Rajeshan Rai – Jiwan

जिवन


हुरहुर बलेको परालकाे आगो जस्तै
एकै छिनमा सक्किजाने जिवन
छ्यातछुल्ल भएको गाग्रिको पानी जस्तै
एकै छिनमा रित्ति जाने जिवन
हिजो जन्मियर आज हुर्कि भोलि माटो भइ जाने जिवन
सास फेर्दा फेर्दै दुइ मुठ्ठी सास अचानक सक्कि जाने जिवन

खै कुन अर्थमा व्याख्या गरु जिवनलाइ
व्याख्या गर्दा गर्दै ढलि जाने पाे हाे कि जिवन
ढले पछि युगयुग सम्म नउठ्ने पो हो कि जिवन

थोरै उमेर बा-आमाको हातमा बित्ने जिवन
थोरै उमेर बिद्धालयमा गरुबा-गुरुआमा संगै बित्ने जिवन
थोरै उमेर मायासंग रमाउदा रमाउदै बित्ने जिवन
अनि थोरै उमेर साथि भाइसंग कुराकानि गर्दै बित्ने जिवन

यति चाडै बित्ने उमेर देखेर कल्पना गर्छु
अजम्बरि भइदिएको भए कस्तो हुन्थ्यो होला जिवन
सधै बा-आमासंग बिताउन पाए कस्तो हुन्थ्यो होला जिवन
सधै मायासंग बिताउन पाए कस्तो हुन्थ्यो होला जिवन
सधै साथि भाइसंग बिताउन पाए कस्तो हुन्थ्यो होला जिवन

हुन्थ्यो होला धेरै दुख कष्ट
तापनि दुख कष्ट संग जुधी
खुसी हुन सक्थ्यो होला यो जिवन ।

Dr. Suraj Niraula – Ganitiya Jeevan

डा. सूरज निरौला – गणितिय जीवन

किन बुझेनौ जीवन गणित ?
किन उफ्रिन्छौ यसरी?
के नै पाए झै गरि ।
गज्जब छ बा !
जिरो बाटै शुरू हुने
जीवन यात्राको
अङ्क तालिकामा
त्यहि २,४ अङ्क जोडिए होलान् ।
फेरी २,४ अङ्क घटेरै गए होलान् ।
ट्रान्सभर्स तरङ्ग झै तरङ्ग लम्बाई
कहिले अग्लिए त कहिले होचिए होलान्।
यो जोड घटाउको यात्रा त बस्
जिरोको गुणन पर्खिरहेछ ।
उठान र समाप्तिको दुई जिरोहरु
बीचको जीवन, अकं गणित पो रहेछ ।
कहिले तिम्रो प्लस चल्दोरहेछ,
कहिले तिम्रो माइनस् चल्दोरहेछ ।
हाँस ! कति सक्छौ हाँस,
नाँच ! कति सक्छौ नाँच ।
तिम्रा नाफाहरु सम्हाल,
मुनाफाहरु बटुल ।
अनि फेरि,
रोऊ ! कति सक्छौ रोऊ ।
आक्रोशका दिवार तोड,
जोडिएका नाता फोड ।
तिम्रा घाटाहरु भर्पाइ गरेर राख,
ऋणहरु चुक्ता गर ।
अन्तत ति सब्,
जिरोको गुणनमा पर्नु नै छ ।
गणितीय जीवन एकदिन
जिरो मै अन्त्य हुनु नै छ ।
के लिएर आएका थियौ
के लिएर जानेछौ ?
के धनि, के गरिब ?
पाउनैको लागि
किन राख्छौ आँशु गहभरि ।
के हो तिम्रो र हरायो ?
खोजि हिड्छौ यसरि ।
के जित, के हार !
किन दौडन्छौ त्यसरि
के मधेसी, के पहाडी !
किन लड्छौ यसरि ?
पुग्ने त आखिर
एकै ठाउँ हो कसैगरि ।
व्यर्थ किन् आतिन्छौ ?
अघि र पछिको जीवनको
हाइपोथेसिस् बराबर पर्नु नै त छ ।
गणितीय जीवन एकदिन
जिरो मै समाहित हुनु नै छ ।
श्रृष्टीको हर जीवन,
घुमिरहेछ शुन्य वरिपरि ।
केन्द्रबिन्दु शुन्य मै
डोहोर्याईरहेछ आफ्नै परिधि ।
घटिरहेछ व्यास यसका हर घडि ।
कमजोरीदै छन् पलपल्
सूर्यको किरण सगैं जलि ।
उडनु नै त रहेछ शेष, खरानी बनि ।
किन पीर गर्छौ जीवनको ?
भागफल र गुणनफल शुन्य
आउनु नै त छ ।
जीवन गणितको शेषाङ्क
आखिर शून्यै रहनु नै त छ ।
शून्य मै मिलन हुनु नै त छ ।
अनि,
उहि शून्यमा विलिन् हुनु नै त छ ।

(हाल : पाख्रीवास)

Suvash Chaulagain – Jeevan Ke Ho

सुवास चौलागाईं – जीवन के हो ?

जीवन के हो?
कोहि भन्छन जीवन दौड हो
मलाई लाग्छ कि जीवन प्रेसर कूकर जस्तै हो
समाजले येस भित्र धर्म हालेको छ
समाजले येस भित्र जात हालेको छ
समाजले येस भित्र रितिरिवाज घुसाऐको छ
समाजले येस भित्र पाप र पुन्य पनि हालेको छ
समाजले येस भित्र सपनाहरू बुनिदियेको छ
समाजले येस भित्र दुख र सुख पनि मिसाऐको छ
समाजले येस भित्र बुबा, आमा
र आफन्तजनलाई घोलेको छ
समाजले येस भित्र अलिकति रक्सी पनि मिसाऐको छ
र धुवा पनि
म त्यो प्रेसर कुकर बोकेर समाजको गल्ली गल्ली हिँड्छु
चौतारीमा बसेर चिच्याउछु
कसैले सुन्दैनन
सिट्टि लाग्छ
चौरासी बेन्जन पाक्छ
थालमा हालेपछि
म चौरासी बेन्जनको बास्नाले मर्छु ।

Kunta Sharma – Jeevan Geet

कुन्ता शर्मा  – जीवन गीत

अस्तित्व स्थापित गर्न
आफ्ना–आफ्ना हतारिएका
असङ्ख्य असङ्ख्य शुक्रकिटहरू
जब झ्वाम्म हाम फाल्छन् आमाको शरीरमा
ती सबैलाई उछिनेर
ती सबैका विजित योद्धा बनेर
विस्तारै विस्तारै चुपचाप चुपचाप
अनि, क्रमिक रूपले
समयसँग हातेमालो गर्दै
भु्रण बनेको मानिस ।

त्यहाँ पनि सजिलो कहाँ थियो र ?
न्यानो भए पनि
निष्पट्ट अँध्यारो आमाको त्यो गर्भमा
एकै पोको परेर गुजुल्टिएर
आमाका ह्दय–स्पन्दनसँग अन्योन्याश्रित भएर
सङ्क्रमण कालीन नौ वटा महिनाहरू
आमाको शरीरमा नै आश्रित भएर
जटिल प्रसव–वेदनाका क्षणहरू पार गरेर
रक्तरञ्जित हुँदै कहालिँदै
यो धरती टेकेको मानिस
निस्पट्ट अँध्यारोबाट जाज्वल्यमान प्रकाशमा
आँखा तिर्मिराउँदै
पहिलो पटक श्वास प्रश्वास लिँदा
निस्सासिँदै कहाल्लिँदै
प्रारम्भ भएको जीवन–यात्रा मानिसको ।

त्यसपछिका दिनहरू पनि
हुँदै भएनन् सोचे जस्तो
जताततै मुख बाएर बसेका मृत्यु–दुतहरू
ब्याधीहरू, अत्यासहरू, षडयन्त्रहरू, धरापहरू
जीवनयापनका सूत्रहरू खोज्नु पर्ने चुनौतीहरू
जीवन–मार्गमा भेटिएका दुई खुट्टे ब्याँसाहरू
छलि र रचनाकारहरूका प्रपञ्चहरू
समस्याका चक्रब्युहहरू
हुरीहरू, आँधीहरू र सुनामीहरू
दायिङ्खवबोध र कर्तब्यबोधका गह«ौँ भारीहरू
सबै नै पार गरेर
अँध्यारो परिवेशमा दियो जस्तो बलेर
जगमगाएको जून जस्तो
मगमगाएको फूल जस्तो
जीवन मानिसको ।

रक्तपिपासुहरू,
अपराधीहरू, विवेकहीन
र, स्वार्थका भकारीहरूका लागि
छलीहरूका लागि विश्वासघातीहरूका लागि
हारेर, थाकेर जीवनका जटिल आयामहरूमा
सृजनाको मुहान सुकाएर
सुन्दर जीवन पत्रपत्र चुँडालेर फालेर
किन लम्पसार पर्छन् मानिस
किन छनोट गर्छन् संवेदनशील मस्तिष्कहरू
हिउँ जस्ता चिसा अँगालाहरू मृत्युका ?

मानिस
आफ्नो इच्छाले मात्र अवतरित हुँदैन धरतीमा
के जीवन आफ्नै लागि मात्र हो ?
के सन्तुष्टि आफ्नै मात्र ठूलो हो ?
नदी जस्तो प्रवाहमय जीवन
उर्वर फाँटहरूका लागि हो
एउटा थोपा पनि खेर नजाओस्
जीवन सृष्टिको विन्दु
बरु उज्यालो मोती बनोस्
अन्धकारहरू चिर्ने अखण्ड ज्योति बनोस्
त्यसैले जीवन सृष्टिको दिव्य वृष्टि बनोस्
नष्ट नहोस् दुष्टहरूका लागि
किङ्कर्तव्यविहीन भएर सुन्दर पटक्कै हुँदै हुँदैनन्
सुन्दर पटक्कै हुँदै हुँदैनन् मृत्युका चिसा तन्नाहरू
किङ्कतव्यविहीन भएर
शालिग्राम बन्छ कसरी एउटा निर्जीव ढुङ्गो ?
ठोक्किँदै, गुडुल्किँदै नदीमा भीषण बाढीहरूमा
घोटिँदै, रगडिँदै
यताबाट उताउताबाट यता हुत्तिँदै
तय गर्दै जाँदा एउटा कष्टप्रदः यात्रा
यदि कमजोर भयो फुट्यो भने बीचैमा
त्यो मात्र ढुङ्गो हुन्छ निरिह ढुङ्गो
शालिग्राम बन्दैन पुजनीय हुँदैन
बत्ति आफै नजली उज्यालो छर्दैन
गाह्रो त गाह्रो छ जटिल जीवन–यात्रा
आइलाग्छन् जब जङ्घारहरू भने
मिल्दै मिल्दैन तिघ्रा कमाउन
विस्तार विस्तार छिचलिँदै जान्छन् अक्करहरू
पैताला टेक्न मात्र पर्छ दह्रो गरी
भुमरीहरू, छाल र तरङ्गहरू
पछिपछि छुट्दै जान्छन् कठिनाइँहरू
शायद यही नै हो जीवन, अनि यात्रा जीवनको
किन बुझ्दैनन् संवेदनशील मस्तिष्कहरू
र, मुख्र्याइँ गर्दै रोज्न पुग्छन्
हिउँ जस्ता चिसा डरलाग्दा तन्नाहरू मृत्युका ।

(प्रलेस काठमाडौँद्वारा २०७१ असार १३ गते आयोजित एकल कविता वाचन कार्यक्रममा वाचित कविता)