Min Dwandi – Dhaulagiri Ko Manchitra

सदरमुकामको पगरी गुथेर
महान जुलूस र ¥यालीहरू झेल्दै
दूधको साक्षी बिरालो बनेर
जालसाजीका कागतहरूमा खेल्दै
टुकी बालेर बिजुली–घरतिर
ओहर–दोहर गरिहेको भेटिन्छ बाग्लु¨
चैतेदशैंको मेला, रे–रे, बाग्लु¨ बजार ।
जागिरेहरूको पोका–पन्तरा बोकेर
रात नपर्दै रक्सी धोकेर
“अब मोटर यै बाटो आउँछ” भनेर फतुराउँदै
आधा–रातमै “भाले बास्यो” भनेर बतुराउँदै
कुस्माबाट स्याङ्जाको छातीमा
अनुदानको पीठोमा चलेको पहिरो देखेर
तीनछक परेको छ पर्वत ।
दुर्गम हुनुको सुविधा खाएर
विदेशीहरूको जडौरी लाएर
स्याउको रक्सीमा मन भुलाउँदै
पर्यटकहरूलाई मुक्तिनाथ डुलाउँदै
आफ्नै बासिन्दाको लागि
बिदेश बनेको छ जोमसोम
अंग्रेजीमा पाहुनाहरूलाई स्वागत गर्दा–गर्दा
आफ्नै भाषा बोल्न बिर्सन्छ मुस्ता¨ ।
मंगला र कालीको साँध–सिमानाभित्र
आफ्नै प्रकृति र संस्कृतिको चित्र
“मुरी छरेर पाथी उब्जने” भूमि भएता पनि
जाँडको खोलो बगाउन छोड्दैन बेनी
हरेक पटक यहाँ चुनाब के आउँछ
पूरा महाभारतको युद्ध आउँछ
यो त म्याग्दी हो बाबै म्याग्दी !

Min Dwandi – Hansena Din Raat Ra Bihana

रात कहिल्यै हाँसेको देखिएन
दिन पनि कहिल्यै हाँसेको देखिएन
कम्तिमा पनि बिहान त हाँसेकै हुनुपथ्र्यो
तर अपशोच !
बिहान पनि कहिल्यै हाँसेको देखिएन ।
अन्धकारको आडमा
नाच्न थाल्दछन् निशाचरहरू
कालिमा पोतिएको वातारणमा
आला भूतहरूको उत्सव शुरू हुन्छ
अनि सर्वसम्मतिबाट कालो पर्दाभित्र
भोलिको बिरूद्ध षडयन्त्र रचिन्छ
थाहा पाउँदा–पाउँदै पनि
हाँसोस् रात के हाँसोस्
त्यसैले, रात कहिल्यै हाँसेको देखिएन ।
उज्यालो भएर पो के गर्नु ?
अँधेरो मै बनेका जाल–मालाहरू
दिनको घाँटीमा पासो बन्दछन्
अनि, उज्यालोमा त मान्छेहरू
जिब्रो काटिएका देखिन्छन्
हात–खुट्टा बाँधिएका देखिन्छन्
अनि, अभावको व्रम्हाण्डमुनि
कच्याक्–कुचुक्क भै पिसिएका देखिन्छन्
यस्ता अप्राकृतिक दृश्यहरू भोग्दा–भोग्दै
हाँसोस् दिन के हाँसोस्
त्यसैले, दिन कहिल्यै हाँसेको देखिएन ।
निकै विवश छ आजकल बिहान पनि
अँध्यारोकै कोसेली लिएर
बिहान जन्मन्छ
अनि, षडयन्त्रको गोप्य पत्र बन्दी खाम
उज्यालोको हातमा थमाइदिन्छ
नचाहँदा–नचाहँदै पनि
अन्धकारले चढ्ने घोडा
अनि, षडयन्त्र ओसार्ने हुलाकी बन्न
बाध्य भएको बेला
हाँसोस् बिहान के हाँसोस्
त्यसैले, बिहान कहिल्यै हाँसेको देखिएन ।
रात हाँसेको देखिएन
दिन हाँसेको पनि देखिएन
कम्तिमा पनि बिहान त हाँसेको हुनुपथ्र्यो
तर अपशोच
बिहान हाँसेको पनि देखिएन ।

Min Dwandi – Ma Hatar Ma Chhu

पाइतलाहरूको सिंढी चिन्ने
मेरो आकांक्षा तुहेको अवस्थामा
आँसुको एउटा सिंगो क्यास्पियन
बोकेर आफ्नै आँखामा
नूनिलोपनमा म डुबेको बेला
मलाई, ग्लोब घुमाएर त्यसमा
क्यास्पियन खोज्न फुर्सद छैन
अहिले त मलाई आफ्नै आँसुको
गहिराई नाप्न हतार छ ।
डढेलो बनमा पनि लागेको छ
डढेलो मनमा पनि लागेको छ
आगोका अदृश्य लप्काहरू
भोगेर आफ्नै छातीमा
पोलाईले म अतासिएको बेला
मलाई हिमाल हेरेर चिसोपनको
अनुमान गर्न फुर्सद छैन
अहिले त मलाई आफ्नै छातीको
डढेलो निभाउन हतार छ ।
प्रकाश परावर्तित हुन नसकेको
मन–औंसीको रातमा
जून भेटिने लालसा साँचेर आफ्नै ब्रम्हाण्डमा
खोजी–खबरमा म लागेको बेला
मलाई आकाशे जूनको आकार हेरेर
तिथि बिचार्न फुर्सद छैन
अहिले त मलाई आफ्नै मनको
जून खोज्न हतार छ ।
अहिले
मलाई आफ्नै आँसुको
गहिराइ नाप्न हतार छ,
अहिले मलाई आफ्नै छातीको
डढेलो निभाउन हतार छ,
अहिले मलाई आफ्नै मनको
जून खोज्न हतार छ
त्यसैले
म अहिले हतारमा छु ।

Min Dwandi – Mero Jhul Bhitra Ko Sansar

एउटा थोत्रो झुल
धुजा धुजा परेको
पुरानिएर गन्हाइसकेको
एउटा नाम मात्रको झुल
त्यही मेरो झुल
मैले रात काट्ने झुल ।
अनगिन्ती लामखुट्टे, उडुस र उपियाँ
अनि यिनीहरूद्वारा संरक्षित
भुसुना र पुत्लाका दलहरूले
प्रत्येक रात मेरो रगतको होली खेल्दछन्
आफ्ना विषालु सुँढ गाडेर
मेरो शरीरको रगत सिध्याइरहेछन्
मेरो अस्तित्वलाई नै रित्याइरहेछन् ।
एकपछि अर्काको लगातार डसाइले
जब सहनशीलताको बाँध भत्किन्छ
तब बदलाको भावना लिएर दा¥हा किट्दै
ढाडिएको एउटा उडुसलाई पच्याक्क–पिचिक्क पार्न
पिछा गर्दै म बिछ्यौनाको रक्ताम्य क्षेत्रभित्र कुद्छु
त्यसै बखत पछाडिबाट लामखुट्टे र उपियाँले
एकैसाथ प्राण नै लिने गरी डस्छन्
अनि चित्कार छोड्दै
मैले डसिएको ठाउँमा हात पु¥याउँदासम्म
शोषक उडुस
बिछ्यौनाको क्षेत्रभित्रै गायब भैसकेको हुन्छ ।
प्रत्येक रात म यसरी नै डसिंदै गएको छु,
चुसिंदै गएको छु,
अस्तित्वविहीन हुँदै गएको छु,
यस्तै रीतले यहाँ मैले
एउटा जीउँदो युग बिताएको छु ।
यो मेरो गन्हाउने झुत्रो झुललाई
धुने कुरा पनि यदाकदा हुने गर्छ यहाँ
त्यतिखेर
अब त एक निंद सुत्न पाइने भो भन्ने लालसाले
यस झुलको दुर्गन्ध र यसभित्रका तमाम रक्त–पिचाशहरू
पखालिने भए भन्ने आसाले
एकछिन कल्पित संसारको आनन्दमा डुबुल्की मार्नपुग्छु
तर…तर धुने नाममा
वर्षौदेखि जमेको फोहोर पानीमा
बिना साबुन मेरो झुललाई
एकपटक चोपेर मात्र निकालिन्छ
अनि त्यो कथित धुवाइले त
झुलको दुर्गन्ध र यसभित्रका रक्त–पिपासुहरू
धोइनुको सट्टा
उल्टै थपिन्छन् यसमा अमिबा र ब्याक्टेरियाका झुण्डहरू ।
यस्तै कथा–ब्यथाहरू बोकेर
आफ्नै रगतले रंगिएको बिछ्यौनामा
मिर्मिरेको प्रतिक्षामा
म छट्पटाउँदै आइरहेको छु
मैले झ्याउँकिरीको रूवाइ पछिको प्रत्येक पल
भालेको डाको सुन्न हतारिएर
तड्पी–तड्पी बिताएको छु ।
आज सम्पूर्ण षडयन्त्रको पर्दाफास भैसकेको छ
पटक–पटकको धोखाले म चेतिसकेको छु
अनि यी उडुसहरूलाई मास्न
प्रत्येकसँग भिडेर रातहरू बिताउनु पनि
मेरो मूर्खता हो भन्ने
व्यवहारद्वारा बुझिसकेको छु
कारण, यहाँ मैले एउटालाई मार्दा–नमार्दै
अरू दशवटा पलाइसकेका हुन्छन् ।
आज मैले यो पनि थाहा पाएको छु कि
यी सम्पूर्ण चुसुवा उडुसहरूको अन्त्य गर्न
मैले यो दुर्गन्धयुक्त झुत्रो झुललाई
उखेलेर च्यातचुत पारी
दन्कँदो ज्वालामा भस्म पार्नु परेको छ
अनि त्यसभित्रका रक्तपिशाचहरूको पनि
त्यही झुलसँगै अन्त्येष्ठी गर्नु परेको छ ।
एकदिन अवश्य पनि मतिर हेर्दा
मेरो झुत्रो दुर्गन्धयुक्त झुल डढिरहेको तिमीले देख्नेछौ
यसभित्रका रक्त पिपासुहरू खरानी भएको देख्नेछौ
अनि त्यसको स्थानमा
मेरो आफ्नै हातले बनाएको
आफ्नै श्रम र शीपले बनाएको
साधारण तर सुन्दर र बलियो झुलभित्र
तिमीले मलाई सुरक्षित देख्नेछौ
अनि मलाई मस्त निद्रामा पाउनेछौ ।

Min Dwandi – Timro Samjhanama

हाँसो बिछोडियो तिमीसँगै
म नहाँसेको धेरै भो
आँसु सारा सकिएर
म रून छोडेको पनि धेरै भो ।
मनमा शान्ति रत्तिभर छैन
निंद हराएको धेरै भो
तिम्रै सपना देखिरहेकोछु
म नब्युंझिएको पनि धेरै भो ।
म मरिरहेको Continue reading “Min Dwandi – Timro Samjhanama”

Min Dwandi – Feri Palayeko Chha Ustai Khari Ko Bot

सयवर्ष अघिदेखिको इतिहासमा
यो देशमा कहिल्यै
इमान्दारिताको कदर हुन पाएन
यो देशमा कहिल्यै
देशभक्तिको कदर हुन पाएन
प्रभूहरूको इशारामा
सत्ता–संघर्षको काटमारमा
हरेक दिन यहाँ भिमसेन थापाहरू सेरिएका थिए
हरेक दिन यहाँ माथवर सिंहहरू मारिएका थिए ।
रगतले रंगिएको एउटा शताव्दिभरि
हरेक दिन हामी मध्येका
कोही न कोहीले जेल जानु पथ्र्यो
हरेक दिन हामी मध्येका
कोही न कोहीले गोली खानु पथ्र्यो
एउटा जंगेलाई स्थापना गर्न
एउटा खरीको बोट उमार्न
हामी नागरिकहरूलाई मूला झैं काट्न लगाइएको थियो
हाम्रो कोतमा रगतको खोलो बगाइएको थियो ।
त्यस शताब्दीको इतिहासमा
हामी जनताहरू कहींकतै
गर्वपूर्वक बाँच्न पाएनौं
हामी जनताहरू एकछिन पनि
मन फुकाएर हाँस्न पाएनौं
हाम्रै रगत र पसिनामा
हाम्रै जीवनको बलिदानमा
केवल एउटा जंगबहादुर बाँच्यो
केवल एउटा खरीको बोट बाँच्यो ।
खरीबोटे शासन रहँदासम्म
हामीले निडर भएर
एक आखर पनि बोल्न पाएनौं
गुम्सिएका बेदनाहरू
कहीं कतै खोल्न पाएनौं
बन्द मुख खोलेको आरोपमा
साँचो कुरा बोलेको अभियोगमा
हामी लखन थापाहरू मनकामनामा बली चढाइएका थियौं
हामी सुब्बा कृष्णलालहरू आजीवन जेलमा सडाइएका थियौं ।
अन्धकारमय त्यस युगमा
हामी एक निंद पनि
सञ्चोसंग सुत्न पाएनौं
हामीले एकपटक पनि
सुविस्ताको सुस्केरा हाल्न पाएनौं
त्यो खरीको बोट समक्ष
उर्दी र हुकुमहरू समक्ष
हामीले आफ्ना मुस्कानहरूको बली चढाएका थियौं
हामीले आफ्ना चाहनाहरूको बली चढाएका थियौं ।
त्यो खरीको बोटलाई मार्न
हामी धर्मभक्त र शुक्रराज भई
राजी–खुशी फाँसी चढेका थियौं
हामीले दशरथचन्द र गंगालाल भई
हाँसी–हाँसी गोली खाएका थियौं
घाँटीमा फाँसीको माला लाएर
न्यायको निम्ति गोली खाएर
हामीले अत्याचारी शासनको गर्दन रेटेका थियौं
हामीले इतिहासमा लागेको दाग मेटेका थियौं ।
हाम्रो छातीको टुंडिखेलमा
झांगिएको एउटा खरीको बोटलाई
हामी आफैंले यसरी मारेका थियौं,
एक युगपछि त्यो खरीको बोटको मृत्यु
हामी आफैंले देखेका थियौं
तर हाम्रो छातीको उही टुंडिखेलमा
अर्कै रंग तर उस्तै रूपमा
फेरि पलाएको छ उस्तै खरीको बोट
फेरि झांगिएको छ उस्तै खरीको बोट ।

Min Dwandi – Yatra

यात्रा जीवन, जीवन यात्रा
पाइताला खियाउँदै सिंचेर गोरेटो आफ्नै रगत पसिनाले
असंख्य उकाली, ओराली र जंघार निल्दै
निस्कन्छन् पाइलाहरू यात्रामा,
भेटिन्छन् थुप्रै सहयात्रीहरू
बाटो–घाटो र गोरेटोहरूमा,
सिरसिर Continue reading “Min Dwandi – Yatra”

Min Dwandi – Ma Harayeko Suchana

दुखले पनि होइन
सुखले पनि होइन
बात लागेर पनि होइन
मात लागेर पनि होइन
आफूले आफैलाई खोज्ने क्रममा
म आइपुगेको छु
सत्तलसिंह राजाको देशमा
मेरा आफन्त मित्रहरू !
नखोज्नू मलाई आफ्नो वरिपरि
म तिमीहरूको बृत्तबाट
केही समयको लागि हराएको छु ।

Min Dwandi – Bulbul Ra Surkhet

बुल बुल… बुल बुल…
पानी बुल्बुलाउँछ जमिनबाट
धर्ती छेदन गरी उम्रिएको
अंजुलीभर पानीसँगै
बुल बुल… बुल बुल…
एउटा सुर्खेत बुल्बुलाउँछ ।
उद्यानमा लहरै ठडिएका फ्ूmल–बिरूवाहरू
निराश–निराश देखिन्छन्
उदास–उदास भेटिन्छन्
पूmलहरू त मुस्कुराउनु पर्ने हो
तर पूmलको मुस्कान पनि शायद चोरी भएछ
चोर–डाँकाहरूको बिगबिगी बढेको बेला
के भन्न सकिन्छ र यहाँ
कहिले के चोरिने हो ?
कहिले को लुटिने हो ?
स्वतन्त्र ज¨लका पूmलहरू
एउटा कारागारमा सजाइएकाछन्
मान्छेहरू आउँछन्
आँखै–आँखाले पूmलको सौन्दर्य चुसेर जान्छन्
कोही एकछिन
भावनाको लहरमा बगेर जान्छन्
तर कहिल्यै कोही
त्यस्तो मान्छे आएन यहाँ
जसले पूmलको स्वतन्त्रताको कुरा गरोस्
बोट विरूवाको प्राकृतिक अधिकारको पनि कुरा गरोस्
फलस्वरूप, पूmल–बिरूवाका
आंसु बुल्बुलाउँछ जमिनबाट
बुल बुल… बुल बुल…
एउटा सुर्खेत बुल्बुलाउँछ ।
अस्तित्व हराएझैं गरी काक्रे बिहार
बेस्वादको हाइ काढेर उँघिरहेछ
जमिनबाट थारूहरूको पसिना
वाफ बनेर आकाशतिर उठिरहेको दृश्यले
आकाशमा बकुल्लाको लहर पनि
अतालिएको देखिन्छ
यहाँ प्रत्येक बिहान एकमुठी हावा
देउती बज्यैको दर्शन गरी फर्कन्छ
प्रत्येक साँझ रानीमत्ता छिचोलेर
तातो हावा उपत्यकामा भित्रिन्छ
जंगली पहाडी पर्खालको चौघेरामा
सीमित सुर्खेत
बुल्बुलाउँछ बुल्बुलेमा
बुल बुल… बुल बुल…
हो, एउटा सुर्खेत बुल्बुलाउँछ ।

Min Dwandi – Jaitun Ra Parewa

भोको पेटले भोकै देख्छ स्वयम्भूका आँखाहरू
नांगो आँतले नांगै देख्छ निंदमा पनि सपनाहरू
म भोको छु, केवल खाने बस्तु सोच्न सक्छु
म नांगो छु, केवल लाउने बस्तु सोच्न सक्छु
म भोकले मरणासन्न अवस्थामा
कसैले आकाशमा उडाएर परेवाहरू खेर नफाल्नू
किनकि तिनबाट मेरो केही छाक टर्न सक्छ
म जाडोले मरणासन्न अवस्थामा
कसैले जैतुनको हाँगो ल्याएर नओढाउनू
किनकि, त्यसको चिसोले यो ज्यान मर्न सक्छ ।

Min Dwandi – Akarshan Ka Naya Bisaya Haru

हरेक वर्ष तिमी
मन्दिरै–मन्दिरको हाम्रो शहरमा
प्राचिन कला–कृतिहरू हेर्न आउँथ्यौं
मूर्तिहरू धमाधम विदेशिएपछि
रित्ता मन्दिरहरू हेर्न
तिमी आउन छोड्यौ ।
उत्तरी हिमालहरूको कञ्चन सुन्दरता हेर्न
बादलको घुम्टो नपञ्छिदासम्म
कहिले नगरकोटमा, कहिले सराङकोटमा
तिमी घण्टौं नथाकी कुर्ने गर्दथ्यौ,
धूँवा र धुलोको स्थायी घुम्टो
हिमालहरूले ओढेपछि
हिमाली सुन्दरता हेर्न
तिमी आउन छोड्यौ ।
डाँडा–पाखामा मौलाएको
शीतल संस्कृतिमा रमाउन
तिमी बारम्बार आउने गर्दथ्यौ
हाम्रो पाखा–पखेरोबाट
मुर्चु¨ाको धुन हराएपछि
डम्पूm, मादल र सारंगीको भाका फेरिएपछि
रोदीमा, देउसी भैलोमा समेत
विदेशी लूतो सल्किएपछि
हाम्रो संस्कृति हेर्न
तिमी आउन छोड्यौ ।
मित्र ! हाम्रो मन्दिरहरूबाट
प्राचीन कला हराउनुमा
हाम्रो वातावरण र संस्कृति दुषित हुनुमा
तिम्रो आगमन स्वयं कति जिम्मेवार छ
म किटानीका साथ केही भन्न सक्ंिदन
तर जे होस् मित्र ! हाम्रो भूमिबाट
आकर्षणका पुराना वस्तुहरू हराएपछि
तिमी आउन छोड्यौ ।
मित्र ! तिम्रो आकर्षणको निमित्त आजभोलि
हामीकहाँ केही नयाँ विषयहरू उब्जिएका छन्
काला बजारियाहरूको हातमा
शासनको बागडोर गयो भने
देशको अर्थतन्त्र कस्तो हुन्छ–
हेर्न मन छ भने,
देशको राजनितिमा
नैतिकताको खडेरी प¥यो भने
प्रजातन्त्र कति निरीह हुन्छ–
जान्न मन छ भने
मित्र ! समय निकालेर फेरि घुम्न आऊ ।
दूधले नुहाएको प्रजातन्त्र
सुनको चुलो भएको अर्थतन्त्र
आफ्नो देशमा पनि नभएको तिम्रो तर्क
एकातिर राख
प्रजातन्त्रको अर्थ र परिभाषा जस्ता
फजुल विषयमा पछि कुरा गरौंला
मित्र ! फरक उन्नीस–बीसको होईन,
आकाश जमीनको रहेको छ ।
तर मित्र ! रहिरहने छैन
यही स्थिति संधै
किनकि म देखिरहेको छु
सुनौलो भविष्य निर्माणको निमित्त
कुना–कन्दराबाट निस्कने गरेका
झिना स्वरहरू क्रमशः टडकारो हु‘दै गइरहेका छन्
पाखा–पखेराबाट बढिरहेका
दृढ पाइलाका पदचापहरू
बिस्तारै टड्कारो हुंदै गइरहेका छन् ।

Min Dwandi – Yuva Haru

यो देश मेरो पनि हो, तिम्रो पनि हो
अर्थात् यो देश हामी सबैको हो
त्यसैले हामी सबै मिली–जुली
हातेमालो गर्नुपर्छ
देशलाई माथि उठाउनु पर्छ ।
– यसो भनेर बारम्बार कुर्लंदा पनि
कसैको कानमा बतास लागेन
देश क्रमशः डुब्दै गयो
कसैको मनमा अतास जागेन
अरू त अरू, युवाहरूले समेत
यो देशकै नागरिक पनि होइन झैं गरे
आफ्नो शरीरको नसा–नसामा
तातो रगत नै छैन झैं गरे
एकदिन युवकहरू ‘पंक’ बनेर आए
युवतीहरू ‘स्म्याक’ तानेर आए
मैले उनीहरूलाई देश बिगारेको आरोप लगाएँ
टाउकोभित्र गिदी होला भनेर जगाएँ
तर यसपटक उनीहरूले
आपूm पनि यो देशको नागरिक भएको दाबी गरे
अनि देश सपार्न ठेक्का लिएका
तिम्रा फलानाहरूले,
देश सपार्न पठाइएका
तिम्रा ढिस्कानाहरूले
जानी–जानी देश बिगार्न हुन्छ भने
हामी पनि यो देशका नागरिक हौं
त्यसैले हामीले पनि यो देशलाई
बिगार्न पाउनु पर्छ ।
– यसो भनेर उनीहरूले अधिकार खोजे ।

Min Dwandi – Yo Saal Pani Bitera Gayo

केही न केही त गरूँला भन्दाभन्दै
दुःखको जंघार तरूँला भन्दाभन्दै
यो साल पनि बितेर गयो,
न केही गर्न सकियो
न यो जंघार तर्न सकियो
आफ्नै धुनीखुनीबाट
छुटकारा नपाउँदै
यो साल पनि बितेर गयो ।
भोलि कहिले Continue reading “Min Dwandi – Yo Saal Pani Bitera Gayo”

Min Dwandi – Myagdi Sandhai Mero Samjhana Ma

हरेक दिनको बिहानीले
मेरो मनलाई डोर‌्याउंदै–डोर‌्याउंदै लैजान्छ
हरेक रातको निस्तव्धताले पनि
मेरो मनलाई घुमाउंदै–फिराउंदै लैजान्छ
म जन्मेको ठाउँतिर
मेरो प्यारो गाउँतिर ।
म्याग्दी खोलाको बालुवामा
मैले बनाएका गौंथलीका गुँडहरूले
मलाई बिर्सिसकेका होलान्
म्याग्दीको प्रवाहमा
मैले गाई बनाएर तारेका पातला ढुंगाहरूले
मलाई बिर्सिसकेका होलान्
मलाई बिर्सन सक्ने आफन्तहरूलाई,
मैले बिर्सन नसक्ने आफन्तहरूलाई
फेरि–फेरि पटक–पटक भेट्न मन लाग्छ
“मलाई बिर्सिसक्यौ कि सम्झदैछौ ?” भनेर
उनीहरूसँग सोध्न मन लाग्छ ।
गुँरास फुलेर रंगिएका राता डाँडाहरूमा
मेरो मनले पञ्छीहरूको बोलीमा लोली मिलाएर
उन्मुक्तिको गीत गाउन चाहन्छ
लालुपातेको बारमा सरसराउंदै हिंड्ने हावासँग
मेरो मनले कहिल्यै नफाट्ने गरी
मितेरी लाउन चाहन्छ ।
म धाइरोका फूलहरूमा रस ओसार्न आएका
माहुरीहरूसँग खेल्न चाहन्छु
म उनीहरूसँग श्रमको बारेमा
धेरै–धेरै प्रश्न सोध्न चाहन्छु ।
आलु लिन ढोर गएका गाउँले ‘पाटी’ हरू
ठाउँ–ठाउँमा सुस्केरा बिसाउँदै
गाउँमा फर्किसकेका होलान्
भुङ–सल्लाको बन कुरेर
बसेका गोठाला साथीहरू
गोठ सारेर औलतिर लर्किसकेका होलान् ।
मलाई काँडाले कोरेर रक्ताम्य भएको
उनीहरूको शरीर सुम्सुम्याउन मन लाग्छ
मलाई नाँगो खुट्टा जलमा हिंड्नु पर्दा
पट्–पट् फुटेका उनीहरूको पैताला छुन मन लाग्छ ।
कार्कीनेटाको उकालो नाघेर
जीन्दगीको भारी डुलाउं‘दै
नौडाँडातिर ओहर–दोहर गर्ने
भरियाहरूको मलाई संझना हुन्छ
विदेशी मालिकको सेवामा मन भुलाउँदै
जिउनको लागि परदेश कुरिरहेका
दौंतरीहरूको मलाई संझना हुन्छ ।
म उकालीमा भारी बोकेर धङधङाउँदै बढेका
पाइलाहरूको पीडा नाप्न चाहन्छु
म बिरानो देशबाट अक्षरमा भक्कानो जडेर
पत्र लेख्ने मित्रहरूको बेदना नाप्न चाहन्छु ।
साना–साना नानीहरू खुट्टा बजार्दै खुनखुनाइरहेका होलान्
भोकले लाम्पाटा परेका पेट लिएर
धुलोमा धुस्रैफुस्रै हु‘दै रोइरहेका होलान्
उनीहरूलाई जुन–ताराको कथा सुनाएर भुलाउन मन लाग्छ
स्वतन्त्रता चाहने आकाशको
साँचो ब्यथा सुनाएर फुलाउन मन लाग्छ
अवोध बालबालिकाहरूको निश्छल आँखामा
आँसु देख्नु पर्दा मेरो मन कुँडिन्छ
कुपोषणको महामारीले चिथोरिएका चिचिलाहरूको
लाश देख्नु पर्दा मेरो मुटु चुँडिन्छ
मैले नचाहँदा नचाहँदै पनि घरि–घरि मेरो मन
च्याण्टे र भुण्टेहरूलाई गाडिएको चिहान डाँडामा पुग्छ
चिहानमाथि फर्फराईरहेका सेता धजाहरूको अगाडि मेरो शीर झुक्छ ।
हरेक दिनको बिहानीले
मेरो मनलाई डोर‌्याउंदै–डोर‌्याउंदै लैजान्छ
हरेक रातको निस्तव्धताले पनि
मेरो मनलाई घुमाउँदै–फिराउँदै लैजान्छ
म जन्मेको ठाउँतिर
मेरो प्यारो गाउँतिर ।

Min Dwandi – Mero Khoj

निरोको बाँसुरीबाट
प्रक्षेपित हरेक धुनहरू
मेरो सपनाको
शिकार गर्न आइपुग्छन् ।
म आफ्नो अक्षमा
फन्को मारिरहेको छु
मेरो सुरक्षा कहाँ छ, खोज्न
मेरो स्वतन्त्रता कहाँ छ, खोज्न ।
म र¨िन पूmलहरू मन पराउँछु
म इन्द्रेणी मन पराउँछु
दृश्याधिकारको अभावमा म
न पूmल चिन्न सक्छु
न रंग खुट्ट्याउन सक्छु ।
म आफ्ना हातहरूले
जमिन छामिरहेको छु
मेरो दृष्टि कहाँ छ, खोज्न
रंगिन संसार कहाँ छ, खोज्न ।

Min Dwandi – Shahid Ma Ra Prajatantra

उनी र म दुईजना
देशमा प्रजातन्त्र ल्याउन
सडकमा संगै निस्केका थियौं
म सडकमा
मुठ्ठी उज्याएर हिंडिरहेको थिएँ
उनमा अझ बढी जोश थियो
त्यसैले उनी आफ्ना दुबै हातमा
ईंटा–ढुंगा समेत बोकेर हिंडिरहेका थिए ।
हामी दुबैले आक्रोशपूर्वक
गगनभेदी नारा लगाइरहेका थियौं
त्यस्तैमा अचानक तातो गोली आएर
उनको छातीमा लाग्यो
मैले हेर्दाहेर्दै
“प्रजातन्त्र जिन्दावाद !” भन्दै
उनी सडकमा ढले
मेरै आँखा अगाडि उनी शहीद भए ।
उनी त निकै
भाग्यमानी साबित भए
यस्तो प्रजातन्त्र भोग्न
मलाई छोडेर उनी गए
अहिले कथित प्रजातन्त्रको नाममा
सोर न सुद्धीको बहुमतको नाममा
मलाई बलजफ्ती उभ्याइएको छ
मेरो आफ्नै हित बिरूद्धमा ।

Min Dwandi – Topi

इतिहासले
शीरमा लगाइदिएको टोपी
झुत्रिसकेको छ
थोत्रिसकेको छ
मैलिएर, ढुसी लागेर
डुङ–डुङ गन्हाइरहेको छ
अब त पाउमा राख्न समेत
नसुहाउने भैसक्यो
तर पनि त्यो टोपी
अझै छ शीरमै ।
यो अवस्था
शीरको नियति हो कि
इतिहासको विडम्वना हो ?
संधै अनुत्तरित
रहनहुन्न यो प्रश्न
साह्रै जरूरी छ
यसको उत्तर खोज्न
समात समयको कठालो
बक्नै पर्छ त्यसले
बक्ने छ एकदिन ।

Min Dwandi – Ma Manchhe

आजभोलि मैले सपनीमा
मेरो आकाशका ताराहरूलाई
हुरीले झारेका आरूका बतिलाहरू झैं
निश्तेज जमीनमा छरिएको देख्न थालेको छु
कतै, विपनीमा पनि त्यसैगरी
मेरो आकाशका ताराहरूलाई
जमीनमा झारिने त होइन भन्ने संत्रासले
म पत्र–पत्र भिजेको छु
म मान्छे,
यसबेला, ग्रह–ताराहरू
जमीनमा खस्तैनन् भन्ने वैज्ञानिक प्रमाणहरूद्वारा
मैले आफ्नो चित्त बुझाउन सकेको छैन ।
धुजा–धुजामा विभाजित
जमीनको एक टुक्रामाथि उभिएर
वायु र प्रकाशलाई पनि
अंशवण्डा गरिने संभावित दृश्य
हेरिरहेको छु म
ग्रह–ताराहरूमा समेत
आ–आफ्नो छाप लगाउने होड
शुरू होला झैं देखिरहेकोछु म
म मान्छे,
यसबेला ग्रह–ताराहरू
मेरै जन्मपत्रीमा घुमिरहेछन् भनेर
मैले आफ्नो चित्त बुझाउन सकेको छैन ।
प्रत्येक रात
भोलि म उठ्नु अगावै वायुमण्डलमा
न्यूटन प्रदुषण
शुरू भएको नहोस् भन्ने कामना गर्दै
बिछ्यौनामा सुत्छु
सपनामा पड्केका शस्त्रास्त्रहरूका
भयंकर गर्जनहरूले
निंद नपुग्दै तर्सेर उठ्छु
म मान्छे,
यसबेला, विश्व शान्तिका लागि
थुप्रै शीखर वार्ताहरू भएका छन् र हुँदैछन् भनेर
मैले आफ्नो चित्त बुझाउन सकेको छैन ।

Min Dwandi – Jagaran : Budhi Aama Ko

बेआवाजका कल्याङ–कुलुङ बोकेर आउ‘दै
दिनहरू
युगभरिको दुखाइ छोडेर भागिरहेछन्
सपना बिगार्दै
अनिंदो थपेर
रातहरू
आँखा पकाउँदै बगिरहेछन्,
यस्तोमा, सिल्टेको चुहुने दिउरीमा
आँसु बसालेर
बुढीआमा जागिरहिछन् Continue reading “Min Dwandi – Jagaran : Budhi Aama Ko”

Min Dwandi – Gaun Sanga Gunaso

म यात्राबाट थकित फर्कें
पाएँ तिमीलाई जात्रामा चकित
कति उनिनु, कति थुनिनु
युग–युग पुरानो उही रमितामा
मेरो गाउँ, अब यसरी मौन रहनु हुन्न ।
बा¥ह वर्षमा त खोलो पनि फर्कन्छ भन्छन्
टुहुरोको पनि एकदिन त सुदिन फिर्छ भन्छन्
कम्तिमा पनि अलिकता आकांक्षा बुनौं
सुहाउँदा केही सपनाहरूको सृजना गरौं
मेरो गाउँ, अब यसरी शून्य रहनु हुन्न ।
अग्राख पलाएर फैलिइरहेको छ
रात हरायो नभन्नू
एकमुठी घाम त खोज्नै पर्छ
अब हात चलाउनू, खुट्टा चलाउनू
मेरो गाउँ, अब यसरी अचल रहनु हुन्न ।