Category: Laxmi Prasad Devkota

Laxmi Prasad Devkota – Basanta

लक्ष्मी प्रसाद देवकोटा – बसन्त

क.

क्या ऋतु आयो, भू–इन्द्रेनी शश–पागल !
मौरी गुनगुन खग चञ्चल !
स्नायु चपल औ मुटु खलबल !

ख.

पहिला बत्ती यसरी बलेथे सृष्टिको आदि मिरमिरमा,
प्रथम लहरको फिरफिरमा !

ग.

शिवले पट्टल खोल्ने काल !
गौरी लाली लिन्छ हिमाल !

घ.

उर्वशीको प्रथम झलकमा विक्रमको झैं मुटु डल्लो,
घाउ बनीकन सूर्य अडेको, टक्क छ,
हेरन,
अस्ताचलको चुली उपल्लो !

ङ.

मुनिकी आत्मा पुतली नाच्छे, मुक्त बनी, स्वर्ग भनी,
यो अवनी !
अमृत–धनी !

च.

कुरकुर लाग्दछ ढुक्कुरलाई,
बोल्दछ सार,
संसार सबैको केशर–प्यार !

छ.

हामीहरु सब आलुबखडाहरुको लच्के हाँगाहरुको
सेता ढोकाभित्र पस्यौं
बोल्दा मुनाका कथा जगतेमा
परीहरुसँग साथ बस्यौं ।

ज.

सुगन्ध–कणी क्या बोकिरहेछन्
लहर–लहर !
दिलको कोभी फुकी–फुकी आउँछ,
छरबर पार्न
बास्ना–भुँवर !

Laxmi Prasad Devkota – Dashain Taaka

लक्ष्मी प्रसाद देवकोटा – दशैं ताका

त्यो बोकोले खाइरहेछ
खास घाँस !
हामीहरुको आर्कै यहाँ छ
अनाज,
काँढा, काँढा !
त्यो कालो छ, हामीहरुको सेतो रङ्ग छ,
गाढा गाढा !
क्या मत्तेको मोटो पशु छ छाडा !
आउला दशैं !
यसको बलिदान !
हाम्रो उत्सव !
त्यो होला कति टाढा ?

Laxmi Prasad Devkota – Putali

म रङ्गीचङ्गी छु वसन्त छोरी ।
म जन्मिएँ कोकिलले कर्राई ।।
झुसिल्किराको सपना सिँगारी ।
दिए पखेटा प्रभुले मलाई ।।१।।

म हूँ पहीली बुझ पङ्खदार ।
वसन्तको फूल लिँदी सिँगार ।।
कता कताको सुकुमार सार ।
फुलेर उठ्दो क्षणको विचार ।।२।।

आकाश जस्तो सुनसान चित्त ।
हुँदा फुरी भाव नयाँ विचित्र ।।
इन्द्रनी जस्तो रंगरुप पाई ।
उचालिए झै म उडें रमाई ।।३।।

म बीउ झै ली सपना सुतेथें ।
झरी र छाया अनि घामभित्र ।।
क्यै कुत्कुतीले बुझ पङ्खदार ।
बनी उडें क्या कलिली विचित्र ।।४।।

सिँगारिएका कति रङ्ग जाति ।
धुलो सुनौला दुइ पङ्खमाथि ।।
हालै बनाएर परी मलाई ।
वसन्तको बाग दिए बनाई ।।५।।

ठिटी म सानी अनि रूपखानी ।
हूँ र्स्वर्गकी एक परी बयानी ।।
बुन्छन् पखेटा प्रभुले मलाई ।
तरङ्गको तान लिई रँगाई ।।६।।

बनी हलूका सुख झैं सलक्क ।
म नाच्छु फुर्फुर्र घुमी फरक्क ।।
जहाँ म जाने मन गर्छु फिर्छु
फुका हँसीली रसिली विचर्छु।७।।

चुसेर मीठा रस फूलमाथि ।
गमक्क भै मस्त बसेर जाति ।।
म बन्छु ध्यानी सुखको वसन्ती ।
न छोप्न खोजे तर यत्ति बिन्ति ।।८।।

सुरुक्क पारी रस फूलबाट ।
चुसेर मीठो अति मस्तसाथ ।।
छोपी अँगालोसित पङ्खद्धारा ।
म देख्छु सातौं सब र्स्वर्ग प्यारा ।।९।।

पिलिक्क पारिकन चट्ट आँखा ।
काला उज्याला कतिका चनाखा ।।
म हेर्छु छन् फूल कहाँ उज्याला ।
भनेर आफ्ना रसदार प्याला ।।१०।।

बसेर प्यूँदो रस थोर बेर ।
मजा अनौठोसँग मस्त हेर ।।
मर् इशको जो रस बासवाला ।
चाखिरहेको छु चुमेर प्याला ।।११।।

अरू उडेको सुखमा हलुका ।
अरू रमेको रसभित्र नीका ।।
देखेर आफै पुतली बनेर ।
नाचें दिलैमा सुख मिल्छ हेर ।।१२।।

सौर्न्दर्यको रूप भजेर रङ्गी ।
त्यहाँ हुने जो रस चुस्नु सङ्गी ।।
त्यही सबै र्स्वर्ग भनेर जान ।
मिल्ला त्यहा इश्वर गन्ध पान ।।१३।।

झुसिल्किराको सपना सिँगारी ।
दिए पखेटा प्रभुले फिजारी ।।
म डुल्छु सारा वन खेत बारी ।
बनेर आँखाकन रूप भारी ।।१४।।

छ शक्ति क्या हेर विचित्र नानी ।
चोली रँगीलो लिनकी म ध्यानी ।।
झुसिल्किरा तुच्छ खराबबाट ।
जन्में म कस्तो रँग-रूपसाथ ।।१५।।

बसेर यौटै मनभित्र ध्यान ।
गरेर सारा मनलाइ तान ।।
बदलिन्छ चोला रँग मिल्छ राम्रो ।
देखिन्छ त्योर् इश्वर हेर हाम्रो ।।१६।।

पाइन्छ मीठा रस चट्ट प्यूँन ।
पुगिन्छ क्या र्स्वर्ग वसन्त ज्यूँन ।।
जहाँ छ राम्रो उसतर्फउड्न ।
लिई पखेटा फुर्रुर्रुर हिँड्न ।।१७।।

Laxmi Prasad Devkota – Sandhya

ललितपुरको हाइ–कलाको शिल्प–कोविदले छिनो
मन्त्रियो कस्तो कमाल !
सन्तुलित कोमल चिनाले, बुट्टा कस्ता बान्कियो लौ !
वाष्प–मरमर माथि लाल !
वसन्त–महलमा आदिकालीन
पश्चिमा भो आँखीझ्याल !
चन्द्रागिरि माथि विशाल !
जलपियो क्या ! सुनले त्यल्ले झल्ल पारी !
खोपी भो राम्रो तयारी !
अस्ताचलको यात्री छु म !
कल्पनाको पङ्खमा छ मिठो भुरभुर !
भावमा क्यै खल्लीबल्ली !
समयको लामो सडक छ !
युगहरु छन् गल्ली, गल्ली !
मेरो आत्मा, एक दर्शक,
खोज्छ सुन्दर, हल्ली, हल्ली !
गवाक्षका बुट्टापछाडि कसको त्यो अनुपम वदन ?
जसका मीठा दृश्य–टुक्रा गाँसी, गाँसी,
झल्याक–झुलुकहरु, कल्पनाले
चकित दिल यो खूब विलासी !
सम्झनाभन्दा पुरानी, के हुन् ती सौन्दर्य रानी ?
आदियुगकी राजदासी ?
धप्प बल्दी, एकलासी ?
अमरवयसी ? प्रेम–प्यासी ?
बुट्टिएका बारमा ती, स्वर्गको दरबारमा ?
वसन्त अन्तःपुरमा आज,
श्रृङ्गारमा ?
गाजलबट्टा रातो खोली लामा कोसमा लाउन तत्पर
छन् कि ? स्वपनी आफ्नो दिलको,
प्रेम–सुन्दर ?
कृष्ण–केशी ! केश फुहुन्छयौ ? जाली पार्न ? रत्न भर्न ?
हृदय हर्न ? विजय गर्न ?
सिम्रिकको वसन्त–भास्कर तुल्य चहकिलो टीको
चट्ट जड ए ! भालमा !
थोरै पानीले पुछयौ जो चट् ! यो आँखीझ्यालमा !
ऐनाअगाडि, निहुर, अड !
विजयशक्ति जाँच मुस्की !
मस्त होऊ, क्यै तरङ्गी, लाली फुस्की !
थोर मेट, थोर थप रे !
कल्प केही रे बराबर !
सङ्गीतकी आत्मा सरि,
अर्धलज्जिता ! गुनगुनाऊ,
सुन्दरी !
हिमालले बाफले बुनेको
पातलो, झमक्क झर्दो, झिसमिसको यो तुँवालो,
थोरै सितारे चादर उचाल ! आँधी जूरो माथि डाल !
कालो तिम्रो केश छ !
अमरावतीको कुन झाँगमा पर्खिने सन्देश छ ?
प्रियतम राजा चन्द्रको ?
उक्लँदा छन् यो हिमाली, वन–कराली, चोर–चाली,
अरण्यमा यो अरुन्धतीको !
आदिकालीन ए परी !
प्यार तिम्रो गर्छ जसको सम्झनाको लाल अभिसार !
त्यो अमर, सदा युवक, औ कीर्तिशाली !
त्यो अनिर्वचनीय शौकीन,
राजामा मेरो नमस्कार !

Laxmi Prasad Devkota – Udbodhan

क.
हामी खिचडीनिम्ति बिकेका
हामी आजका नेपाली,
सामन्तका सब ढुकुटी ढुकेका,
नूर झुकेका
साहित्य–कलाका कोर्काली ।

ख.
टेबिल ताक्छौ जिभ्रो चाटी, युग ढाँटी,
पापीहरुसँग नीति सिकेका, परिपाटी,
चाकरीबिनु जीवन जिएझैं
हुन्न नि साथी !
हुन्न नि साथी !
कसै पछाडि नाच्न नजाने के जाति !

ग.
दर्शन हाम्रो पुच्छरमा छ घुम्रेको,
व्यक्तित्व हाम्रो पोशाकमा छ उम्रेको ।

घ.
कौडी हामी पूजा गर्छौ कडोरकडा,
हाम्रा देउता बुर्जावाला ठूला–बडा !

ङ.
सास फेरी हामी जिउँछौं, हल्ली चामर,
धूप चढाउँछौं छाती ठोकी खोक्रा पामर !

च.
काँचका आँखा, कुक्कुर–कान !
फ्याउरो–जिभ्रो, अजगर–प्रान !
सुँघ्छौं मालिक, महली हावा,
गन्छौं आफू मुर्दा, जावा !

छ.
हामी खोक्रा टीनका मान्छे,
हाम्रो मकैको लुते जुँघा ।
कर्कलाका दुइटा हात,
बोल्छौ “मालिक”, जस्तो शुधा ।

ज.
गोरा खाँद्थे, भोटे खाँद्थे पुरुखा हाम्रा
आकाङ्क्षा सब सिन्की खाँद्छौ,
खाल्डा हाली, हामी झुम्रा ।

झ.
हामी पिउरी, हामी धूपौरा, हामी छाउरा,
हात दोटा नित जोडेका,
हामी खडे छौं, कुक्कुर बबुरा,
पिकिङ बनाउने, सिक्किम उडाउने,
काङ्डा लडाउने नेपालीको
आज लडाइँ, हर्क बढाइँ,
ठूलो ढोका कुर्नु दिनभर थरथर, थरथर,
केवल कमाई, दात भात दौरा !

ञ.
जीवन गङ्गा बाढी आयो डुब ए शूकर !
कम्र्मको छालमा हुत्ती जाओ बन्लाऊ भूसुर ।

ट.
हात यी तिम्रा झुण्डन होइनन्,
माथ यी तिम्रा मुण्डन होइनन् ।

ठ.
मिठास लेऊ घाउको, चोटको,
गर्नु, मर्नु, अचल अठोटको ।

ड.
युगका रणका बाजा बज्छन् ।
मरुले दिन्छ घोर चुनौती,
आज बनाउने धावा ठूलो,
भविष्यको छ आज बपौती,
आत्मा पत्ता लाओ आफ्ना, युगका रुद्र !
अन्धता नै तिम्रो गरीबी, चेत दरिद्र !

ढ.
आफ्नै राजमा, आफै रङ्क, ए नेपाली !
ए पुराना युगका टुनाले कङ्गाली !
बानी–बोक्सी लागेका हे, उफ्रने वीर हो
हामफाल वीर हो !
ऐंठन जाला, जाला सब यो माकुरी–जाली !

ण.
चन्द्रमामा पुग्नु छ तिम्रो
तिम्रो मङ्गल खेती–
अरुनिको ए भाग्यो, भाग्यो !
भेट्टाऊ कराई “ज्योति, ज्योति !”
बलभद्र भो किन जलुको आज ?
बाघका जुँघा तानी सोध ।
पृथ्वीनारायण किन टोह्लाए ?
राष्ट्रका दुश्मन गोदन गोद !
भानु कहाँ छन् ! आँखापछाडि ।
फर्की उफार, फर्की उफार !

त.
मगज भनेको त्यो हो बाकस जसमा चमत्कार,
हृदय भनेको त्यस्तो कान हो
सुन्दछ जसले युगचीत्कार !
शरीर भनेको त्यस्तो साधन,
खिइँदै जसले लक्ष्यको सत्कार !
नेपाली भनेको त्यो हो जसले—
हाँसी हाँसी उत्री उठ्दछ खतरापार,
जसले उठाउँछ विश्व जगाई
आजको युगको विश्वको भार !

Laxmi Prasad Devkota – Ahile Ko Kshan

क.
अहिले, अहिले, यही, यही क्षण
ढुकढुक हो
परिवर्तनको मधुर ज्वलनको
जीवन–नामा स्पन्दनको
मुटुका कदमको टुकटुक हो

ख.
तातो रगतको, जिउँदो रगतको, चल्दो रगतको
भकभक हो
विश्वको नाडी व्यक्तिको जीवनभित्र घुसेको
भित्र चलेको टिकटिक हो
यस कलपुर्जाको यो चालू सद्यो अनुभूत
चकचक हो
खण्डित समय गनाउन सानन्द,
सचेतताको स्तरमा चल्दो
एक लङ्गुरको लुगलुग हो !

ग.
पुतली एउटा झल्की, अल्प्यो
पुतली आर्को झल्की, आयो
एक बचेरो आँखा खोल्दछ,
एक बचेरो भरखर निदायो,
कोही मसिनो कुची घिसार्दछ
हेरफेर यो कोही निहार्दछ
गोचर नभको घेरा विकशी
वायुयानले बादल फार्दछ,
एउटा पाउ चट्ट खसाली,
आर्को पाउ चट्ट उचाली
कोही चल्दछ, कोही चाल्दछ
तिनका पदको दीर्घ सडकमा
आहट हो
सूनसानको असीम तटमा
जीवन–छालको चिच्याहट हो
इतिहास कलिको पत्ती, पत्ती
फुस्किरहेको फुकफुक हो ।

घ.
भूत, भविष्यले लगनको गाँठो
मीठो जोर्ने, मीठो तान्ने,
तनतन हो,
भइसकेको, अनि हुनेको
मिलन मधुर, अनि
चुम्बन हो,
चैतन्य परीको स्वपना जागी,
एक अनौठो नाचको लागि
चकचक पयरको छुमछुम हो
बुद्धिको एउटा समसम हो
जिन्दगीको चल्दो पलक हो
पला नटीको उत्तम झलक हो
सृजनाको एक रमरम हो
ज्यानको मधुर गरम हो
समय छालको फेलिन चूली ज्योति चढेको धुगधुग हो
अतीतको यो अन्तिम धुकधुक,
भविष्यको यो यसतिर पुगपुग,
वर्तमान ढुकढुक हो,
अहिले, अहिले, यही, यही क्षण
मिथुन बनेको दुःख सुख हो ।

ङ.
‘अघि’ गाडेको यस गानमा,
‘पछि’ जन्मेको यस तानामा,
अभिनव भाव झुलौना छन्,
विधि विविध खिलौना छन्
शुरुको बिन्दु छ, स्नायुको सकसक,
सञ्चित अनुभवहरुको झकझक !
मुटुले केही सल्लाह दिएको,
गिदीको जरुरी तार भएको,
दृकले लिएको केही नव लख
‘मसल’ ‘छु जिउँदै’ भन्दै उठेको
सगबग, सगबग !
कुनै किरणले झल्किरहेको पर मञ्जिलको छानो हो
सजीवताको तराना हो !
मुस्किरहेको अमृतरश्मिमा मृत्यु कालो कुकुरको यो
अश्रुत एउटा भुकभुक हो !

च.
रहस्यहरुले केही लरबर,
अनिश्चयले केही धरमर,
प्रस्थान दशामा पन्छी भुरभुर,
उडिरहेको हावामा तर,
अडिरहेको, पङ्खमा फरफर,
क्षितिज किनारा आँखा तानी, हेर्दो पर, पर ।
सुँइट्ट ! चलूँ झैं किरण–चलुर यो,
प्रेरणाले मुटुमा कुरकुर !
तीखो बोल्दछ बिजुली–चरी यो,
झल्याक्क उघारी संसार मिरमिर
एक आशाको इङ्गित भर
पङ्ख वेगले उड्दछ हुरहुर !
छोटो सुन्दर !
एक पछिको बच्चा काढी,
एक अघिको गुँडको अन्दर !
तरल पङ्खको चकचक हो !

छ.
यस पलकको उघ्रँदो सुख यो
अर्को झिमिकको थकथक हो ।
अथवा त्यसको धुकधुक हो ।
आर्को पालकमा तारो चुकेको
चुकचुक हो वा,
त्यो भेटेको झकझक हो ।
तर यही हाम्रो ढुकढुक हो ।
चल्दो जिउँदो सानो, मानो
एउटै लप्का हुन् भुक हो,
अनन्त जसमा बल्छ धप्प,
अथवा अन्त छ जसमा धिप्प,
दिव्य प्राणको धकधक हो !
अहिले अहिले, यही, यही क्षण
ढुकढुक हो !
यसको मुटुमा चोखो धड्कन
नवयुग हो ।

Laxmi Prasad Devkota – Jwarshamana Prakriti

भाग १

क.
ज्येठको आज मध्याह्न बेला सुस्ताउँछ पवन—
थाकेको श्रमझैं, लिनलाई दमझैं,
छहारीमुनि बटुवासरि, स्थगित–भ्रमण
दुइचार काक हानिए पूर्व शीतलको खोजमा
निधारमा लिई संसारको जरो,
छु आफ्नो गुँडको झ्यालको चरो,
म पनि मनको हपहप मर्ने कुञ्जको शोचमा !

ख. दक्षिणी चुली नीलिए गाढा उपल्ला घेरामा !
पाँच तह, बादल चाँदीका बुट्टा,
उक्लेर सुस्त मौन र मस्त,
उज्यालो हीरा भुवामा हाँसे, हिमालका दौरामा !
खँदिला चुली बाफ भई उक्ली,
चुलीमा चुली बाफ फुली, निक्ली,
जीवझैं बढ्छन् नदेख्ने गरी, अकासे गौँडामा !
सियाली छाया घामले छिरबिर दोरङ्गी डाँडामा !

ग.
प्रकृतिदेवी काम गर्छिन् कहीँ नजरका घेरामा
बादल–पूmल लगाउन झूल पृथ्वीका डेरामा
कलिला करले मुसार्छिन् मलाई हावाले निधारमा,
जुन वायु नीला वनबाट धाउँछ झोपडी किनारमा,
कलिलो पर्श ! कलिली सँगी ! एतान्त गुल्जार छ !
संसारको जरो रन्केको अब शीतल निधार छ !

भाग २

क.
दक्षिणी थुम्को सङ्गीतले ढाकिन्, पानीको कुइरोले,
एक पाखो पहाड शीतलमा डुब्छ,
त्यसको चाख अरुमा खूब छ,
शुभ त्यो सङ्गीत जलबिन्दु मधुर, शीतल वैरोले
सिन्धुको मीठो सम्झना सुन्छन्, वन र पहाड !
आज छ चहाड, आज छ भेटघाट, जलमा मिलन,
पीयूषपान, औषधिदान, सङ्गीत–भवन ।

ख.
सुन्दरी कोही, सधैँकी बहार, अमित सुषमा,
फुलका पाउमा चल्दछिन् मानो,
रेशमी पोशाक सल्सलाई स्यानो,
सिमलका मेरो तकिया सम्याई, मुसार्न शिरमा,
हरियो मानो कार्चोबी बिछयाई, प्यारले ज्वरमा,
बिरुवा जस्तै मलाई पनि सन्चोले लठ पारी,
पर्शेर आँग, गीत गाउँछिन्, गुन्गुन, पछ्यौरा लतारी,
होला कि चर्को रोशनी भनी, कागतले छेकारी,
आदिम गाना गीत गाउन थालिन् धाईको गुन्गुन
पोशाक सरसर सुनेझैं लाग्यो ज्वर यो शमन ।
कलिलो हातले सम्याउँछिन् जीवन, पीडितमा जरोले !
दक्षिणी शैल सङ्गीतले ढाकिन्, पानीको कुइरोले ।

भाग ३

क.
उत्तरमा हेरेँ हिमालउपर बाफिलो हिमाल छ,
शिरविन्दुतिर तान्नेको बादल लमतन्ने कमाल छ,
चूपचाम ती छन् तन्केको लामा सूर्यलाई भेट्टाउन,
सियाल हाल्ने कर्तव्य आफ्नो जगत्मा चुकाउन,

ख.
ए ! साथी ! हाम्लाई सम्झाई कोही छ, बिरुवा ! चरो हो !
घामले दुःखी ए पूmल राम्रा ! नबोल्ने कुरा हो !
हप्केका घाँस ! दुःख र सुख सम्झने ए प्राणी !
कसैको हेर ! करुणा छायो !
पग्लन्छ, झर्छ, अमृत भई वर्षाले अश्मानी
दक्षिणी चुली–किनारा पर कोही दिल छ दयालु !
उसकै सारा भावना छाए आकाशमा मयालु !

ग.
पृथिवी तिम्लाई गर्मी छ, पख, स्वर्ग नै रुनेछ
ए जीव हो ! तिम्लाई ताप छ, पख, मलमले हुनेछ
ए रोगी तिम्लाई ताप छ, पख, मलमले हुनेछ
किनकि कोही लुकेर हेर्छ मायाले हुनेछ !

भाग ४

क.
कुवेरका जुहार एक घरभन्दा आँखाका झलझल,
वर्षाको मलाई एक मुट्ठी पीठो, अमृत सलिल
धनीकी छोरीको कटाक्षभन्दा, चपला झलक्क !
स्वर्गमा बसी बादलमहल झिल्किने मिलिक्क !
समाजको उत्सव, मिलनभन्दा, सिन्धुको सम्झना—
बादलभरि लेखेका कोमल करुण भावना
झरीका जस्तो कहिल्यै हुन्नन् पृथिवी धनी रे !
महफील हुन्न एकान्त जस्तो स्वर्गका मनि रे !
विलास भन्नु डाँडामा बस्छ, पीरती पातमा
सुखका घडी भएनन् त्यस्ता
बिताएँ मैले अकेला जस्ता
प्रकृतिसाथमा !
मानिसलाई दर्शाएँ दुःख, देखायो लाचारी
प्रकृतिलाई देखाउँदा मुस्किन्, माथलाई मुसारी
काँढालाई फुलले जान्दछिन् मार्न प्रकृति केवल ।।

भाग ५

झरनै लागे झोल्लेका बादल, साँवलो आकाशमा
शून्यलाई ढाकी भरेको मन लुकेझैं समाजमा !
आकाशलाई कवि कल्पेर फैल्यो अबलाई गीत गाउँछ
वनले सुन्छन्, तृणले सुन्छन्, मन यो रसाउँछ
विशालबाट विशाल भाव विशालमा झुकेर,
विशालतिर लैजान हाम्लाई आपूmलाई वर्षाउँछ
आफैं छ जल, आफैं छ खोलो, आफैं छ सागर,
कसैको विशाल आत्माको छाल मलाई हुत्याउँछ
बालककालमा इन्द्रेनी लिई बस्दथ्यो आकाशमा,
त्यसैले मलाई आँखामा पसी,
कानमा पसी, मुटुमा बसी, गीत गाउन सिकाउँछ,
गीतमा बसी संसारको ताप सकल गिज्याउँछ,
पहाड, खाल्टा, मनका वन मुरली बजाउँछ !
चिनेर उसको सुसेली बसेँ झ्यालको बतासमा !

भाग ६

क.
मानिसको छानो आकाश जान, पहाड दीवार
मानिसभन्दा ठूलो छ मानिस, मानिसमा विचार
भँडार जसको प्रकृति सारा, हरियो खजाना,
जसको जमीन बाँधिन्न कहीँ लिएर सिमाना !
ऋतुको भाइ, बादलको सँगी, वायुको पियार,
चराको साथी, वनको लाल, दिव्यको मुसार !

ख.
चून र ईँट संसार होइन, गणित हिसाब
दिवस अन्धा, हृदय गन्धा
निधारमा हाम्रो संसारी जरो, कुत्सित स्वभाव !
ए साथी ! सत्ते ! कोही काम गर्छ जिउँदो र मयालु
प्रकृतिदेवी इङ्गितबाट वञ्चित छन् नशालु
धनी छ आकाश, धनी छ धरा, धनी छ पहाड !
हामीले भुल्यौँ हिस्सा है लिन उर्लदा चहाड !
प्रकृतिदेशमा प्रवेश कम भो, कम भो बहाड !

ग.
रोगायो मानिस गिरिवनबाट पुगेर सुदूर
आँखा र कान मुटुले हेर !
संसार छिनछिन अद्भुत छ धेर !
त्यै सबमा धनी, ली मानव जुनी, जो बस्छ सुनेर !
बनाउँछिन् राज एक स्पर्शद्धारा प्रकृति मानिसलाई !
अद्भुतको संसार मुटुले खोल,
गरीब छु भनी नरोऊ मानिस ! निन्देर आफुलाई !

घ.
सहस्रकोटी सागरका मोती गीत गाए झरर !
विफलताका हज्जार ज्वाला मारेर सरर !
बादल भुवाले मलम लाए छातीमा चरर !
निधारको जरो शीतल भो, आत्मा आँखामा बरर !
गरीब मानिस सम्झेर रुन्छु हर्षले दुःखी भै,
यो धन बाँड्न मन लाग्छ मलाई समाजमा हरर !

Laxmi Prasad Devkota – Ughrera Bigreko Bihan

रोई रात, किटेर दन्त, पगली, झाँक्रो फिँजारी, झरी,
आत्मा तुल्य स्वदेशकी, दुःख परी, क्रन्दी, पुकारा गरी,
धच्की द्धार समस्त न्यायमुखरी घुँक्की, हुरी भै उडी
आयो क्रान्तिपछाडि शान्तिसरिको यौटा बिहानी घडी !
दुष्ट स्वप्न विनष्ट भो, तिमिर गो, गो काठिने शासन !
धोएको छ हवा, तथापि धनको यो व्योममा आसन !
टुक्रा धूर्त भए, वरिपरि रहे, चाँदी बनी फूलिए !
चूली–चञ्चल–हात बाल रविको पीछा गरी डम्मिए !
यौटा घोष भयो सुवर्ण–स्वरको उत्तुङ्ग है श्रृङ्गमा !
तान्थी जागृति आँग भूमितलमा, न्यानो पसी अङ्गमा !
बोले पङ्ख उडेर अल्प हुन गो आनन्द सारा तर !
छोप्यो बादलले, चिसो जगत भो, आगो निभ्यो सुन्दर !
रोगी हुन्छ बिहान, दुर्बल तथा रुन्चे, निकम्बा अब !
आँधी हो कि कराउने ? विफल भो विस्फोटको, गौरव !
काँपी थुर्थुरि घाम भाग्छु दुनियाँ आशा टुसैमा मरी !
आगो बाल्नुप¥यो घरैघर बसी, को खप्छ यो थुर्थुरी !

Laxmi Prasad Devkota – Manis Birat

क.
सहस्रशीर्ष, सहस्रपाद !
झल्किरहेछ एक विराट् !

ख.
अल्प सहस्र संवत्सरले केवल, जिनतिन,
अल्पोच्चोरित,
उसका इङ्गित
हामी सारा नेपाली हुँ !
हाम्रो देश छ हाल,
एक अनाविष्कृत केवल,
एक अनुच्चारित, कल्पनु
परको, लोक कमाल !
अदृष्ट विशाल ! नेपाल !

ग.
नागहृद्मा वनकणीमा,
मानिस जन्म्यो,
हरियो फूल !
सम्भावनाको क्षितिजद्धारमा,
प्रथम पर्वतको यो किनारमा !
माछो, कछुवा, वराह र वामन,
बन्दै दारमा !
सिंढी चढ्दो, बढ्दो अगाडि,
पूर्ण पछाडि, पुकारमा !

घ.
माटो फूल भो
ओठको लागि !
बास्नी खुल्न !
फूल, चरा भो,
उड्न र बोल्न !
पछि भो पन्छी,
सुन्दरलाई,
पिउन, उछल्न !
मानिस हुन गो !
मुटु विराट्को
छाम्न, छिचोल्न !

ङ.
कोरा मानिस, हिउँको थुप्रो !
खाडी, बाढी !
मानव–पदार्थ सब–माटो, हावा,
अग्नि अनादि !

च.
विकृत मानिस, सर्प, भ्यागुता,
गोही, डाँस !
घूँघा, गधा !
या सिस्नो, बाँस !
मानिस एउटा बनिरहेछ !
‘सोऽहं, सोऽहं !’ भनिरहेछ !

छ.
हामी तारा धूली धुलेका,
मन्दोष्ण कणी,
ताराका हुँ हामी पनाति,
नेबुलाका हामी जनाति,
सूर्यका नाति,
पृथ्वीका छोरा ।
चन्द्रका भाइ, बहिनी पनि !
स्वर गङ्गामा !
पछिको पोषण सार यहाँ छ !
पृथिवीमा !
यहाँ विराट्को एउटै मुटुको
ढुकढुक चल्छ !
कोटी पादले कोही चल्छ ।
कोटी शीर्षले कोही टटोल्छ ।
कोही बोल्छ ।

ज.
बहिनी रेणु ! दाज्यू हिमाल !
हामी उसका जीवकणी हुँ !
एउटै मानिस सबमा दुगुर्छ,
प्रति चेष्टाले उसका, हामी,
एक एकमा एक अनन्त,
अखिल धनी हुँ !

झ.
मिरमिर मानिस माटोमा छ !
तिरमिर मानिस सूर्य किरणमा !
छिरबिर मानिस वनमा त्यहाँ छ !
एउटा मानिस झल्किरहेछ,
सब वस्तुमा, सब जनमा !

ञ.
पूरा, अधूरा
मिरमिर ! किरमिर !
एउटा मुटुको ढुकढुक, ढुकढुक !
एक कल्पना, छिर िबर, छिरबिर !
एक रुधिरको धावन, सिरसिर !

ट.
विश्वहरुको जोड गरीकन,
एउटा विश्व बन्यो !
विश्वहरुका राजा मिलीकन
एउटा राजा बन्यो !

ठ.
एउटा मानिस ढाक्दछ नेपाल !
थल, जल, आकाश !
निल्दछ देश र निल्दछ काल !
बन्छ विशाल !
विश्व जीवनीको गाना गाउँछ !
मीठो ठाँट !
मानिस विराट् !

Laxmi Prasad Devkota – Aho ! Malai Tajoob Lagchha

क.
थलथल माछो नृसिंह जाग्छ !
वानस्पत अणु मङ्गल माग्छ !
बानर एउटा चन्द्रमा ताक्छ !
अहो ! मलाई ताजूब लाग्छ !

ख.
मृतकणी औ किरणको शादी,
थियो अगाडि !
एक प्यारको स्पन्दन जाग्छ !
कस्तो त्यसको सन्तति अगणित,
दुनियाँ ढाक्छ !
माछो, कछुवा, वराह, वामन !
इतिहास लाग्छ !
अहो ! मलाई ताजूब लाग्छ !

ग.
कोही अदुभुत मिरमिर सिँढीमा
ढीलो सुस्त,
चढिरहेको जस्तो लाग्छ !
अस्ति आजको अन्तर देखी,
चमत्कार नै निहुरी भाग्छ !
भोलि कल्पन हुन्छ असम्भव,
क्षितिज किनारा पर, पर लाग्छ !
अहो ! मलाई ताजूब लाग्छ !

घ.
अङ्ग पल्हायो, अङ्ग बिलायो !
छैटौँ इन्द्रिय यसको क्या हो ?
किरणकणीले आत्मा बेह्री
मासुरङ्गको, पृथिवीको क्या !
पोशाक लगायो !
जल, थल, नभको विजयी बन्न
मन्त्रदान के यसले पायो ?
कालकर नै पक्री गिज्यायो !
मृत्यु छिचोली हेर्ने ताक छ !
अहो ! मलाई ताजूब लाग्छ !

ङ.
आफ्नै वेगले हार, गुहारमा,
पुच्छ्रे तारो यो आकाश–किनारमा !
परमाणु फुटाई आफ्नै, निभ्छ कि ?
आफ्नै किरणले, आफ्नै घरमा ?
राम बालक छ, रावण जाग्छ,
कैलाश हिलाई शक्ति नै माग्छ !
कसले जित्दछ ? कसले राज्छ ?
यस लङ्कामा भीषण भाग छ !
अहो ! मलाई ताजूब लाग्छ !

च.
खण्डहरहरुको सपना देख्दछु !
माकुरोको जेहेनी जाली !
कमिला गजबका शहर बनाउँछन्,
प्रबन्ध निकाली !
भीर पुगेका बस्तु देख्दछु,
कोही डाक्छ !
तर्सी उठ्दछु झट्ट कहाली !
सातो भाग्छ
अहो ! मलाई ताजूब लाग्छ !

छ.
कुन होला त्यो, तारा–जङ्गल
—फूलको धागो, जसले गाँस्छ !
रातभर कहिले सुत्दिन, साथी !
त्यो धागोको छेउ भेट्टाई,
तानूँ तानूँ जस्तो लाग्छ !
मुटुभन्दा झन् गिदी पो दगु¥यो !
यसमा अभाग छ !
मन्त्रले आँधी हान्ने ढुक्कुर,
पक्रूँ भन्दा किन पर भाग्छ !
खलबल मन भो, निद्रा नलाग्छ !
शङ्का, आशा किन यति जाग्छ ?
अहो ! मलाई ताजूब लाग्छ ?

ज.
चन्द्रमाले यो जाति
माथि डाक्छ ?
मङ्गलमा के नव आबादी
यसको लाग्छ ?
बन्ला हृदय कि ? सीमा नाघ्छ ?
अहो ! मलाई ताजूब लाग्छ !

Laxmi Prasad Devkota – Paani

क.

पानीजस्तो के छ जगत्मा ?
पानी !
रानी, सब रसकी !

ख.

आम्लजन औ जलजनकी यी
कस्ती मधुर मिलन !
कस्ती तरल मिलन !
दुई प्रेमीले संसार बसाए
यस जलमा !
दुई बिलाई एक बनेथ्यो
तत्व यसैमा, कोमलमा !
प्यारका आँखा चार, बराबर,
जल बन्छन् ! जल बन्छन्,
दुईटा दिलका दूरालिङ्गन,
भावित सङ्गम,
बाफ उडीकन, बादल बन्छन् !
बादल बन्छन् !
दूरी मिटाउन घर्षन्छन् !
सम्झनाका बिजुली–लहरा
विलसन्छन् क्या
द्रवाभिपुख ती पानीमा !
हृदयले सारा रस नै निचोरी,
बाहिर झिक्दा,
आउँछन् पानी, नानीमा !

ग.

पानी–रानी आइरहिछन्
ज्येठको दिनमा गगनमा !
धुवा भुवामा, धुवा भुवामा,
शानी गतिमा, बगुवामा !
घुम्टो डाली,
माकुर–जाली
पर्दा–नशीन झैं, पर्दा–नशीन झैं, वरुणकुमारी,
सुकुमारी !
रत्नाञ्चला छन् भारी, प्यारी !
वायुप्ङखी चढीरहिछन्, लगाम रोकी
पर्वतवारि !
पाश्र्वमा छ चाँदीपत्ती कुँदिएको क्या
जलझारी !
फटिक महलमा भेट्न उमाकन
बढ्छिन् उत्तरतिर ती, के ? भन !
कोमलताले खुशले चुमिई
वनस्थली क्या मस्की !
पानी आइन् !
कविकी कहानी
पानी, रानी सब रसकी !

घ.

उत्तर लम्क, उत्तर लम्क !
स्वागत गर्छौ नेपाली !
खुस्की मोती–पोल्टो, छम्क,
झर्र झमटमा गानाको धन,
पुलकित तृणमा अफाली !

ङ.

पृथिवी परिथिन् विविध कटौरा
पक्रन, पहिलो वर्षणमा !
देश देशका सिमाना सब,
नीला, लगायौ तिमीले रानी !
प्रथम प्रलयको घर्षणमा !
पर्वतबाट खेल्यौ सुरेली
बेल्यौ बनायौ गर्त, दरी !
पृथ्वीको यो अनेहार बनायौ,
शिल्पिवरी !
समतल, अवतल, उत्तल सुन्दर !
आरोहण औ अवरोहणको
सङ्गीत सरि !
तिम्रा पद, पद, पन्ना उब्ज्यो,
हरियो लाग्यो सुन्दरता !
सभ्यताले मन्दिर पायो,
दुनियाँ बन्यो, भो जग–रमिता !
पहिलो भाषा, शब्दको खानी !
पहिलो चित्र, नभपट भित्र,
पहिलो शिल्प हिमानी !
दृगमा रसायौ पहिलो प्रीति
सलिल तरङ्ग हो पहिला गीति !
नाच्न सिकेथ्यो चराचरले,
तिम्रै तरल पयरले !
पानी ! पानी ! जादूगर्नी !
सभ्यता हो तिम्री छोरी !
तारीफ तिमी छौ दिशि दशकी !
पानी ! रानी सब रसकी !

च.

लहडी नानी !
ए पानी !
वसन–गुलाफी, श्रृङ्गार–सुनौली,
उषालु वेला,
दिव्य गगनमा, क्या स्वर्बाला !
अनुपम, नौली !
करबाल लिएकी बिजुली, चमचम,
वर्षा–समरको भूमि गगनमा,
हाँक्दा वीरा रुपौली !
आँधिकेशर आरुढा तिमी
कालो कराली,
सङ्क्रान्ति–कालकी गजौंली !
बीभत्स–स्वरुपिणीमा
बष्यौंली !
पुस्करिणीमा शान्तरसकी
स्वर प्रतिविम्बी दर्पण निश्चल
साधु उरझै्र झल्कौली !
उत्तुङ्ग शिखरमा वसुन्धरा
तिमी तपस्विनी ज्ञानी !
सेती, फटिक हिमानी !
पार्वतीकी रोगन शानी !
उच्चताकी अमर कहानी !
ध्यानी !
शिवकी प्रिया छौ,
स्वर्णदीपिका भाव–शिखरले पूजा गर्दी
शङ्कपद अभिमानी !
ए पानी !

छ.

बुरबुर चीनी सल्लाघारीहरुमा राति
बुट्टा जाति, बहुभाँति !
सुस्त हवाको चलनीद्धारा
छिर्दै, मधुकर मैदा झाछर्यौ !
एकान्तलाई पाउडर लगाई,
सफेद सिंगाछर्यौ !
पर्वतबाट हाम्फालेर,
समतल सम्झी,
माइती जाने बाटो वेली
नूपुर पछाछर्यौ !
चल्दाचल्दै बाटामा तिमी
पलपल उपल, उपलमा कोमल
चाँदी–बेली सिंगाछर्यौ !
ढुङ्गालाई बोल दिईकन बुलबुल पाछर्यौ !
अथवा, चिसापानी गढीमा,
हिउँका पुतली फुरफुर झाछर्यौ !
अथवा सुन्दरताको स्वपना
रँगिलो धुनमा लच्का माछर्यौ !
अथवा तीतरपङ्खहरुले
व्योम बराबर सुन्दर सिंगाछर्यौ ।
अथवा, एकली वाष्पिल तरणी
नीलो दधिमा विहरी तछर्यौ ।
अथवा, बेरी इन्दुलाई सौन्दर्यक्षुधाले,
मस्त सुधाले,
भूवातनका स्नायु लस्दी,
विस्मृत गति भई क्षणभर बस्दी
अमृतगोला छाती हाली
चकोर भूचर डाहा भछर्यौ
अहिले तहतह चाँगीचाँगी
हाँगा हाँगी
पत्ती कुँदेकी, चमकी चाँदी,
दक्षिणबाट उताछर्यौ !
अस्पष्टताकी मोहनी बन्दा
हेमन्त–कुहर भै क्या झछर्यौ !
अथवा सानो पुत्लो मन्त्री ,
उपत्यका नै क्या भछर्यौ !
पहाड पाखा–पटुकी भे वा,
कोमल मलमल क्या बेछर्यौ !
साँझ, बिहान, स्वर्गका लहँगा,
रँगरँग ठाटी, क्या धछर्यौ !
गरीब शब्दावली नै अड्छे
आफै झस्की !
पानी ! रानी सब रसकी !

ज.

फूल–जरामा पस्दी रानी !
पूmल–कोपीमा बस्दी रानी !
शीत–विन्दुमा खस्दी रानी !
किरणहरुमा लस्दी रानी !
हे महाध्र्या पानी !

झ.

ढुङ्गा अजङ्गका
बोकी, वम्का मारी दम्की
भूमा धम्की,
वृक्ष उखेडी ढयाम्मै पारी
खाडी डम्की,
उम्किन्छयौ जब उग्र गतिले,
मच्चाईकन भीषण उत्सव
बाढी गौरव !
रिसले उर्ली,
फींजका फौज बटारी, हुरली,
क्रान्तिनादिनी वेगकी काली
हेर्दछु केवल, रसनाबद्ध,
उग्र प्रशंसा पाली ।
जब हे ! पर्वत–छाm उछाली
हान्छयौ धराका ठोस किनारा,
सारा !
‘पोथी क्रोध’ म भन्छु तिमीकन
भीमा भामिनी !
ध्वंसकी दामिनी
‘माता’ भन्दछु ‘सब रसकी ! ’
पानी ! रानी सब रसकी !

ञ.

सागरकी काली !
सागर–नीलो
हिउँकी गौरी !
वज्र–करा !
पर्वत–शिल्पिनि !
ध्वंस–प्रजल्पिनि !
वर्षा–विलपिनि !
छाँगा–छहरा !
देवि ! तिम्रो रुप छ अनगिन
नाम अनन्त छ पारावार !
माई ! धाई !
वर्णन गर्न तिम्रो आज,
सक्तिन हाई !
केवल गर्छु नमस्कार !

ट.

तर सबभन्दा तिम्रो महिमा
मानवीय दुई नानीमा !
प्यार क्षारकी सिन्धु हे विन्दु !
विश्वगोला बनेर अटाउँछयौ,
दृगनानीमा ! दृगनानीमा
सृष्टिको मुटुको रस भै आउँछयौ
झछर्यौ कविको कहानीमा
तब सरस्वती वीणा रोकी,
क्षणभर हेर्छिन् जिल्ल परीकन,
पानीमा !
विन्दु झिल्किंदो नानीमा !

Laxmi Prasad Devkota – Jhanjha Prati

क.

आ ! फिंजारी घनका भाँक्रा, सगर–सागर गाँसी !
उग्ररुपिणी ! प्रलयसदनि ! वर्षकी वेदनाराशि !
नाश् रे शेष शिशिर, भंडारी ! शोध् रे पृथिवी–वासी !

ख.

सत्ययुगको निद्रा तेरो ! कलिको प्रबोधन–वेला !
विकल–प्राण–पवन–संगमा अश्रुकी जलधिवेला !
अतीत–कारागत सब आत्माहरुको क्रन्दन फोई
नाच् रे खण्डित कृष्ण घनमा, इन्साफ मागेर रोई !
चम्की ! झञ्झकी हे आत्मा !
सुत्छ मनुज अँधेरी रातमा !
भाइ भुल्छ भाइ आज ! विषम थितिमा यो समाज !
चल्दो छ धूलिई, मासी !

ग.

लङ्का सल्क्यो ! सुन्दर विलपी ! रुद्रभृकुटीज्वाला !
क्रान्ति उठ्छ मनुज थिचिंदा, हुरी ! मै विषम–चाला !
जर्जर आडम्बरका विटप खडा छन् अझ रे काला !
छन् अँधेरी–सेज–स्वपित मरेका हृदयवाला !
जाग् रे ! वायुबघिनी ! गर्जी रे ! झञ्झाकी काली !
मानव अझ छ मानवान्ध ! आँखामा डालेर जाली !
सडल जगत् जा बढारी ! जर्जर दलका दल !
मानव दानवहरुका कृतिले, अझ छ बगाउँदो भल !
धूलीदलका छाया–लहर बढार्दै भूतका राशि !
आ ! फिंजारी घनका झाँक्रा सगर सागर गाँसी

घ.

कुपित सृष्टिकार सपना ! दिव्य दण्डकी हावा !
हे बेरोक ! पगली शक्ति ! असत्यको बोल् तँ धावा !
क्या विलासी सुरको भवन प्रलय छायाले छायो !

ङ.
नाची नागिनी बिजुली ! स्वर्गले डसिई, क्रन्दन गायो !
नर–भविष्य बदलीमा छ ! निफन्दे सृष्टिको डाली !
ढुक्क रहेको शोषण–मुटुमा मृत्युको असिना फाली !
ध्वंसिनी ! हे ! तेरा क्रूर गतिमा करुणा हुन्छन् !
सक्रिय शान्त मुटुमा तेरो सुन्दरले स्वपना बुन्छन् !
भोलि हुन्छ धौत गगन, पवन निर्मल सन्त !
ऋतु वसन्त हाँस्छ मधुर, शिशिर हुन्छ अन्त !

Laxmi Prasad Devkota – Badal Ko Swagat

ओहो पङ्खे मोती–पोल्टी सागर–चेली चाँदी छाल !
वाष्पिल सिंहमा वायुपङ्खी, हिउँचुलीमा छहरी याल !
भूतल शीतल पारी सियाली, कलिली निलाई पर्वत ढाल,
बुरबुर डाली कुइरो चीनी, सल्ला सियामा मर्मर जाल,
कृषियुगका सब आदिम गाना गर्छन् छहरी मोती कमाल !
बिजुली नागिनी सँगमा चम्के,
स्वर नगवेली लहरा फन्के,
वाफन फोही गिरी गडराए,
कुइरी झरीले छोयो ढाल !
धर्ती दुहौँला, छाती फुहौँला धानी असारे कुर्ली टाल !
बर्खा, बिजुली, धूप सहौँला,
धूमका मुनितिर रोप्न नुहौँला, पोषन भूका भोका बाल !
जबतक हाम्रो हात कोदाली, टर्ला जगमा रे अनिकाल !
स्वर्ग नहोला नित मुख नीलो,
जगत्को छाना बुट्टिन ढिलो ! चल्ला सागर छाल !
रत्नाकरको याद नटुट्ला जनवन माथि तप्त विशाल !
सङ्घर्ष ध्वनि छ आज गगनमा,
प्रगति छ मिठो आज पवनमा,
सातरङ्गी विजयपताका चम्किरहेको हेर ! कमाल !