Phanindra Raj Khetala – Mero Yo Mahanagar

फणीन्द्रराज खेताला – मेरो यो महानगर

अप्राप्य सुखको कल्पनामा
निसास्सिने कल्पना बोकेर
हरित्गृहभित्र
ध्वनि, धुवाँ र धूलोसँग
होली खेल्दै
हिँडिरहेको छु म
आफ्नै महानगरको–
राजमार्गमा
हो, यो मेरो महानगर
भानुभक्तको अमरावति
मेरो जन्मथलो
काल्पनिक–
हराभरा र स्वच्छ नगर
महानगर कान्तिपुर
कोलाहलकोबीच
भाषण बाजी हुन्छ
धाक धक्कु फुल्छ
रातारात सिमेन्ट कङ्क्रीटको
नयाँ जञ्जाल उम्रन्छ
साँस्कृतिक धरोहर ढाकिन्छ
यो महानगर
जहाँ काल भैरव निदाएका छन्
महाँकाल निसास्सिएका छन्,
भोलेबाबा पशुपति
शुद्ध जलको अपक्षाा राख्दै
बागमती किनारमा तपस्यारत छन् ।
घण्टाघर रुन्छ
धरहरा चित्कार्छ
उपहासमा बाँचेको
वसन्तपुर
आफैँ आफैँ निसासिन्छ
अनि
हनुमान ढोका–धरोहर प्रतापमल्लको,
पाटन दरवार
पचपन्न झ्याले दरवार
अतीत सम्झी
आँसु झार्छन् ।
रोक्ने छेक्ने कसको ?
सार्वभौम जनता हामी–
कर्तव्य होइन
आज अधिकार बराबर
कानुनी पुस्तकले दिएका
खोस्ने कसले ?
छेक्ने थुन्ने कसले ?
बाटो फोहोर भएर के भो ?
कल्पनामा त
सफा–सुग्घर, हराभरा
हङकङ वा सिङ्गापुरको छ
तर
मेरो यो कान्तिपुर– राजधानी
मुटु देशको
धड्कन राष्ट्रको
विभिन्न युगका
विभिन्न कर्मठ कालिगढले
निर्माण गरेको साँस्कृतिक धरोहर
कुपोषित रोगीझैं
जीर्ण हुँदैछ
फोहोर र प्रदूषित
धूलो र धूवाँले–
यसको कायामा
क्यान्सर प्रवेश गराउँदैछ ।
यो महानगर–
काष्ठमण्डप
सेरो फेरो यसको परिधि
दिनमा सूर्य हेर्न
आँखा च्यात्नु पर्छ
सास फेर्न
नाकमा बूजो कोच्नु पर्छ,
यसका हर्ता कर्ता र भाग्य विधाता
जनप्रतिनिधि
विदेश भ्रमणमा मस्त
कर्मचारी आफैँमा अस्तव्यस्त
छाडा साँढे रे
लुते कुकुरको जमातले
ढाकेको
मेरो यो नगर
महानगर !

Phanindra Raj Khetala – Paani Ko Swabhab

फणीन्द्रराज खेताला – पानीको स्वभाव
(रचना द्वैमासिक)

पानी,
पन्यालो, यौगिक वस्तु
जीवको जीवन रस,
भिरालो तिरको
आकर्ष मौलोमा
आफ्नो जीवन निरस्त पार्दै
कुनै बेला मरुभूमिमा अल्पिने
लुकुवा प्रकृतिको यो
कसरी महोदधि बन्यो –
प्रशान्त – ताल
महादेशको तरण ताल बन्यो,
हिले पोखरीमा बाँधिएको
जीव सृष्टिको साम्राज्य
अमीवादेखि हृवेलसम्म
डायटमदेखि सिकवायासम्म
पालेर पोसेर
सगरमाथा बनेको पानी
अस्मेल बन्दै
विनाश लीला थप्छ कुनै बेला ।
स्वभाव उसको आफ्नै हो
प्रकृतिको वरदान र
जो अकाटय छ,
चाहे त्यो देव वा दानव होस्
मान्छे होस् या पशु
पानी सबैमा छ
सबै पानीमा छन्
तर,
सुङ्गुरे पोखरीको पानी
वा
मन्दाकिनीको जल
अथवा
शिव-शिरोभागकी गंगाको पानी
पानी हो पानी ।
यो धरातलको
पचहत्तर प्रतिशत ओगट्ने
तेरो र मेरो झगडाको बीज – पानी
मान्छे र पशुको

जीव जगत्को अङ्ग-प्रत्यङ्ग भिजाउने
रसाउने
पानी हो पानी ।
मान्छेमा पानी छ, हुन्छ
हुनु पर्छ,
पानी बिनाको मान्छेमान्छे होइन,
पानी इज्जत-
शान र मान हो,
पानी मरुवा
त्यो त ढुङ्गा पनि होइन,
माटो पनि होइन
किन भने
ढुङ्गा, धूलो माटोमा पनि
पानी हुन्छ,
त्यसैले,
मानिसमा पानी चाहिन्छ ।
नेतामा पानी,
जेतामा पानी,
क्रेता र बिक्रेतामा पनि
पानी हुन्छ, हुनु पर्छ,
समाजको अङ्ग,
धाक, नाक
पानी हो
पानी बिनाको मान्छे
एलर्जी बन्छ,
आफ्नैलागि क्यान्सर बन्छ
स्वभाव विरुद्ध चल्ने को ?
जाने को ?
बाँच्ने र बस्ने को ?
मान्छेको स्वभाव पानी हो
शरीर, अङ्ग प्रत्यङ्ग सबै-
सबै पानी हो,
किनभने जन्मन, बाँच्न र मर्न पनि
पानी चाहिन्छ
हो, त्यसैले
पानी बिना मान्छे
शव बन्छ, मुर्दा बन्छ ।