नेपाली कविता को बिशाल संग्रह
त्यस दिन उनी मेरो घरमा आए अनि भने,
‘हामी एक कुनामा बसिरह्यौ ।’
उनले यस्तो भने, ‘देवतालाई अर्पण गर्दा म तिम्रो सहायता गर्छु,
अनि पूजाको जो प्रसाद पाइन्छ त्यही ग्रहण गरेर सन्तुष्ट होऔँला ।’
यसरी नै ती दरिद्री, क्षीण, मलिन, वस्त्रधारी मेरो घरको कुनामा बसे,
तर, रात बितिसकेपछि तिनीहरु प्रबल भए, मेरो देवालयमा
जबरजसती पसे अनि तिमीहरुले मलिन हातको देवताको पूजाका
नैवेद्य खोसे ?
जब जीवनको पोखरी सूखा हुन्छ, ह्दय कमलका पखेटाहरु
खुम्चिन्छन्, त्यस वेल तिमी करुणाका बादलहरुसँग उड्दै–घुम्दै
आउनू !
जब जीवनको सम्पूर्ण मिठास भएको कटुताको सुक्खा मरुस्थलमा
बदलियोस्, त्यस वेला तिमी गीतहरुको सरस गंगा बनेर आकाशबाट
झर्नु !
जब सांसारिक कामको कोलाहल दश दिशाहरुबाट उठेर गर्जिरहेको
होला अनि मलाई आङ्खनो सीमामा ने बन्दी बनाउला, त्यसैले हे
प्रशान्त
नाथ ! मेरोमा शान्ति र विश्राम–दूत बनेर आउनू !
जब मेरो दीन–हीन ह्दय आफैँ समातेर कुनामा बसिरहेको हुँला,
त्यस वेला हे उदार नाथ ! मेरो ढोका खोलेर राजसी–उत्सवसँग,
मेरो घरमा प्रवेश गर्नु !
जब प्रलोभनहरु आङ्खना उग्र धूलि तथा चम्किला वंचनाहरुले
विवेकलाई अन्धो पारिदिन्छन्, त्यसवेला तिमी हे नाथ ! आङ्खनो
तेज र आजस्वी ज्याति लिएर आउनू !
भाग्यहीन
उ मेरो छेउमा आएर बस्या, तथापि म बिउँझिनँ
भाग्यहीन ! तिमीलाई यस्तो निद्रा कसरी आयो ?
उ आउँदा प्रशान्त रातको वेला थियो, उसको हातमा वीणा थियो,
मेरो स्वप्न उसको झङ्कारको स्वरमा रुमयिल्लएको थियो !
जागा भएपछि मैले देखेँ, दक्षिण दिशाका हावा चारैतिर अन्धकारमा
आङ्खना गन्ध प्रसारित गर्दै चलिरहेका थिए ।
मेरो सम्पूर्ण रात यसरी नै बित्यो ?
किन हो, उसको सासको स्पर्श त भयो तर दर्शनचाहिँ भएन ?
भाग्यहीन ! उसको कण्ठ–मालाले छाति स्पर्श गर्यो तर अङ्कमाल हुन
सकेन !
संचित धन
दिन बितेपछि मृत्यु जब तिम्रो ढोकामा आउला,
उसलाई तिमीले के
उपहार दिने ?
मेरो प्राणको सागर रत्नले खचाखच छ,
यी सबै रत्न उसको
अगाडि राखिदिन्छु ।
जुन दिन मृत्युको दूत मेरो ढोकामा आउला
त्यस दिन उसलाई खाली
हात पठाउनेछैन ।
शरद्, वसन्त, संध्या, प्रभात, दिवस, रजनीरुपी वाटिकाका पुष्पद्वारा
संचित रसहरुको भण्डार मेरो जीवन–पात्र छ,
सुख–दुःख, छाया–प्रकाशका विविध पत्र–पुष्पहरुले मेरो अन्तःकरण
सजाइएको छ,
जति संचित धन सजाएर आङ्खनो जीवन–पथको आखिरी दिन,
जब मृत्यु मेरो ढोकामा आउँछ, म उसको अगाडि राख्छु ।
प्रकाश : प्रकाश कहाँ छ र ?
विरहको आलोकले प्रदीप प्रदीप्त गर !
जलिसकेको प्रदीप राख, विरहको नयाँ आलोकले त्यसलाई बाल !
‘यस्तो नै भाग्मा लेखिएको छ,’ यसो भन्नु भन्दा मर्नु असल हो :
विरहको अग्निले आङ्खनो प्रदीप बाल !
वेदनारुपी दूती गाइरहेकी छ,
‘ऐ प्राण !’ तिम्रो निम्ति भगवान् जागरुक भएका छन् :
त्यो रातको अँध्यारोमा साथी–सङ्गीका निम्ति तिमीलाई पुकार
गरिरहेछन्,
तिमीलाई दुःखी देखीकन उनीहरु तिम्रो प्रेम गौरवान्वित ठान्दछन् :
तिम्रो तिम्ति भगवान् जागरुक भएका छन् !
अम्बर प्रांगण मेघले परिपूर्ण छन्,
वर्षाको पानी झर–झर–झर झरिरहेछन् :
जलिसकेको प्रदीपलाई विरहको आलोकले बाल :
यो तिमिराछन्न रात्रिमा म एक्लै कसैको प्रतीक्षामा जागृत छु ?
वर्षाको पानी झर–झर–झर झरिरहेछन् :
बिजसलीको ज्योति क्षणभर मात्रको लागि न हो, नाउ निस्पट्ट
अन्धकारले घेरेको छ :
कसले जान्दछ र कि कति टढादेखि रात्रिको गम्भीर सङ्गीतको
स्वर आइरहेछ ?
त्यो सङ्गतिले मेरो सम्पूर्ण आत्मालाई उपट्टि खिचिरहेछ !
प्रकाश कहाँ छ ? प्रकाश कहाँ छ र ?
अब विरहको अग्निले नै प्रदीप बाल, जगाऊ, प्रेमी ! जगाऊ ।
मेघ गर्जिरहेछन्, वायस मन्द मन्द बहिरहेछ :
वेला भइसकयो, अब कहीँ जानु असम्भव होला :
निस्पट्ट निशा आबनूसको कालो ढुंगा झैँ कालो छ,
यस्तो रातमा प्राणलाई प्रेमको प्रदीपले प्रकाशित गर !
आङ्खनो प्रदीपलाई विरहको अग्निले नै प्रदीप्त गर !
हे गुणवान ! तिमीले कस्तो मीठो गीत गाउँछौ :
म केवल मन्त्रमुग्ध भएर सुनिरहेछु, केवल सुनिरहेछु !
तिम्रो गायनको प्रकाश पृथ्वीका कण–कणमा व्याप्त छ :
तिम्रो ध्वनिको गंगा पाषाणखण्डलाई थिचेर जोरसित बगिरहेछ ।
मेरो इच्छा छ, म त्यस ध्वनिमा मिल्न सकूँ, तर मेरो घोक्रोको
ध्वनिले तिम्रो ध्वनिलाई समाल्न पाएको छैन !
मेरो चारैतिर ध्वनिको जाल फिँजिएको छ, तिमीले मलाई यो
अनौठो जालमा खुब बाँध्यौ !
जल–धारा
प्रभु तिमी अब मेरो घरमा आएका छौ, कृपा गरेर नफर्किदेऊ !
असंख्य वन–जंगलमा साउनको मेघ बर्सिरहेछन्,
अनि रातको पलक बादलको भारले निहुरिएर बन्द भएको छ,
कृपा गरेर नफर्किदेऊ ।
बिजुलीको गडाङ्गगुडुङ्गले निद्रा लोप भयो ।
अब वर्षाको जलधाराका स्वरमा स्वर मिलाएर
गीत गाउने रहर भइरहेछ ।
मेरा आँसुका कण आकाशको अन्धकारमा घुम्दै–घुम्दै
अति उत्सुकतासँग
केही अनुसन्धान गरिरहेछन् !
हे प्रभु ममाथि कृपा गर !
नफर्किदेऊ, नफर्किदेऊ !
पुकार
म तिमीलाई नै चाहन्छु, तिमीलाई चाहन्छु, यही शब्द सधैँ मेरो
अन्तःकरणले आह्वान गर्दै भनिरहेछ !
जो यमि वासनाहरुले मेरो मनलाई दिनरात बेचैन पारिदिन्छन्,
यमि सर्वथा झूटा छन्, निःसार छन् अनि निष्प्रयोजन छन् ।
मलाई ता तिम्रो चाह छ, ईश्वर ! तिम्रो चाह छ !
जसरी अँध्यारो रातको मर्ममा प्रकाशको प्रार्थना रहन्छ,
त्यसरी नै मेरो अतृप्त वासनामा पनि तिम्रो चाह रहन्छ ।
आङ्खनो अन्तःकरणको चेतनामा पनि मैले निरन्तर यही सुनिरहेको
छु, ‘मलाई तिम्रो चाह छः तिम्रो चाह छ । ’
जसरी बादलले पूरा शक्तिका साथ शान्तिलाई आघात गर्दै आङ्खनो
लक्ष्यको प्राप्ति शान्तिमा नै सम्झन्छन्,
त्यसरी नै मेरो विद्रोह तिम्रो प्रेमलाई आघात गर्छ अनि भनिरहेछ :
‘म तिमीलाई नै चाहन्छु । ’
स्वच्छ पत्र–पुष्प
देवता आजदेखि म आङ्खनो काँधमा आङ्खनो भार उठाउने छैन !
आजदेखि म आङ्खनो ढोकामा भिक्षा माग्न आउँदिनँ !
यो भारलाई तिम्रो चरणमा राखिदिन्छु, अनि बेफिक्री भएर विचरण
गर्छु,
चिन्ताग्रस्त झैँ Continue reading “Rabindra Nath Thakur – Swachchha Patra Pushpa”
कटु स्वर
मेरा जीवन–वीणाका तारले अझ आघात सहनसक्छन् !
बजाऊ, त्यसलाई अझ जोरसँग झँकृत पार !
जो स्वर तिमीले मेरो जीवनमा बजाउन शुरु गर्यौ,
त्यसको आखिरी तान्न अझ रहेको छ !
यसकारण………………………………………………!
केवल करुण कोमल रागहरुमा मेरो अनुराग छैन !
मृदुल स्वरको तमाशामा मेरो जीवन व्यर्थमा बिग्रिरहेछ !
आङ्खनो अग्निलाई अब प्रचण्ड शिखामा प्रज्वलित पार !
आङ्खनो समीरलाई प्रतेज आँधीमा बग्न देऊ !
सारा आकाशम विक्षुब्ध हुनदेऊ !
मेरा जीवन–वीणाका तारले आखिरी राग कठोरभन्दा कठोर
स्वरमा बज्नदेऊ !
यमि तारहरुले अझै आघात सहनसक्छन् !
जबसम्म तिमी र म क्रीडा गरिरह्यौँ, मैले तिम्रो नाउँ–गाउँ सोधिनँ,
तिमीसँग मलाई लाज थिएन, भय पनि थिएन,
तिम्रो–मेरो जीवन हर्ष–उल्लासको तरंगमा बगिरहेको थियो !
सूर्योदयको वेलामा तिमीले मलाई कतिचोटि आह्वान Continue reading “Rabindra Nath Thakur – Birat Roop [From Geetanjali]”
बादलहरुमा बादल छायो, अन्धकार भयो :
यस्तो समयमा पनि मलाई तिम्रो ढोकाको बाहिर, प्रतीक्षामा किन
बसायौ, मेरा प्रियतम !
दिन बितेपछि, बेलुकीपख, म दिनहुँ विविध काम अनि विविध
मानिसहरुसँग व्यस्त रहन्छु !
आज यो अँध्यारो बेलुकी यहाँ एक्ले केवल तिम्रै दर्शन गर्ने आशामा
म बसिरहेछु ।
तिमीले यदि आज पनि तिम्रो दर्शन दिएनौ भने, अनि मेरो आशाको
उपेक्षा गरिदियो भने, यो वर्षाको लामो रात कसरी बिताउनु ?
अति टाढाको नीलो आकाशलाई म निर्निमेष देखिरहेछु :
मेरो मन हावामा उड्दै बाखलहरुसित आकाशमा विहार गरिरहेछ,
मलाई एक्लै ढोकाको बाहिर किन बसायौ, मेरा प्रियतम !
सितारका पुराना तारहरु सबै एउटा–एउटा गर्दै खोल, त्यसमा नयाँ
तार जोड ।
दिउँसोको मेला अब शेष भयो, रातको आसन शुरु भयो,
पुरानो स्वरलाई राख्ने कोशिश नगर, त्यसको दिन अब बितिसक्यो !
अब सितारमा नयाँ तार लगाउ !
आकाशको विशाल तिमिर पस्न दिन आङ्खना ढोका खोलिराख !
सात लोकका निस्तब्धता उसँग आङ्खनो घरमा आउन देऊ !
आजसम्म तिमीले जुन गीत गाएका थियौ आज त्यसको अवशेष
भयो,
यमि वाद्य तिम्रा वाद्य हुन्, यो कुरो भुलिदेऊ ।
आङ्खनो सितारमा नयाँ तार लगाऊ !
नतमस्तक
ईश्वर ! जहाँ सबैभन्दा अधम, दीनभन्दा दीन मानिसहरु बस्छन्,
त्यहाँ सबैका पछाडि अनि सबैका तिरस्कृत मानिसहरुका
माझमा तिम्रो चरण छ ।
जब म तिमीलाई नमस्कार गर्दछु, त्यस वेला मेरो नरम शिर
निकै टाढा पुगिसक्छ तर तिम्रो चरण–पिठ्यूसम्म पति पुग्दैन ।
किनमि, तिम्रो चरण सबैभन्दा साधारण अनि दिनजनका माझमा छ ।
मेरो शिर निहुरिएर पनि तिम्रो चरणसम्म पुग्न सक्दैन !
जहाँ तिमी दीनजनका दरिद्र वेशमा सर्व–दलित, सर्व–तिरस्कृत, अति
दीन जनका माझमा संचार गर्छौ, त्यहाँ मेरो अहंकार पुग्दैन ।
धन–मान सम्पन्नका माझमा म तिमीलाई पाउने आशा गर्दछु, तर
तिम्रो साहचर्य उसँग छ जोसँग अरु सहचर छैन !
ती सर्वदलित, तिरस्कृत र दीनभन्दा दीन जनका छेउ मेरो ह्दय
पुग्न सक्दैन !
आनन्द सागरमा आज ज्वारभाटा आएको छः
सबै मानिस तिम्रो……….समातेर बसेका छन्,
जति हुन्छ उति भारी हालिदेऊ, हाम्रो दुःखपूर्ण नाउ पार गर !
छालमाथि पौड्दै हामी तर्छौँ प्राण विलुप्त भए होओस् !
आनन्द सागरमा Continue reading “Rabindra Nath Thakur – Saagarma Jwarbhata [From Geetanjali]”
आज तिम्रो सुनको थालमा मैले आङ्खनो दुःखमय आँसुका मालाले
सजाएको छु ।
माता ! आज तिम्रो कण्ठमा मैले मोतीका हार उनेको छु !
तिम्रो चरणमा चन्द्र–सूर्यका रत्न जडेका छन्ः अनि तिम्रो
वक्षमाथि मेरो दुःखमय आँसुका Continue reading “Rabindra Nath Thakur – Sun Ko Thaalma [From Geetanjali]”
मलाई भेट्नका लागि, कहिलेदेखि (अनादि कालदेखि) तिमी हिड्यौ
होला कसले जान्द छ र !
तिम्रो सूर्य–चन्द्रले तिमीलाई मेरो आँखामा ल्याउन सकेन् !
अगणित अनि सन्ध्याको वेला मैले तिम्रो गोडाको आवाज सुनें ।
तिम्रो दूतले मेरो ह्दयमा चूपचाप निमन्त्रणा दिन्छ ।
हे यात्री ! किन हो कुन्नि आज मेरो देहमा अपार हर्ष भरिएको छ ।
एक अवर्णनीय आनन्दको रेखा मेरो ह्दयमा निहित छ ।
आज के बिदाको समय आइपुग्यो :
आज के मेरा सबै कर्तव्य पूरा भए ।
ईश्वर! तिम्रो स्पर्शले वायुमा जो मृदु–मधु सुवास भरिएको छ,
त्यसले मलाई भनिरहेछ तिमी मेरो अति छेउमा आइपुगेका छौ ।
आज जुनेली रातमा फेरि मेरो मन चंचल भइरहेछ :
सोच्दछु तिम्रो छेउमा मैले बस्ने ठाउँ पाउँला के ?
के तिम्रो सुन्दर चेहरा देख्न सकुँला अनि के मेरो जिज्ञासु नेत्रले
तिम्रो नेत्रलाई निर्निमेष देख्न सकुँला ?
सोच्दछु, मेरो गीतपूर्ण आँसु, के चिर–समयसम्म तिम्रो चरण स्पर्श
गर्ने अनुमति पाउन सक्ला ?
यस भयले मि कहिलेकाहीँ तिमीले दिएको दान फिर्ता नमागोस्
भनीकन, म जमीनमा खाडल खनेर आङ्खनो चेहरा लुकाउनेछु ।
तिमीले मेरो हातमा हात राखेका छौ, मलाई भय लाग्छ,
यहि तिमीले मलाई छेउमा बोलाएर उभिनू भन्यौ भने मेरो प्राणमा
भयङ्कर दारिद्रयले ढाक्नेछ ।
आज जलपूर्ण मेघहरबाट पानी झर–झर गर्दै तल भरिरहेछ ।
आकाशलाई अस्वीकृत गरेर जलधारा धरतीमा आएको छ,
आज यसको कहीँ पनि अन्त देखिँदैन ।
बन, पर्वतमाथि उग्र आवाज गर्दै, बादलले योग दिइरहेछ ।
मैदानहरुमा पानीको खोला स्वतन्त्र रुपले बगिरहेछन् ।
आज मेघको केशराशि छरपुष्ट भएर कति सुन्दर नृत्य गरिरहेछ !
यो वर्षाले मेरो मन फेरी स्वतन्त्र भयो, अनि बादलसँग आकर्षित हुन लागेँ :
अन्तः करणमा आज कस्तो कोलाहल हुन लाग्यो !
ढोका–ढोकाका अवरोध चकनाचूर भइसके !
आज साउनका बादलहरुमा उन्माद भरिएको छ :
आज घरदेदि बाहिर को जान्छ र ?
रुप–रत्नाले परिपूर्ण यो सागरमा, म अदेख, अनमोल मोती पाउने
आशाले डुब्दछु !
होस्, अब म मेरो जीर्ण नाउ घाट–घाटमा लान्न ।
लहरहरुसित हाँस–खेल गर्ने समय शेष भयो ।
अब अमरताको अथाह सागरमा लीन हुनुपरेको छ ।
आङ्खनो प्राणको वीणा अब म त्यस अथाह अन्धकारमय सभामा
लैजान्छु जहाँ आवाजविनाका ताराहरुको गीत अनादिकालदेखि
गाइन्छन् ।
त्यहाँ त्यसलाई अनन्तको स्वरमा मिलाउँछु अनि जब मेरो वीणा
आङ्खनो आखिरी गीत गाइसकेर निःस्वर हुन्छ, निःशब्द हुन्छ त्यस
वेला त्यसलाई आङ्खना नीरव ईश्वरको चरणमा राखिदिन्छु ।
हे जीवित संसारको जीवन ! मेरो अन्तर विकसित गरिदेऊ !
निर्मल गरिदेऊ, उज्ज्वल पारिदेऊ, सुन्दर गरिदेऊ,
जागृत पारिदेऊ, निर्भय अनि उद्यत पारिदेऊ,
निरालस अनि शंकारहित पारिदेऊ !
हे जीवित संसारको जीवन ! मेरो अन्तर विकसित गरिदेऊ !
मेरो अन्तःकरण अखिल संसार झै“ उन्नत गरिदेऊ,
मलाई बन्धनमुक्त पारिदेऊ !
मेरा सबै कार्यहरुमा तिम्रो उल्लासपूर्ण सङ्गीत भरियोस्
आफ्नो चरण–कमलमा मेरो चित्त स्थिर होओस् !
मलाई आनन्दित पारिदेऊ, आनन्दित पारिदेऊ !
हे जीवित संसारको जीवन ! मेरो अन्तर विकसित गरिदेऊ !
![Rabindra Nath Thakur – Pukar [From Geetanjali]](https://inepal.org/nepalipoems/wp-content/uploads/sites/2/2018/11/rabindranath_tagore_wikimedia_commons.jpg)