भरिया दाई
मधेस पहाड हिमाल मिली बनेको नेपाल,
हरियो बन झरझरी झरना चंकेको हिमाल ।
खोला र नाला उकाली भन्ज्याङ्ग कती हो कती हो,
झन उता गयो झन भिन्न दृष्य सकिन्न कहिले यो ।।१।।
धरैछन यहाँ सुन्दर रुप प्राकृतिक दृष्यको,
भरिया दाईले जिवन धान्न भारिमा बोकेको ।
कसले देख्ने भरिया दाईलाई परेको भारत्यो,
एक पछि अर्को बोकेर भारी जिन्दगी बीतेको ।।२।।
झुपडि घर पाखाको बारि उब्जनी हुदैन,
खडेरि पर्छ त्यसमा पनि गुजारा हुदैन ।
कुदेर गयो तराई छेउमा उठायो त्यो भारी,
मान्दैनन दुखः हिउद बर्षा पुरुष र नारी ।।३।।
पहाड को बाटो बोकेर भारी ति ज्यादै घुम्दछन,
मुस्कीलले एक दुई महिना मात्र घरका बस्दछन ।
पिठमा भारि बोकेर हिडदा बाटामै भयो घर,
कहाहो बास आजको भनि हुदैन तिनको भर ।।४।।
ह्ेर्दामा जती सजिलो हुन्छ सजिलो हुदैन,
भरिया दाईको चित्रन गर्न सब्दले मिल्दैन ।
तै पनि आफनो अनुभव जोेडि प्रयास गर्ने छु,
भरीया दाई को मनको ब्यथा सब्दमा कोर्नेछु ।।५।।
ए बाबा अब कहीले जाने छौ भारी उठाउन,
नबिर्सीकन ल्याउनुहोला मलाई लगाउन ।
आमाले भन्या म पनि अब स्कुल जानेरे,
कापी र कीताब किनेर ल्याउनु म पनि पढनेरे ।।६।।
छोरीको कुरा सुनेर माने मुसुक्क हास्दछ,
हे कान्छी म त भोलिनै जाउकि भनेर भन्दछ ।
म भरे गई साईला र ठुले जान्छन कि सोध्नेछु,
बिहानै गई सबेरै गरी ति संगै कुदनेछु ।।७।।
तुरुन्त गई ति माने दाई सुर्तिहै तानेर,
आउछन भेटि गाउँले लाई सरसल्ला गरेर ।
डोका र नाम्लो खकन रैछ पिडिकै छेउमा,
तोकमानी रैछ सिउरेर राखी रहेको दलीनमा ।।८।।
हे खासम ताप्के पन्यु र कराई डोकैमा राख्नेछु,
खोर्सानी नुन गुन्द्रुक पिठो पोकैमा पार्नेछु ।
बिहानै जानु हुनेछ होला मलाई उठाउनु,
थाल र अनि भुलेको चिज दिउँला लिजानु ।।९।।
दिएछन भने धरैनै पेस्की ल्याउनु कपडा,
रुनेछे सानी नभए नत्र गर्ने छे झगडा ।
बासमा बस्दा होस गर्नु होला ठेगानमा बसनु,
एक जोडि बर्को लिएर जानु सम्हाली राखनु ।।१०।।
भोलि बिहानै उठनुछ भन्दै सोचेर सुत्दछन,
अनेक कुरा आउदछ फेरि मनमा गुन्दछन ।
दुई दिन मात पुग्नेछौं हामी छीटैनै गईन्छ,
अहीले त त्यहा तुरुन्तै भारी पाईनै हालीन्छ ।।११।।
कहिले काईत बिदेसि चाहिको भारि पो पाईन्छ,
धेरैमा पैसा आउने मात कर्म पो चाहिन्छ ।
के बिधि पैसा हुनेपो रैछ बिदेसि संगत,
नाइ नास्ती गरी बोक्नत सबै लगाउछन मनत ।।१२।।
पाईप र छड च्यादर बोक्दा पाईन्छ केहि बढी,
अप्ठ्रयारो बाटो पाईन्छ दुःख आईन्न नमरी ।
सिमेन्ट बोक्न सजिलो हुन्छ हुदैन दुःखनी,
दुई चार पैसा गरेर लोभ के दुःख पाउनी ।।१३।।
चामलको भारी पनि त कहीले काईत पाईन्छ,
दोकान को भारी दरमार्दो हुन्छ तै पनि ल्याईन्छ ।
छिटो मा भारी पाईन्छ ज्यहि खुरुक्क ल्याईन्छ,
बसेर त्यहा खानुमा भन्दा चाडैनै आईन्छ ।।१४।।
यस्तैमा कुरा मनमा लिदा भाग्दछ निन्द्रानी,
कुखुरा बास्छ चारबजेतिर उठने छन अनि ।
उठेर पहिले बुढिलाई गई हे कान्छी भन्दछन,
गएम अब सबैको बिचार गरनु भन्दछन ।।१५।।
फर्केर आउदा यही वाटो परे घरमा आउँला,
सामल केही ठिक पारी राख्नु लिएर जाउँंला ।
अर्कैमा बाटो परेछ भने पछिनै आउँला,
तराईको सस्तो चामलै किनी थपेर खाउँला ।।१६।।
अब म गए तिम्लेनी अब उठेनी भैहाल्छ,
नजानु टाढा कान्लाको घास ल्याएनि भैहाल्छ ।
आवाज सुनी सानीले पनि हे बाबा भनिछन,
निन्द्राको जोड नसकि उठन निन्द्रामै परीछन ।।१७।।
याद गर्नु यस्को नराख्नु भोकै बिचार गरनु,
नजानु गाउ बेलुकि पख घरमै रहनु ।
सानेको पनि स्कुल बाट चिठी त आउला,
म आई हेरि सामान जुटाई चाडैनै पठाउँला ।।१८।।
साईला चाहि भेटिए छन बाटामै निस्केका,
फर्केछन ठुले घरमा फेरी तोकमानै बिर्सैका ।
खालि छ डोको मसिना पोको हलुका भैहाल्यो,
जोडले हिडे डौडेझै गरी त्यो बाटो गैहाल्यो ।।१९।।
हेमाने मत चाडैनै आउछु जेभारी पाएनी,
रासन छैन घरमा धेरै खानत प¥योनी ।
धेरै दिन गयो बोकिन भारी मईले सकिन,
छोरा र छोरी भोकै पो भए खान लाई देखिन ।।२०।।
ठीकै छ ठुले जे पाय पनि संगै नै आउँला,
नगरेस चिन्ता अप्ठेरो परे म पनि सकाउँला ।
यस्तै छ हाम्रो जिन्दगी भाई बिरामी परीँन्छ,
जगेडा राख्न हुतिमा छैन भोकैनी परीन्छ ।।२१।।
तैलेत साइला छोरालाई पनि लिएर आईछस,
सानैे छ छोरा किन पो ल्याइस दुःख पो पाइछस ।
किल्याइस आफनो छोरालाई पनि तराई देखाउन,
कि लागिस अब बिस्तारै भारी बोकर सिकाउन ।।२२।।
जाभन्दा स्कुल मान्दैन पढ्रन भारीनै कोकने भो,
ठिकैछ अब मलाई चाडै सकाउन थाल्नेभो ।
सानो चाहि पढ्रछु भनेर स्कुल दिनहु गैहाल्छ,
हेर्नुनै प¥यो दुईचार बर्ष न पास भैहाल्छ ।।२३।।
सघाउने मलाई एैछोरा रैछ काम गर्न भैहाल्छ,
घुम्दैर फीर्दै बाटामा हाम्रो जिन्दगी गैहाल्छ ।
रहर गर्छ मपनि जान्छु बाबाको साथैमा,
ससाना भारी पाउँला नभे पकाउँला बाटैमा ।।२४।।
ती माने दाइलाई यो कुरा राम्रो चितमा बुझेन,
के भन्नु अब भन्नुनै प¥यो नभनी भएन ।
हे ठुले सुनेस मैले चाहि छोरा छोरीलाई बोकाउन्न,
जसरी पनि पढाउछु तिनलाई भन्दीन सकाउन ।।२५।।
जिन्दगी हाम्रो बित्नेभो यसै भारीमा बोकेर,
साहुको भारी उचाल्यौ काधमा निकैनै जोखेर ।
तैपनि हाम्रो यै हाल भयौ छैननी उज्यालो,
पढाउछु मत सन्तानलाई जलाउछु दियालो ।।२६।।
के छर थाहा बुढेस कालमा जान्छ पो दुखःकी,
नभए पनि सन्तानको पिठमा पर्दैन भारीनी ।
मेरोत एउटैे सपना हेरो यहिहो पु¥याउछु,
सपना यहि साकार पार्न भारी म उठाउछु ।।२७।।
कुरै करामा ओराली झर्दै खोलामा पुग्दछन,
झोलुङ्गे तरी उकाली लाग्दा घाममा पर्दछन ।
उकाली बाटो बिहानी घाम पुगेछ माथिनै,
भोक पनि लाग्छ पाउछन पानी तिजले पकाउनै ।।२८।।
केथियो तिनलाई बनाउनु धेरै गुन्द्रुक ढिडोहो,
थकाई मात त्यो पनि ज्यादै लाग्दछ मिठो पोे ।
झटपट पकाई चटपट खाई लाग्दछन अगाडी,
काट्रनुनै पर्छ भन्ज्याङ्ग भन्दै लम्कन्छन बेसरी ।।२९।।
भन्ज्याङ्ग काटदा भमक्क हुन्छ देखिन्न आँखानी,
नजिकै आउछ सिँपाने गाउँ बस्दछन बासनी ।
यस्तै रिुतले पुग्दछन तिनी तराईको मुखमा,
घुम्दछन पहिले बजारमाहा तिनले सुखमा ।।३०।।
ए भरीया दाई हो बोक्नेहो भारी भनेत आउ है,
बोलाउदा रहेछन ठेकेदारले हाम्लाइ हेरौन जाउहै ।
केको हो भारीे जानेहो काहा के दिन्छौ ज्यालानी,
के कती दिन्छौ पेस्की पहिले अनिपो जाउँलानी ।।३१।।
सिमेन्टको भारी मुकाम जाने दिउला ३ सय,
१ सय पेस्की दिउला एहि खानलाई खुसभय ।
चिनेको छैन के ठेगान तिम्रो छाडनेछौ बिचैमा,
यसैले पेस्की दिन्नहै धेरै दिउला मुकाममा ।।३२।।
सात दिन लाग्छ पुग्न हैै मुकाम के गर्नु ३ सय,
जादैनौ हामी बोकेर तिम्रो भारी चाहि यसैले ।
बढाई देउ आदामा सय जाउला अनिपो,
पाउछ भारी अरुमा पनि मान्नेमा होला को ।।३३।।
ठिकै छ जाओ पाउनु धेरै सकनुनी घुमेर,
नपाए कही आउनु यहा मलाई चुनेर ।
दुई चार पैसा होलाकी भनी ठेक्कामा लिएको,
भरीया दाई आफनैहो भनी ३ सय दिएको ।।३४।।
भरीया दाई हो बोक्छौ कि भारी पोलिथिन पाईप,
भनेर फेरी सोध्नेछन अर्का हाकीम सायब ।
ति पर माझी गाँउमा जाने २ सय पाउछौ,
दुई दिनमा पुग्छौ १ सय पेस्की अहिले पाउछौ ।।३५।।
जादैनौ साहेब २ सय मात टाढानै जाने छौं,
तिन चार सय सजिलै संग हामिले पाउनेछौंं ।
हाम्लाई साहेब नजिक टाढा भनेर हुदैन,
धेरैमा पैसा पायमा जान्छौ थोरैले पुग्दैन ।।३६।।
मुर्ख हो तिम्रो बुद्धिमा चाहि आउदैन कहिल्यै,
सोचने सक्ती तिमीहरुले खाएछौ पहिल्यै ।
भैगोहैे जाओ खोजाँैला अरु पाईन्छ अहिल्यैै,
आउन्न यस्तो काममा अब मचाहि कहिल्यै ।।३७।।
आउछन अर्को साहेब फेरी सोधन भनेर,
बोक है भारी फलामे छड २ सय भनेर ।
दिउला बाकि ३ सय पछि अफिसका पुगेर,
आउछु पछि म पनि सबै भारीमा सकेर ।।३८।।
हे साईला के हो राम्रैछ पैसा आट गर्नै भए गर,
जान्न म भन्छन ति माने दाई त मर्ने भए मर ।
अप्ठेरो बाटो पाईन्न हिडन जिउ सोझो गरेर,
के हुने होर १ सय जाबो हामिलाई बढेर ।।३९।।
हेदाई भनी आउछन फेरी ति अर्का साहेब,
दुई चार भारी बाकि छ सिमेन्ट जाने भे आयस ।
चार सय मिल्छ दुई सय पेस्की अहिले दिउला,
किनमेल भय चाडैनै गर्नु बिहानै जाउँला ।।४०।।
हुन्छनी साहेब जाउँला हामी पेस्की चाहि पाउन,
हामी त साहेब सोझामा साझा भाग्ने चाहि होइन ।
हामीले धेरै बोक्याछौं भारी बिदेशी काममा,
बिहानै जान्छौं नमान्नु धन्दा खुशिछौं दाममा ।।४१।।
ति माने दाई पहीले किन्छन सानीको कपडा,
किनेर अरु सामान बाकी पचास जगेडा ।
बोक्दछन भारी बिहानै उठि कान्छा चाहि खाली भो,
बोक्दछ उस्ले दुई सय महा झोला चाहि साहेबको ।।४२।।
फुर्तिमा हिड्डा चाडैनै पुग्छन पहाडको फदैमा,
पाइदैन अब अगाडि खान खानु छ बेलैमा ।
रुपैया दश अरुलै खादा पन्द्रमा तिनलाई,
किनरे भन्दा धेरैमा खान्छन जानेछ चामलै ।।४३।।
यहात भाई नगरौं दुःख पकाउन खानाहै,
गर्मी छ फेरी खानु छ खाना हामीले दोकानमै ।
ति थोत्रा दोकान सडेको सब्जी तिनलाई मोजैभो,
ताजामा खान नपाय पनि तिनलाई भोजैभो ।।४५।।
उचाली भारी लौ लागौं भन्दै चल्दछन अगाडी,
उकाली लाग्छन जङ्गल बिचमा तराई पछाडी ।
गाउछन गित सुरुमा जोस पिठमा छ भारी,
थाक्दछन पछी उकाली लाग्दा भन्दछन हाईपनि ।।४६।।
उकाली तेर्सो वराली गर्दै बगर पुग्दछन,
ओराली मात दुख्दछन घुडा बस्नलाई खोज्दछन ।
पस्चिम हेर्दा छेननी सुर्य गयछ दिनपनि,
बस्नलाई राम्रो यहिछ ठाउँ मनले न भनी ।।४७।।
है साईला अब यहि बसौ बास भनेर बस्दछन,
बिसाई भारी दाउरा पानिको खोजिमा पस्दछन ।
गुन्द्रुक तिउन भलुकै पारी उमाली हाल्दछन,
आजत खाउँ चामलै भनी पकाउन थाल्दछन ।।४८।।
पत्कर माथि फिजाई बर्को घुप्लुक्क पल्टन्छन,
क्या मिठो निन्द्रा थाकेका सबै नतिनी चल्दछन ।
तिमाने दाईको सपनी मात सानीपो आईछ,
खोई बाबा मेरो किताब भन्दै सोधन लाइछ ।।४९।।
बिहानी पख मिरमिरै महा ल उठो भनेर,
जुरुक्क उठि चल्दछन भेरी सामान बोकेर ।
सिरसिर हावा सितलु छायाँ क्यामजा आउदैन,
बायामा रुख दायामा नदि कसले गित गाउदैन ।।५०।।
निधार थाक्छ राख्नलाई भारी ठाउत हुदैन,
एकछिन भारी थाम्नलाई भारी बस्ननी हुदैन ।
टेकाइ दिन्छन तोेकमा लाई डोकाको पिधमा,
पर्दैन भारी केहिपनि फेरी तिनको काधमा ।।५१।।
आउछ दुःख सुखको कहिले आउछ ठटेउली,
कहिले आउछ गितको भाका कहिले झयाउरी ।
कहिले गर्छन ठेकेदारको कुरा कहिले साहेबको,
कहिले गर्छन भारीको कुरा कहिले ज्यालाको ।।५२।।
भारीको ज्याला सरकारी रेटमा छ सय आउछरे,
बकिका पैसा सबैनै तिनले आफैपो पाउछनरे ।
के गर्नु बाबै कामछैन हाम्रो सकदैनौ नाई भन्न,
बध्यछौ हामि तिन चार सय दियको लाई मान्न ।।५३।।
तै पनि बाटो आउछहै भन्छन छुटने भो काम,
दुई चार पैसा कमाइ हुन्थ्यो आएन त्यो दाम ।
मरेनी भयो हामिले अब पुग्दैन खेतिले,
भारीमा आउछ गाडीमा अब बितायो तेतिले ।।५४।।
हे मुर्ख साईला के भन्या तैले गयकै रहेछस,
के गाडिमात्र आउछ भन्ने सोचेको रहिछस ।
बिकास पनि आउछ अब पाईन्छ काम जती,
सजिलै संग बसेर गर्ने पाईन्छ काम जती ।।५५।।
हे ठुले साईला तेइ मात्र हैन धेरैछन इलम,
गाई र भैसि पालांैला फैरी दुध बिक्छ या झन ।
बिदेशी मल र बिउपो आउछ गाडिमा खुरुरु,
सस्तैमा पाईन्छ खेतिमा लगी छरौला हुरुरु ।।५६।।
हाम्रात त छोरा र छोरी जान्छन स्कुल क्यम्पस,
गाडिमा जान्छन बिहान तिनी बेलुका घर बास ।
पर्दैन खेपी सहरमा बसी पढाउनलाई अब,
हुदैनौ हामी ती कप्तान बाबै भन्दामा कम अब ।।५७।।
हे माने दाई क्या मिठो कुरा ग¥यौनी तिमीले,
बाटो त हाम्रो मित्र पो रैछ बुझयौं ल हामिले ।
हाम्रो त उमेर बितेर गयो झाक्री र धामिले,
डाक्टर पनि आउछन होला देखौंला हामिले ।।५८।।
अब त कान्छा तईले पनि यो डोको फाल्ने भो,
गरेर काम बिकाश महा पाइन्ट हाल्ने भो ।
कहिले आउला त्यो मोटर गाडी कहिले देखौंला,
कहिले काई रनन गरी घुमन जाउँला ।।५९।।
उकाली तेर्सौ गड तिर गर्दै रात पो परीगो,
चौतारी रैछ तेई पर अनि यही बास हुने भो ।
थुप्रेनै हुन्छन चौतारी यहा धेरैले बनाको,
आफन्त मर्दा संझना स्वरुप तिनले बनाको ।।६०।।
अबत खोला नजिक छैन भिर पनि गहिराईमा,
सानोछ बाटो अप्ठेरो हुन्छ सुत्ननी जंगलमा ।
तयार हुन्छ तुरुन्त खाना सिस्नाको साथमा,
चिप्लोमा हुन्छ खानलाई मिठो लि ढिडो हाथमा ।।६१।।
यस्तैमा रीतले सुस्त सुस्त गरेर सात दिनमा,
पुग्दछन तिनी लिएर भारी साहेबको मुकाममा ।
बिसाई भारी हेर्दछन कोहो भारी मा बुझने,
पर्छ है रात पुग्नु छ घर डर हुन्छ लडने ।।६२।।
चाडैनै हुन्छ बुझने काम ठोक्डछन सहिछाप,
बुज्दछन बाकि रकम अनि चल्दछन टप टप ।
अनपढ छन बिचरा हरु थाहाछैन के गरे,
नियम कानुन यस्तै नै होला भनेर भन्ठाने ।।६३।।
हे माने दाई साहेब को भारी बुझाउदा अफिसमा,
दुई दिन बित्थ्यो बुझाई भारी रकम बुझदामा ।
आज चाहि चाडै भैहाल्यो काम जाउन घरतिर,
गैहालौं बजार चाडै गरेर झरौन तलतिर ।।६४।।
बेलुकि पख घरमा पुग्छन ति भरीया दाई,
देख्दैनन कतै यतार उती कान्छीर सानीलाई ।
का गय होलान भनेर हेर्दा तिपर आउदछन,
तिपर झाक्री हेरेर आको सुचना ल्याउदछन ।।६५।।
साईला दाईले निकै पो रक्सी खाएर आएछन,
छैननी चिन्ता घरको चाहि के कती पाएछन ।
बाउछोरा मिली चार सय मात्र मुकाममा पायमो,
छलेर हाम्लाई एक सयको रक्सीनै खायको ।।६६।।
हिजो नै मात्र गयो नि छोरो बाबा लाई पर्खेर,
चाडै नै अए जानेछु भनि बाबा लाई भेटेर ।
खुशि छौं खसम चाडै नै आयौ के छ नि खबर,
भोक लाग्यो होला रात पनि प¥यो जाउन लौ घर ।।६७।।
पकाई हाल्छु भातमा म त आराम गरनु,
बाउर छोरी भितर बसि गफसफ गरनु ।
कपडा पनि ल्याएको रैछ हाम्रीत सानीलाई,
भोलीनै दमाई कहा म जान्छु खुशिनै हुनेभै ।।६८।।
अबत पानी पर्छ नै हाला खेतिनी गरौला,
धेरै दिन बसी सबै काम सकी फेरी पो जाउँला ।
अबत सानी भन के छ खबर न्यास्रोपो लाग्योकी,
आमाले कती माया हो गरी गालीपो गरीकी ।।६९।।
तिमी लाई मात्र छोरीको माया लाग्छकी कसोहो,
जाउन खाना खानलाई अब तयार भयो पो ।
के कस्तो भयो बाटाको बास मिल्यो के खानलाई,
डरपो लाग्छ त्यो लामो बाटो संझेर मलाई ।।७०।।
नगरेस चिन्ता के के भो सबै जे भयो ठिकेैभो,
भरियाको जिबन धेरै को छनी हुने नै यस्तैहो ।
कतिपो होला बोकने भारी छुटलानी एकदित,
अवस्य पनि सन्तानको पिठमा देखदिन ।।७१।।
मलाई खसम कुरामा सुनी खुशीपो लाग्दछ,
लाग्दैन निन्द्रा मनमा के के खुल्दुली लाग्दछ ।
के हाम्रो छोरा सुट प्यन्ट लाई जागिर खालात,
हामिलाई पनि संगसंगै सहर घुमाउन लालात ।।७२।।
हम्रो त छोरा हाकिम हुन्छ नमान्न तपिर,
निदान अब बिहानै उठि जानु छ लेकतिर ।
तगाईत शहर मै लिई जाउँला कहिले जानेहोस,
एकसय मैले बचाइै ल्याछु सम्हाली राखिलेस ।।७३।।
………….समाप्त ………………
