धकारमा खोला र आकाशको गर्जना चिर्दै उनिहरुको आर्तनाद गाउँसम्म पुगेपछि केहि गाउँलेहरु हातहातमा टर्चलाईट बोकेर आइपुगे मनेको घरसम्म । मनेको बाउले रुँदै आफ्नी स्वास्नी खोलाले बगाएको बिलौना सुनायो । केहि गाउँलेहरु हातमा टर्च लाईट बोकेर जोगीखोलाको किनारै किनार अलि तलसम्म कुदेर गए पनि । छेउछाउका रुखविरुवा, खेत, बाली केहि नभनि सबै सोहोर्दै काल नै बनेर बगेको त्यो भयंकर बाढिमा मनेकि आमा फेलापर्ने त रत्तिभर गुञ्जायस थिएन ।

गाउँलेले मने र मनेको बाउलाई बेलैमा घर छोडेको भए स्वास्नी बाँच्ने थिई भन्दै कराउँदै राति नै घर छोडाए । उसका बचेखुचेका झिटिगुन्टा पनि गाउँलेले नै ओसारीदिए । घर छोडेर गाउँमा शरण लिन पुग्नु मनेको बाउको लागी ठुलो कुरा थिएन । उसले जानेदेखि नै यस्तै जिन्दगी भोग्दै आएको हो तर यसपटक मनेकि आमा साथमा नहुनु ठुलो कुरा भएको थियो उसलाई ।

भोलीपल्ट बिहान पनि गाउँलेहरु मनेकि आमालाई कतै खोलाले किनारतिर मिल्काएको छ कि भनेर खोज्न निस्के । निक्कै तलसम्म खोज्दापनि मनेकि आमा फेला परिन । मने र मनेको बाउ मणी हराएको सर्पझैं बनेका थिए । यौटा पत्निवियोगमा अर्को मातृ वियोगमा परेर बेसुरा बनेका उनिहरुलाई कसैले कर गरेर केहि खुवाउन समेत सकेनन् । त्यसैदिन गाबिस अध्यक्ष आएर उनलाई सान्तवना दिँदै घरबासको जसरी भएपनि बन्दोवस्त मिलाईदिने वचन दिएर गए । गाबिस अध्यक्षले गाँसबासको चाँजो मिलाईदिने कुरा गरेको बेला मनेको बाउ ग्लानीले फतक्क गलेको थियो । चुनावताका उसले तिनै अध्यक्षलाई विपक्षि उमेद्वारले दिएको दुईचारसयको प्रलोभनमा परेर तथानाम गाली गरेको थियो । भोट माग्न आउँदा उसले तिनलाई आफ्नो आँगनमा टेक्नधरी दिएको थिएन ।

त्यसैबेला उसले चुनावमा आफुले सघाएको उमेद्वारलाई भेट्ने अठोट गरेको थियो । गाउँको अध्यक्षमा उनले हारेका भएपनि उसले भोट दिएको उनकै पार्टीका अर्का झन ठुला नेता यसबेला मंत्री बनेका थिए । चुनावताका तिन्ले उसलाई अर्थोक केहि गर्न नसके पनि जितेँ भने सरकारको तर्फबाट बैदेशिक रोजगारीमा पठाईदिन्छु भनेर वचन दिएका थिए ।

एकातिर गाउँमा धमाधम जोगीखोलाले बगाएकि मनेकि आमाको खोजी भैरहेथ्यो र कतै फेला परिरहेकि थिइन अर्कातिर मनेको बाउ भित्रभित्रै छट्पटीईरहेको थियो कि सारा गाउँको अघिल्तिर गाली बेईजत गर्दै हुर्मत काढेको अध्यक्षको दयापात्र भएर उसैले जुटाईदिएको गाँसबासमा कसरी बस्नु ? गाउँलेले भोली के भन्लान भन्ने तापले भित्रभित्रै जलेको मनेको बाउ लुरुलुरु तिनै उमेद्वारको घरमा पुग्यो जस्ले सिकाएर उसले हालका अध्यक्षलाई तथानाम भनेको थियो ।

बाटोभरी उसले भोलीको सपना देख्दै गयो । यदि उसले चुनावमा सघाएका नेताले उसलाई विदेश पठाउन मद्दत गरेभने उसले पनि गाउँको अरबे बस्नेतले जस्तै खोलाले नलग्ने ठाउँमा खेतबारी किन्नेछ । अझ कतारे साईंलोले जस्तै एकतले पक्काको घर बनाउनेछ । उसको मनेपनि स्कूल पढ्ने हुन्छ । ‘जे भएपनि मैले भोट हालेको मान्छे पो हुन् त केहि त पक्कै पनि गर्छन्’, दह्रो विश्वास बोकेर पुग्यो उ नेताको घरमा र आफ्नो दुखेसो पोख्यो ।

मनेको बाउको कुरा सुनिसकेपछि अध्यक्षमा पराजित नेताले भने, ‘अहिले दुख परेका बेला सम्झियौ मलाई ? भोट हाल्ने बेलामा सम्झेनौ, मलाई भोट दिएका भए हार्थें र म? भोट चैं अरुलाई नै हालेर जितायौ । खुब मन्त्रीलाई भन्दिनु पर्ने तिम्रा कुरा । मन्त्री त देशको समस्या पो हेर्छन् तिम्रो घरको समस्या पनि कहिँ मन्त्रीले हेर्छन्? जाउ न तिमीले भोट हालेर जिता’को अध्यक्षकोमा । भोट त उसैलाई हालेका थियौ होला त हैन?’ आफ्नो ठानेको नेताको कुरा सुनेर मनेको बाउको मन त्यसैगरी करक्कै भाँचियो जसरी खाडीमा पाकेको तितेपाटा धुँदा किसानले फेद भाँच्छ ।

एकछिन अघिसम्म उसले देखेको सपना पनि हुरीबतासले रुखको हाँगो भाँचेझैं भाँचियो । उसको मन उडेर धेरै टाढाको रमाईलो संसारमा पुगेको थियो तर नेताको घरबाट खिस्रिक्क परेर फर्किंदाको यथार्थ साह्रै तितो भयो उसलाई ।

उसलाई लाग्यो ‘एकैछिनमा कहाँ कहाँ पुग्ने मान्छेको मन त बाढी पो रहेछ !’ बाढी सम्झंदा फेरी उ भित्रको बेदना सग्लो भएर आयो । ‘मन जसरी बाढी हो बाढी पनि त्यसैगरी मन भैदिए ?’ उ सोच्दै गयो, ‘बाढी पनि पनि यदि मन हुँदो हो त मन टाढा टाढा पुगेर फर्किएजस्तै अस्ति रातीको बाढी पनि फर्केर आउँथ्यो होला अनि मनेकि आमापनि फर्किन्थि होली । त्यसो भैदिए उसले आफ्नो ठानेको नेताको वचन पनि सुन्नु पर्ने थिएन । आफुले तथानाम भनेको अध्यक्षको दयापात्र पनि बन्नुपर्ने थिएन तर बाढी त मन होइन रहेछ । अब उसकि मनेकि आमा फर्केर आउँदिन आईछे नै भनेपनि लाश बनेर आउनेछे ।’ अझ सोच्दै गयो उ, ‘मन चैं भने पक्कै बाढी नै रहेछ उर्लिएर जहाँ पुगेपनि क्षणमै फर्केर आफ्नै हालतमा आईपुग्ने । जसरी उसको मन बाढीझैं उर्लेर कहाँ कहाँ पुगेर फेरी तुरुन्तै फर्किंदैथियो उसकै हालतमा । आफुले तथानाम गाली बेईजती गरेको अध्यक्षको दयापात्र बन्न ।’

उसलाई त्यतैबाट नौ डाँडा काटेर कसैले नदेख्ने गरी मुग्लान भासिने विचार पनि उठ्यो मनमा तर बाढी घटेपछि कतै बगरमा पुरिएकि उसकि स्वास्नी फेलापरि भने । त्यसको काजक्रिया पनि त उसैले गर्नुपर्छ । उसलाई स्वास्नीको नभेटिएको लाशको मायाले गाउँतिरै डोहोर्याउँदै लग्यो । मनमा भने उसको लागी यो गाउँको मानो सकिएको पक्कपक्की थियो ।

Sushma Manandhar – Nepal Banda (Nepali Laghu Katha)

सुषमा मानन्धर – नेपाल बन्द (लघु कथा)
(गोरखापत्र)

जीवन, देशको एक ठूलो पार्टीको सक्रिय कार्यकर्ता । एक अर्थमा भन्नु पर्दा दरै हात । केही दिन अघि नै उसको पार्टीले चरणवद्ध आन्दोलनका कार्यक्रमहरू घोषणा गरिसकेको छ । त्यसै क्रममा सरकारलाई आफ्ना मागहरू पूरा गराउन दबाब दिनको लागि आज उसको पार्टीले बन्दको आयोजना गरेको हो । सरकारको पनि खै ! टायरको तातोले सडक नतताई,भिडन्त र दुइचार तोडफोड नभै कानमा बतासै लाग्दैन । जायज मागहरू पूरा गर्नु त परै जावोस्, सुनिदिने आश्वासनसम्म पनि दिंदैन ।

जीवन घरबाट एकाबिहानै निस्केको छ आज । पार्टीका अन्य साथीहरूसँग ऊ पनि सडकमै छ धर्ना दिंदै । पसलहरू बन्द गराउन र सडकमा सवारी साधन गुडाउन नदिन लागीपरेको छ ऊ र उसका डफ्फा । उनीहरूको जुलुसका अघिपछि गाडी चलाउने हिम्मत कसको ? अरू त अरू, साइकलवालाहरू समेत पनि पन्छिएर हिँड्छन् । भीडको कोपभाजनमा सहिद बन्ने निरिह सवारी साधनको, त्यहाँ क्षतिपूर्ति दिने को ? सवैलाई आफ्नो ज्यानमालको माया हुने नै भयो । सडकतिर आधा खुलेका केही पसलका सटरहरू पनि झण्डा बोकेका र नाराजुलुस गर्दै हिँडेका कार्यकर्ताहरूलाई देखेर पूरै बन्द भए । जुलुस भन्दा अलिकति पर बाटो छेऊ लाठी बोकेका पुलिसहरू तैनाथ थिए, त्यहाँ स्थिति तनावपूर्ण नै थियो ।

हिँड्नु पर्ने बाध्यतामा सडकमा मान्छेको घुँइचो थियो । चना बदामका ठेलाहरू अघिपछि भन्दा अलि बढी नै देखिन्थे । खेल्ने मैदान बनेको सडकमा मोटरसाइकल सिक्नेहरूदेखि केटाकेटीको क्रिकेट म्याच पनि देख्न सकिन्थ्यो । बन्दप्रति सवै आ—आफनैे खाले विचार प्रकट गर्दै थिए । बटुवाहरू केहीमा ‘यस्तो बन्द त हुनैपर्छ, अति भएपछि के गर्ने भन्दै यसप्रति समर्थन गरिएको जस्तो देखिए पनि अधिकाँश बन्दबाट पाइएको दुखबाट आजित देखिएका थिए । त्यत्ति नै बेला टाढैबाट एउटा मोटरसाइकल इमरजेन्सी लाइट बालेर फूलस्पीडमा आएको देखियो । बन्दमा पनि मोटरसाईकल चलाउने ! महशुर रहेछ । “लौ एउटा हिरो आँंदैछ यतै । हान् सालेलाई । “सब केटाहरू आक्रामक र उग्र देखिए । एकैछिनमा उनीहरू हूल बाँधेर कमिला झैँ सडकमा फिँजिए पनि । सडकको भीड देखेर मोटरसाइकल चालक अत्तालियो । फरक्क फर्काउन खोज्यो तर सन्तुलन राख्न नसकेर मोटरसाइकल चिप्लिएर धेरै टाढासम्म घिसि्रयो । चालक भने तीन बल्डयाँग खाएर सडक किनारको बिजुलीको पोलमा ठोक्कियो । हेल्मेट झरेर टाउकोमा नराम्ररी चोट पनि लाग्यो ।

भीडले सीटी फुक्दै थपडि बजायो । यो उनीहरूको विजय थियो । “बन्दको दिन पनि मोटरसाइकल चलाउने, निडरै रहेछ,” भीड भन्दै थियो । जीवनले, भीड हटाई अगाडी गएर घाइतेको अनुहार आफूतिर फर्कायो । “कुमार तँ !” ऊ झङ्सगै भयो । नेपाल बन्द भन्ने जान्दा जान्दै आजैको दिन मोटरसाइकल किन चलाइस् ? के परेको थियो त्यस्तो ? ” उसले भाइलाई हकार्‍यो । “घरमा सानो बाबुको भरेङ्गबाट खसेर हात भाँचिएको थियो, हस्पिटलमा यो दवाइ सकिएकोले लिन हिडेको हुँ ।” उसले हातको एउटा सानो सिसी देखायो । आफनो घाइते भाइ अनि सानो छोरोको भँाचिएको हात ! बेहोस हुन लागेको भाइलाई देखेर ऊ आत्तियो , “ए, हट् हट् ! कुनै गाडी आउन लोगेको छ कि हेर् ।”

एउटा ट्याक्सी गल्लीबाट निस्केर त्यतै आउन लागेको थियो । बल्ल बल्ल भेटिएको ट्याक्सी, घाइतेलाई अस्पताल लान भीडले रोक्न खोज्यो तर झण्डा बोकेका दुइ चार जना मानिस आफूतिर दोड्दै आउन लागेको देखेर नेपाल बन्दको दिन पनि ट्याक्सी चलाएको आरोपमा ढुटो पार्लान् भन्ने डरले विचरा ड्राइभरले ट्याक्सी अन्तै दौडायोे ।

जीवन आफ्नो घाइते भाइको टाउको एक हातले थिच्दै अर्को हातले भीड पन्छाएर कुनै सवारी साधन आइहाल्छ कि भनी अत्तालिएको आँखाले सडकतिर नियाल्दै थियो ।

शनिबार, गोरखापत्र
पौष ११, २०६६

Ramesh Bikal – Lahuri Bhainsi

रमेश विकल – लाहुरी भैंसी

‘लुखुर्‍या’ घराँ त निकै रमझम देखिन्छ नि ? ‘आँगनाँ’ पनि निकै मान्छे झ्याम्मिएका छन् । द्वारेबाले आँगनको डिलबाट नियालेर हेरे, लुखुरेको आँगनमा एउटा कालो-कालो वस्तु पनि देखिन्थ्यो- क्या हो त्यो, लुखुरेको आँगनाँ ?’- उनी आफैं हडबडाए, मानौं त्यहाँ वरिपरि अर्को कुनै मानिस हर्दम उनको कुरामा सही थाप्न खडा भएर बसिरहेको हुन्छ । बोलिसकेपछि उनी आफैं झस्केर चारैतिर हेरे- नजिक वरिपरि अर्को कुनै जीवित अस्तित्व छैन, केवल आफू ठिंगो । उनी आफैं लज्जित भए, अनि अलि खिस्सिएको स्वरमा तल्लो पाटो खन्न लागेको रामवीरे घर्तीलाई हकारे- ‘रामे, ए रामे ! लुखुरेको आँगनाँ केको रुमलो हो हेर् हेर् ! एउटा कालो-कालो डिंगोजस्तो पनि देखिन्छ नि ?’ ‘हँ, बा ? होइन बा, अस्ति कता हुँदो तल लुखुरे भैंसी लिन जान्छु भन्थ्यो नि, ल्यायो पो कि त !’- रामवीरे बडबडाउँदै द्वारेबाका आँगनतिर उक्ल्यो, द्वारेबाका गोडामा पुर्पुरो टेकायो, अनि निधारमा हातको छहारी पारेर लुखुरेको आँगनतिर नियालेर हेर्‍यो, ‘ए, हो त नि, ऊः क्या त त्यो भैंसी नै त हो, ल्याएछ ए बजियाले !’

‘लुखे बजियाले भैंसी ल्याएछ ?’- द्वारेबाले घोर आश्चर्यको स्वरमा भने, मानौं लुखुरेले भैंसी ल्याएको कुरा उनी सपनामा पनि पत्याउन सक्दैनन् । साँच्चै नै उसले भैंसी ल्याएको हो भने योजतिको घोर आश्चर्य र घोर अपराध अरु केही हुन सक्दैन ! आफूले एउटा भन्याजस्तो लाहुरी जम्का गर्दागर्दै छेपारोको उखान भैरहेछ, लुखुरे नाथुले भैंसी ल्याउने ! यो कसरी हुन सक्छ ? उनलाई यो आफ्नो द्वारेपनाको निमित्त एउटा थप्पडझैं लाग्यो । उनले मनमा असजिलोपनको अनुभव गरे- भित्र अलि चस्केझैं, भित्र मुटुमा कसैले फोनबाजाको सियोले च्वास्स घोचिदिएझैं उनलाई लाग्यो ।

‘कस्तो भैंसी ल्याएछ हँ, लुखे बजियाले ?’ … ‘खोइ, बा, गोडा चारेक सयसम्मको हेरेर ल्याउनुपर्ला भन्थ्यो लुखे’- रामेले सपनामा डुबेझैं एक तमासको स्वरमा भन्यो । उसका आँखा एक टिठ लागेर लुखुरेको आँगनतिर हेरिरहेका थिए । सायद, ऊ पनि आफ्नो यस्तै भैंसी बाँधिएको, अनि रूपले भएको सपनामा चहार्न पुगेको थियो । द्वारेबाको मुटुमा ज्यादै उत्सुकताको काउकुतीले कुत्कुत्यायो ! कस्तो भैंसी ल्याएछ त ए, लुखे बजियाले ! उनका गोडा भयानक आकर्षण शक्तिले खिचेझैं लुखुरेको घरतिर जोडिए । ‘हिँड्, हेरिहालौं । कस्तो भैंसी ल्याएछ त्यस बजियाले ।’

लुखुरेको आँगनमा मानिसहरू जम्मा भएका थिए । उसको चारवर्षे छोरो पोडे लाहुरी भैंसीका चारैतिर थपडी बजाउँदै घुम्दै थिए । बाबुले आकुरी भन्ज्याङमा भैंसी ल्याइपुर्‍याएदेखि नै उसको भैंमा खुट्टै थिएन । बाबु आँगनमा आइपुग्दानपुग्दै उसले बाबुले भैंसी ल्याएको कुरा आफ्ना सबै दौंतरीहरूलाई भनेर आफ्नो आँगनमा जम्मा पारिसकेको थियो । बाबुले आँगनमा पाइला राख्नासाथ ऊ खुसीको आवेगले उपि|mँदै गएर बाबुको दौराको फेर समातेर झुन्डिन पुगिसकेको थियो । ‘बा, हाम्रो भैंसी त हो नि ।… भने त यति ढुंग्रोभरि दूध दिन्छ बाबै ।… अनि मोही पार्ने । अनि धेरै घ्यू सहराँ लगेर बेचेर हाम्लाई राम्मो दौरा किन्ने ! किन्ने हगि बा ? … हगि भन्या…’

‘लौलौ, अब सहरमा जाँदा राम्रो दौरा किनिदिने’- लुखुरेका ओठमा अहिले मधुर हाँसो खेलिरहेको थियो । उसको मन आज प्रफुल्ल थियो । छोराको लिँडेढिपीले आज उसको मनमा कटुता पैदा गरेन, अनि वेदनाले उसको मुटु चिरेन, किनभने कटुता र आत्मप्रवञ्चमा पैदा गर्ने निराशा उसको खतम भैसकेको थियो । आज उसको आँगनमा लाहुरी भैंसी सारसौदै-बाँधिएको थियो । त्यो लाहुरी उसको सानु छोरोको धेरै कालदेखिको लिँडेढिपी र नमर्ने सपनालाई पूर्ति गर्न कल्पवृक्ष भएर उसको दैलोमा बाँधिएको थियो । उसले लाहुरीतिर अत्यन्त स्नेह र ममताको आँखाले हेर्‍यो । सन्ध्याको शतल हावाको स्पर्श उसलाई त्यति बेला भाग्यको मृदु हातले स्पर्शझैं लाग्यो, आमाको स्नेहको सुमसुम्याइझैं लाग्यो । ऊ विस्तारै लाहुरीतिर गयो- गजबको लाहुरी भैंसी ! बडो बारमाने बाटाजत्रो कल्चौंडो । झिंगा पनि चिप्लेलाजस्तो चिल्लो-कालो जीउ, छोटाछोटा, मोटामोटा सिङ- उसका अंगप्रत्यंग सबै रोमाञ्चित भएर आए । ऊ लाहुरीको जीउमा अति ममताले मुसार्न थाल्यो ।

लुखुरे मात्र होइन, आज उसकी स्वास्नी घैंटी पनि उमंगमा डुबेकी थिई । उसले आज अघिपछिको जस्तो झर्कोफर्को केही नगरी लोग्नेको प्रत्येक आज्ञा मानेकी थिई । अघिपछि लुखुरेले लोहोटामा पानी माग्दा दसथरी जवाफ दिने उसको आज बोल्नै नपरी पानी टक्र्याई । अनि, लोग्नेले अराउनै नपर्ने गरी पुरानो मकैको पीठाको खोले पकाएर लाहुरीलाई खान दिई । दुई डोका खाँदीखाँदी घाँसको भारी ल्याएर पिँडीमा थुपारेकी थिई- योचाहिँ भरेलाई भनेर । अनि, आज ऊ बडो उत्साहले भित्र र बाहिर फर्‍याक र फुरुक्क गरिरहेकी छ । लुखुरेले हेर्‍यो, ऊ मनमनै फुल्यो । यो सबै लाहुरीको प्रताप थियो । नत्र घैंटीको हँसिलो अनुहार हेर्न, उसको मीठो बोली सुन्न लुखुरेको आँखा चैबीसै घन्टा छटपटाउँथे, कान चौबीसै घन्टा तिर्खालु हुन्थे । एक वचनको दस वचन जवाफ दिने, राम्रो कुरालाई पनि नराम्रो र अपि्रय रूपमा लिने, कहाँको अघिपछिको घैंटी ! कलह र दुष्टताकी मूर्ति, अनि कहाँ हँसिलीखुसिली आजकी घैंटी- ममता र सेवाकी मूर्ति ! मुग्ध भएर स्वास्नीको फर्‍याकफुरुक हेरिरहेको लुखुरे अति प्रशन्न भएर हाँस्यो । अनि, चारैतिर हेर्‍यो- आज सम्पूर्ण प्रकृति नै हाँसेजस्तो उसलाई लाग्यो । पश्चिमपट्ट िडाँडामाथिसम्म फैलिएको सिन्दुरे लाली अनि घरको वरिपरि फैलिएको वन-जंगल, पाखा, पहरा अनि रुखपात सबैले आज उसको खुसीमा खुसी मिसाएर हाँसेझैं उसलाई लाग्यो । उसले अहिले साँच्चै पाँच-पाँच कोस बाटो हिँडेर आएको थकाइ सबै बिर्सियो । ऊ बीसवर्षे जोसमा आफ्नै हातले लाहुरीको चाकरी गर्न थाल्यो । आफ्नै हातले फेरि खोले तताएर खान दियो, जीउमा कटकटिएका सुकेका गोबरका पाप्रा आफ्नै हातले धोई-पखाली गर्‍यो । पाडालाई आफ्नै हातले तेल खान दियो । यो सबै सकेपछि ऊ मग्न भएर लाहुरीको जीउमा मुसार्न लाग्यो- त्यसैत्यसै, यसैको जीउमा टाँस्सिउँलाझैं, लीन हुँलाझैं !

त्यसैबेला उसको आँगनमा द्वारेबाले पदार्पण गरे । उनको साथमा रामवीरे थियो, अनि घमाने र खलाल पनि थिए । द्वारेबाले आफ्ना चीलका जस्ता आँखा त्यो देख्दै रहरलाग्दो लाहुरीमा गाडे- चीलले सिनुमा गाडेझैं तीखा, घोच्ने आँखा । अनि, अरुले पनि विभिन्न भाव र सपना आँखामा भनेर त्यै लाहुरीमाथि मानसिक हमला गरे । ‘कति हालिस्, ए लुखे ?’ मग्न भएर लाहुरीलाई सुमसुम्याइरहेको लुखुरे द्वारेबाको गुलियो स्वरले झस्क्यो, ‘हँ बा ?” उसले हडबडाएर हेर्‍यो, द्वारेबा आँगनमा । ऊ हडबडाएर उठ्यो, हत्त र पत्त द्वारेबाको गोडामा ढोगिदियो, अनि लेग्रो तानेर भन्यो, ‘अँ… काँ बा, पर्‍यो नाइँ गोडा सत्रेक बीस ! कि कसो बा ?’- उसले अलि जिज्ञासुक आँखाले द्वारेको मुखमा हेर्‍यो ।

लुखुरेको स्वरमा बजेको अपूर्व आत्मतृप्तिको संगीत र आँखामा छचल्कने सुनौलो सपना द्वारेबाको आँखामा त्यति मीठो लागेन । हृदयमा केले-केले चस्स घोचेझैं अनि जिभ्रामा अलि टर्रो, तीतो नमीठोपना रमाएझैं उनले अनुभव गरे । उनको अनुहार अलि नमज्जा लागेझैं एक पलको निम्ति खुम्चियो, आँखामा दावानलको फिलिंगोझैं कुन्नि के हो रोक्कियो, तर यी सबै विरोधाभाषलाई आफ्नो मीठो चिप्ल्याई भित्र छोप्न उनी तत्कालै सफल भए । ‘खोइ बाबै, यसै भन्न त कहाँ सकिन्छ र, भैंसीको जात ।’ यति भनेर उनी भैंसीको नजिकै गए । नजिकै गएर उनले भैंसीको सबै कुरा जाँचे-निहुरेर थुन र कल्चौंडो जाँचे, चारैतिर घुमेर जीउडाल, आँखा, सिङ सबै जाँचे- फराकिलो पुठ्ठा, बारमाने बाटाजत्रो कल्चौंडो, अनि मोटामोटा थुन, अनि चिल्लो कालो झिंगा पनि चिप्लेलाजस्तो आँङ, नीला निर्दोष आँखा छोटाछोटा, मोटामोटा सिङ-भैंसी साँच्चै गतिलो देखिन्थ्यो, रहरलाग्दो । द्वारेबाको मन धमिलिएर आयो- धुँवाले ध्वाँसिएर कपडा धमिलिएजस्तो ।

‘भैंसीलाई त अलि बढी नै हालिछस् । दूध कति देला ? कल्चौंडो मात्र भएर के गर्नु, मासु खान भएन मोटो छ भनेर !’- उनका आँखा र नाक अलि खुम्चिए । लुखुरेको सातो उडिगो । ‘किन र बा ?’ उसले सशंकित र भयभीत आँखाले द्वारेको आँखामा हेर्‍यो ! त्यहाँ उसले कुनै किसिमको विकार पहिल्याउन सकेन, किनभने द्वारेको मनको सम्पूर्ण कुटिलता आएर उनको घोप्टे जुँगाभित्र लुकेको ओठमा फरफराइरहेको थियो । अब द्वारेबाले उसको शंकाले फुसि्रएका आँखामा गहिरोसँग हेरे, अनि एकपटक फेरि जाँच्नै कष्ट उठाए । उनले लाहुरीको चारैतिर घुमेर जाँचे, अनि अन्त्यमा बढो गम्भीर भएर हुन सकेसम्मको सहानुभूति स्वरमा छरे, ‘बाबै, भैंसी त धम्की छ, कसो ए रामे, हेर् त, कि मैले जानिनँ ?’ रामवीरेले एकपटक द्वारेबाको आँखामा हेर्‍यो, अनि उनले जस्तै भैंसीको चारैतिर घुमेर जाँच्यो । अनि खुलाल, घमानेले पनि त्यही अभिनयलाई दोहोर्‍याए । अन्तमा रामवीरेले बडो लाचारीसाथ घोषणा गर्‍यो, ‘द्वारेबाका आँखा किन झुक्किन्थे र ? यस्ता कत्ना-कत्ना भैंसी खेलाइसक्नुभा’ पो त, कसो घमाने दाइ ? भैंसी धम्की नै होइन त ?’

‘हँ’- घमाने र खुलाल एकै साथ घन्के । हुन त त्यो घन्काइमा रामवीरेको समर्थन अथवा विरोध के थियो कुन्नि, तर द्वारेबाले यसलाई आफ्नो समर्थनपट्ट िबंग्याइहाले । ‘हाम्राँ आँखालाई भुल पार्न त बाबै… यै ज्यानले कत्ना-कत्ना भैंसी सुमरियो, आँखा गतिला नभैदिया भा’ त ढुटीमाटी भैसक्ने थियो ।’ लुखुरेले दिउँसै तारा देख्न थाल्यो । अन्ततः कालिमाको महाराहुले आफ्नो चिरकालदेखिको सपनाको जुनलाई सलक्क निलेझैं उसलाई लाग्यो, अनि आफूचाहिँ अनन्त अन्धकारको खाडलमा अमल अमल भास्सिएझैं- कुनै समाउने काँसको बुटोसम्मन् छैन । हे भगवान् ? ‘होइन बा, ज्याम्दीका ढकाल त किरिया हाल्थे नि ? केही खोट रहेछ भने सित्तैं भो भन्थे नि त ?’… तैपनि उसले छाम्ने कोसिस गर्‍यो । द्वारेका आँखीभौं केही खुम्चिए, ‘को, त्यै बाउँठे ढकाल ? त्यसका कुरा पत्याउन थाले त मान्छे खोलाँ’ पर्छ । कतिलाई भड्खाराँ’ जाक्यो, त्यस्तो बेइमानी पो त त्योेे ! कसो रामे … कि मैले मिथ्या बोल्या’ हुँ ?’

‘कैले बा, यो भैंसी धम्की रहेनछ रे भने त हाम्रो मुखाँ’ जाँड हालिदिनु ।’ रामवीरे घर्तीेले बडो दृढ भएर भन्यो र आफ्नो बचनको तौल द्वारेबाका आँखामा खोज्यो । लुखुरे दुवै हातले पुर्पुरो समातेर आँगनमा बस्यो । केही क्षणअगाडिको उसको मानसिक सपनाको फूलबारीमा एक्कासि तुसारो वैरियो । अघिसम्म उमंगमा खिलखिलाइरहेको उसको चारैतिरको वातावरणमा अहिले अवसादको कालो बादल दौडियो । उसका आँखा तिरमिराउन थाले, आँखाअगाडिको हाँसिरहेको आकाश, गाइरहेका चराचुरुंगी, नाचिरहेका लहरा-पात सबै धमिला देखिन थाले । शरीरभर पसिना चिटचिटाएझैं उसलाई लाग्यो । के त उसले वर्षौंदेखि पालिराखेको सपनाको संसारमा भुइँचालो आयो ? के त उसले सुन ठानेर पानीसरि पैसा वैरिएको वस्तु पितलको टुक्रो ठहरियो … के त उसलाई उसको भाग्यले यसै गरी ठग्यो ? हेर्दाहेर्दै घर, भैंसी, सानो पोडे सबैका अनुहार बादलभित्र पसेझैं उसलाई लाग्यो । ‘हे ईश्वर !’ … उसको छातीबाट एउटा दर्दिलो सुस्केरा निस्केरा निस्केर वायुमण्डलमा रुमल्लियो ।

‘असत्ती काठो ! भोलि नै लगेर त्यसको डिंगो त्यसैको दैलोमा मिल्काइदिन्छु’- लुखुरे दुःख र पीडाले बडबडायो । बाबुको एक्कासि बदलिएको भाव देखेर अघिसम्म संसारको बादशाहझैं खेलिरहेको सानु डराएको र शंकाएको आँखाले बाबुको अनुहार हेर्न थाल्यो । अघिसम्म सम्पूर्ण अंग र सम्पूर्ण चेष्टाबाट हाँसो र प्रसन्नताको वरदान बर्साइरहेकी घैंटी पनि अहिले पानीमा परेको गुइँठा फुलेझैं फुलेको, ढोकाको एउटा फक्ल्याँटो समातेर उभिरहेकी थिई । लुखुरेले देख्यो- सबै अनुहार ओइलाएका थिए । द्वारेबा घोप्टे दिन बेलुकी भैंसीले दूध पनि थोरै दियो । वास्तवमा पाँच कोस बाटो हिँडाएर ल्याएको हुनाले यो स्वाभाविक पनि थियो, तर यो स्वाभाविक घटनाले पनि लुखुरेको मनमा शंकाको बीजलाई अंकुराउन मलजल गर्‍यो । साँच्चै दूध किन कम दियो ? भैंसी खोटो नभएको भए यस्तो किन भयो … रातभर ऊ ओछ्यानमा छटपटाई मात्र रह्यो । उसको जीउको एक-एक अणुमा हजारौं अरिंगालले चिलेझैं चर्किरहेको थियो । एकातिर बालक छोराको रातदिनको सपना-जपनापछिको रटना चकनाचुर हुनु, अर्कोतिर त्यतिका रुपियाँ खोलो लाग्नु । त्यो पनि आफ्नो गोजीबाट झिक्न सक्ने भैदिया भए के थियो र, पैसा भन्या छोराको हातको मयल, आज यसले कमायो भोलि उसले उडायो, भोलि उसले कमायो पर्सि यसले उडायो, तर नेपाल बाहुनको रिन उसले कुन जुनीमा तिर्ने ?- लुखुरे यताबाट उता उताबाट यता छटपटिन थाल्यो । अँध्यारोमा उसको आँखाअगाडि त्यो दुई सय पचास रुपैयाँ नेपाल बाहुन भएर नाच्न थाल्यो । अनि, त्यो नेपाल बाहुनको मूर्ति फलामजस्तै कालो भयो । अनि त्यसका औंलामा लामालामा नंग्रा निस्के- लामा-लामा नंग्रा आफूतिर बढ्दै आएका ।

असह्य पीडाले लुखुरेको घाँटीबाट विलक्षण सुस्केरा मिसिएको चित्कार त्यो अन्धकारमा रुमल्लियो । त्यो चित्कारले घैंटीको मनमा लोग्नेप्रति सहानुभूति जन्माउनुको साटो जुन उग्रक्रोधको राँको सल्काउन घ्यूको पो काम दियो । ‘खाइस् अभागी ग्वाङ्ग्रा ! यसो आफूभन्दा जान्ने-सुन्ने दुई-चार जनालाई लगेर देखाउनुपर्छ, त्यत्रो पैसा लगेर भडखाराँ’ वैरियो कि वैरिएनौ ! बुद्धिमा डढेलो सल्केको ।’ अघि साँझसम्म महामायाजस्ती घैंटीले अहिले रणचण्डीको अवतार लिइसकेकी थिई । एक त भैंसी स्याहार्ने लोभले उसलै आफ्नो नाकमा पनि उतारेर दिएकी थिई, दोस्रो त्यसमाथि त्यतिको रिन, अनि उसको ब्रह्माण्डमा आगो सल्किनु कुनै अस्वाभाविक थिएन । ‘एकातिर घरबाट साहुलाई सुम्प्यो, अर्कातिर अर्काको नाककान रित्यायो, त्यसमाथि माल ल्याएको पनि फुटेको आँखाले हेरेर । लगेर भोलि बिहानै जहाँबाट ल्याएको हो, त्यसको सिनो त्यसैको दैलोमा मिल्काएर आउनू, अन्धा !’

लुखुरेलाई अहिले अरू कुराभन्दा पनि स्वास्नीको वचनको धार असह्य हुन थाल्यो । ऊ रन्थनियो । ‘हे ईश्वर ! त्यति राम्रो भैंसी खोटी नभैदिया’ भए यो भुंग्रोमा किन पिल्सिनुपथ्र्यो ? … खोटी भैंसी पुक्लुक्क ढलिदियो भने ? …’ लुखुरेको मुटु काम्यो । उसले अँगेनाको आगो फुकेर बत्ती झुल्क्यायो । न बाँध्या, बाँध्यै किलैमा पुक्लुक्क ढलेको पो छ कि ! …

ऊ हुरहुराउँदै कटेरामा गयो । उसले बत्ती खोपामा राख्यो- भैंसी जस्ताको तस्तै किलामा बाँधिएको थियो- कालो, चिल्लो बारमाने बाटाजत्रो कल्चौंडो, झिंगा पनि चिप्लेलाजस्तो कालो आङ, छोटाछोटा, मोटामोटा पातला मुढे सिङ, नीलानीला निर्दोष आँखा ! कतै पनि कुनै हेरफेर छैन । उसको छातीबाट गहिरो सुस्केरा, सन्तोषको सुस्केरा निस्क्यो । तर, त्यो सुस्केरा चिसो थियो । साँच्चै यो भैंसी खोटी नभैदिया’ भए … झुक्यानमा पार्न त … यस्ता कत्नाकत्ना भैंसी सुमरिसकियो ।’ द्वारेबाको स्वर अझै उसको कानमा घन्किरहेको थियो । साँच्चै द्वारेबालाई झुक्यानमा पार्नु खेलाँची होइन । लुखुरेलाई सारै पीडा भयो ।

लुखुरे त्यताबाट फर्केर ओछ्यानमा पल्ट्यो, तर छटपटीबाहेक त्यो रात स्याइँस्याइँले उसलाई केही पनि दिन सकेन । त्यसमाथि स्वास्नीको घोचपेचले त उसको मुटु छियाछिया हुन खोज्दथ्यो । ‘अभागी ग्वाङ्ग्रा, केही गरी पत्तै नपाई भैंसी पुक्लुक्क ढल्यो भने के गर्ने सुर छ ए ! त्यस्तो खोटी भैंसीमा धन ओइरिएर…। साँच्चै घरिघरि लुखुरेको मुटु आशंकाले काम्दथ्यो । साँच्चै कतै किलामा बाँध्याबाँध्यै भैंसी भुक्लुक्क ढल्यो भने धम्की भैंसी न हो ! अनि ऊ रन्कामा घरिघरि उठेर कटेरामा जान्यो, आँखाभरि भैंसीलाई हेथ्र्यो, अति मायाले उसको जीउ सबै मुसाथ्र्यो- चिल्लो कालो आँग, बारमाने बाटाजत्रो कल्चौंडो, छोटाछोटा पातलापातला सिङ अनि फराकिलो पुठ्ठा, निर्दोष नीलो आँखा । अनि, फेरि ओछ्यानमा आएर लड्थ्यो, तर घैंटीको मुटु छेड्ने बचनले सुइरोजस्तो भएर घोचिरहन्थ्यो । अनि त अँध्यारैमा आँखामा पछुतो र क्षमायाचना भनेर स्वास्नीतिर हेर्दथ्यो । वास्तवमा घैंटी पनि अब त अचाक्ली गर्न थालेकी थिई । बिचरा लोग्ने मात्रै के गरोस् ! उसले पनि खोलै लागोस् भनेर त पैसा ओइरिएको होइन ! यो त उनीहरूलाई भाग्यले ठगेको, बाउँठे ढकालको दया जागेको । यो कुरा त्यो स्वास्नी किन बुझि्दन ? ‘हे ईश्वर ! बाउँठे काट्टेको भस्मखरानी भैजावस् !… गरिबलाई रुवाएर … गरिबको धनले नपोली त कहाँ छोड्ला र !… परमेसोरी ।…’

‘आफूलाई पोल्या’ थाहा छैन, अर्कोलाई पोल्या सपना देख्ने ! त्यै सिनाको मासु बेचेर उडाउने सुर छ कि ग्वाङ्ग्रा ?’ घैंटीको स्वर रोग र पीडाले कामिरहेको थियो । ‘लुखुरे के गरोस् ! भैंसी नै फर्काएर लैजाउ“m त भने पनि एक त पाँच-पाँच कोस बाटो हिँडाएर लैजानु, दोस्रो लोप्पा ख्वाएर पठाइदिन्छ, के भनेर हात पर्‍या’ थैली फिर्ता दिइरहन्थ्यो र त्यस्तो जमानदारी भए त गरिबलाई त्यस्तो झुक्यानमा पारेर सत्तेनाश नै गर्ने थिएन नि । लुखरे आफ्नो भित्रको वेदनालाई छातीभित्र दबाएर मुर्दा लडेझैं लडिरह्यो ।

भिोलिपल्ट द्वारेबाका पिँढीमा गाउँका बुजु्रुक जम्मा भएका थिए । यो गाउँको चलन- बिहानबेलुकी तमाखु खान, गफसफ गर्न, दुःखदर्द पोख्न ठूला-ठालुकै घरमा जम्मा हुन्छन् । गाउँभरिको टीका-टिप्पणी हुन्छ र भैरहेको पनि थियो । त्यसै बेला अँध्यारो मुख लाएको लुखुरे आयो, द्वारेबाका गोडामा शिर टेकायो र एकाछेउमा सारै डराएझैं बस्यो । ‘क्या हो, के भन्न आइस् लुखे ?’- द्वारेले आफ्नै कटु स्वरमा भने, ‘भैंसीले हिजो साबुत दूध दियो ?’ ‘दिएन बा, दिएन,… के दिन्थ्यो !’ लुखुरेले डुबेको स्वरले भन्यो । साँच्चै ऊ निराशाको अतल गहिराइमा डुबेको थियो । ‘हामीले भनेको त …’ द्वारेबाले अरुसित हेर भने, ‘यो लुखेर बजिया सोझो, मधेस मारेर आएको बाउँठे के मान्दथ्यो र, भसक्कै ठगिदिएछ । यो जैरे पनि उस्तै, सुझ न बुझसँग त्यतिका पैसा वैरिन हुन्थ्यो क त ! हामी पनि त थियौं नि ।’- यति भनेर द्वारेबा भर्खरै कान्छी घर्तिनीले टक्र्याएको तमाखुबाट खरानी उडाएर तान्न थाले ।

‘तब त भन्या । बिग्रने बोलमा आउँदैन मति भनेको त्यै हो । अब खोटी भैंसीमा थैली खन्याएर अब अरु कसले लाला त ?’- बुढाथोकीले लुखुरेको सुकेको अनुहारमा हेरेर भन्यो । ‘कुनचाहिँ यहीजस्तो आँखा फुटेको होला त, खोटी भैंसीमा थैली खन्याउने ? … त नै भन् न !’ द्वारेले भने र उपेक्षाले मुन्टो बटारे । ‘रिन गर्‍या’ त होलास् नि !’ घमानेले भन्यो । ‘यसको भैंसी खोटी रहेनछ रे भने त हाम्रो मुखाँ अभच्छे हालिदिनू’- द्वारेका पुरेत सीताराम पण्डितले हत्केलाले नाक मास्तिर फर्काउँदै लामो लेग्रो तानेर घोषणा गरे । अनि द्वारेबाको मुखतिर हेरे । वास्तवमा उनले लुखुरेको भैंसीको अनुहारमा पनि देखेर होइनन्, तर कदाचित् द्वारेबालाई खुसी पार्न सकिन्छ भने गाउँको भैंसीको त के कुरा बम्बईको तिलकराम मारवाडीले किनेको रोल्स रायस मोटरमा पनि खोट निकाल्न उनी पछि हट्तैनथे । यी सबै किसिमका साँचाझुटाको संयुक्त हमलाले लुखुरेको मनको कुनै पनि कुनामा कुनै किसिमको आशाको झिल्कोसम्म पनि रहन दिएन । उनको आत्मा विकल भएर विलाप्न थाल्यो । ‘द्वारेबा, म त खोलामा परेँ । असत्ती बाउँठेले मेरो त सर्वस्व गर्‍यो । … म त जोगी बनेर हिँडे पनि भयो, द्वारेबा !’

‘क्यार्छस् त बाबै, तेरा बुद्धिले त हो, हामीले गरेर हाम्रा सल्लाहलेक होइन । हामीलाई के भन्छस् !’ द्वारेबूढा ज्याद्यै कठोर देखिन्थे । लुखरेको मन भरिएर आयो । ‘बा, मैले आफ्नै बुद्धिले आफ्नै घेडामा बन्चरो हानेँ ! अब के गरौं बा ? … स्वास्नीको नाक, कानको त भला केही थिएन, भर्सेलो परोस् भनौं, नेपाल बाहुनको दुई सय पचास रिन कहाँबाट तिरौं ? हे ईश्वर ! अब म के गरौं !’- लुखुरेको स्वर साँच्चै वेदनाको भारले धरमराएझैं कामिरहेको थियो । ‘हे ईश्वर, म के गरौं !’ ‘अब अरु त जुक्ति नै छैन बाबै’- रामवीर कएक कुनाबाट बोल्यो । ‘अब त्यै सिनु लगेर फिर्ता दिए मात्र हो ।’

‘के कर्कलाको पातको पानीजस्तो कुरा गर्दो हो यो रामे छुसी’- द्वारेबाले रामवीरेको कुरालाई हावामा उठाइदिए ।

‘त्यो मुलुकमारा बाउँठे, त्यसलाई तिमीहरूले चिनेकै छैनौं । के भनेर दिइरहन्थ्यो हात पर्‍यो पैसा, ख्वाइदिन्छ लोप्पा ।’ ‘बा, म त बितेँ । अब के गरौं बा ? म त खौलाँ परेँ ।’- लुखुरे बगरको माछाजस्तै छट्पटायो ।

‘तँलाई त अख्खडै पर्‍यो । अब के गर्छन् ?’ रामवीरेले सबभन्दा हितुझैं बोलीमा सहानुभूति घोलेर भन्यो, ‘आ, द्वारेबा, अब त्यसो होइन, लुखे बौरा गाउँको गरिब हो, च्यापोमा परिगो, अब तपाईंले विचार नगरे कसले गर्छ यसको विचार ?’ ‘के कुरा गर्छस् ए रामे, तँ ? यसलाई उकास्न आफू खोलामा परौं ?’- स्वरमा उपेक्षा थियो द्वारेबा । ‘होइन बा, सौ पचास भन्या, तपाईंको निम्ति पासङबराबर छ, तर गरिबका त घरबास उठ्छन् । तपाईंले नगरे कसले गर्छ ।’- रामेले सिफारिस गर्‍यो । ‘हो बा, बिचरालाई तपाईंले नै गरिदिनुपर्छ । गरिब अनाथ हो, जुत्ताभर चाकरी गर्छ’- बुढाथोकीले पनि रामवीरेको कुरालाई टेवा दियो । द्वारेबाले निकैबेर गम खाए । आखिरमा बडो गम्भीर स्वरमा, मानौं लुखुरेमाथि जन्मजन्मान्तर बिसाउन नसकिने उपकारको बोझ लाद्न लागेकोझैं घोषणा गरे । ‘के तिमीहरू सबै त्यसै भन्छौं त ? त्यसै हो भने म के भनौं । एउटा गरिबको उपकारकै सही, तर … भैगो त लुखुरे पनि सय-पचासको मुख नहेरोस् । कि त सौ-पचास खर्चेर भैंसी तयार गराइछाडेँ, कि खोलामा जाक्किएँ । … एउटा गरिबको उपकारै हुन्छ भने … लौ के भन्छस्- लुखुरे ?’

‘ द्वारेबाका कुरा मनासिब हुन् । यस्ता भैंसीमा पैसा हाल्नु सिमानामा पैसा हाल्नुजस्तै हो । त्यति माया मार्दामा लुखेलाई मर्का छैन ।’ यो लेग्रो सीताराम पण्डितले झिकेका थिए । उनी धर्मका सारथी भएकाले उनले भनेको कुरा शास्त्रको वचन हो । मानौं, उनी यस सभाका निर्विरोध सभापति हुन् र उनको निर्णय अन्तिम निर्णय हो । ‘लौ पण्डितबाजेको समेत यही राय छ । तँ के भन्छस् ?’- रामेले लुखुरेको मुख हेर्‍यो । ‘तँ के भन्छस् त लुखे ?’ – द्वारेबाका आँखा निकै घोच्ने काँटका थिए । लुखुरे के भनोस् बौरा ! उसले सबैका मुखमा हेर्‍यो । द्वारे, बुढाथोक, रामे र पण्डितबाहेक सबै मौन थिए, उनीहरूका आँखामा विवशता थियो । उनीहरू लुखुरेको आँखा हेर्न नसकेर निहुरे ।

त्यस दिन बेलुकीपख द्वारेबाको आँगनमा निकै रमझम देखियो । आँगनमा लाहुरी भैंसी बाँधिएको- चिल्लो, कालो, बारमाने बाटाजत्रो कल्चौंडो गरेको भैंसीका वरिपरि द्वारेका आधा दर्जन केटाकेटी झ्याम्मिएका थिए । द्वारेबुढा बीसवर्षे जोसमा सुसार गर्न लागेका । द्वारेले भुस्सा दिँदादिँदै एकपटक टाउको उठाएर हेरे- लुखुरेको आँगनमा आज रमझम थिएन । लुखुरेका बाबुछोरा आँगनको डिलमा उभिएका थिए । त्यसै बेला रामवीरे द्वारेका आँगनमा उक्लेर उनलाई ढोग दियो ।
‘कसो रामे, भैंसी, हीरा छैन त ?’
‘किन हुन्नथ्यो बा, लाखमा एक छ ।’
एकपटक फेरि द्वारेले र रामेले एकै पटक आँखा उठाएर लुखुरेको घरतिर हेरे । डाँडाबाट ओर्लेको साँझको मट्याइलो छायाले क्रमशः मट्याइलो पार्दै लगेका लुखुरेका बाबुछोराको आकृति एकपटक लाहुरीतिर हेरिरहेका थिए ।

Sushma Manandhar – Shahid (Nepali Laghu Katha)

सुषमा मानन्धर – शहीद (लघु कथा)

त्यहाँ एउटा भव्य फोटो प्रदर्शनी भैरहेको थियो । आन्दोलन र शहीदहरुका अप्राप्य र अहिलेसम्म अप्रकाशित फोटोहरु समेत राखिएकोले निकै टाढाबाट पनि त्यो हेर्नलाई मानिसहरु ओइरीएका थिए । अरुभन्दा शहीदहरुका फोटोको सूची अलि पछाडि र निकै लामो पनि थियो ।

फोटो प्रदर्शनीको आज अन्तिम दिन । ऊ पनि अनुकुल समय मिलाएर प्रदर्शनी स्थल छिरेको थियो । प्रदर्शनीमा उर्लिएका दर्शकहरु शहीदहरुका फोटो अगाडि झुम्मिँदै विभिन्न टिकाटिप्पनी गर्दै थिए ।

टाँसिएका थुप्रै शहिदका फोटोहरुमा उसले चिन्ने कुनै पनि अनुहारहरु थिएनन् । कहाँकतिबेलाकसरी शहीद भए होलान् जे भए पनि देश र जनताको लागि मृत्युवरण गर्ने ती शहीदहरुप्रति उसले मनमनै नमन गर्यो ।

हेर्दाहेर्दै एउटा फोटोमा पुगेर ऊ नराम्ररी झस्कियो । त्यो ढाका प्रसादको फोटो थियोउसको आफ्नै छिमेकी ।

द्वन्द्वताका एक रात उसको गाउँमा ठूलै गोलाबारी भएको थियो । अँध्यारो रातमा हरेक घरमा खानतलासी हुँदै थियोप्राय घरका पुरुषहरु आत्तिएर भागाभाग गर्दै थिए । डराएर ऊ पनि घरनिरैको मकैबारीमा लुकेको थियो । उसैको छेऊमा ढाका प्रसाद पनि डल्लो परेको थियो । “एक हूल मान्छे आका थेम त पछिल्लो ढोकाबाट भागेर आछु ।” ढाका प्रसाद डरले बोल्नै सकिरहेको थिएन । दुवै छिमेकी भगवानको नाम जप्दै काँपिरहे । त्यहीबेलामा तल बजारमा शायद केही पड्क्यो । मुटु दुख्यो भनेर छाती समाउँदै लडेको ढाका प्रसाद फेरि उठेन । नजिक आउँदै गरेका जुत्ताका पदचापहरु सुनेर ऊ भने त्यहाँबाट पनि भागेको थियो ।

अहिले उसको अगाडि त्यही ढाका प्रसादको फोटो थियो ऊ घरि त्यो फोटोलाई हेर्थ्यो घरि त्यसैमाथि लेखिएको हाम्रा वीर शहीदहरु भन्ने शिर्षकलाई ।

नजिकै उभिरहेको आयोजक मध्येका एकजनालाई कोट्याउँदै उसले सोध्यो “प्रजातन्त्रकोलागि मरेका चार शहीदहरु देखिएनन् नि के तिनका फोटा छैनन्?”

आयोजकले मुन्टो हल्लाउँदै जवाफ दियो “ए…तिनीहरु? ती त पुराना भैसके। त्यही भएर यसपालि नराखेको!”