Atmaram Sharma – Dosh Rahit Dosh

आत्माराम शर्मा – दोषरहित दोष
(Source: असोज मधुपर्क, २०६८)

सोहनलाल चौधरीले एकाबिहानै फोन गर्दै भन्यो- “मुकुन्द, जरुरी काम छ, आज मलाई अफिसमा भेट्न सक्छौ ?”

के काम छ त्यस्तो जरुरी ? अर्को कुनै दिन फुर्सदमा भेट गरे हुँदैन ? मैले भनेँ ।

तिम्रो अनुकूल छ भने आजै भेट गर्न पाए हुन्थ्यो, उसले पुनः अनुरोध गर्‍यो । के काम छ ? फोनमा बताउन मिल्छ ? मैले उसलाई केर्दै सोधेँ ।

“हेर न मुकुन्द, एउटा नयाँ केस आयो । यो विषय अलि जटिल छ । लेखकको आवश्यकता पर्‍यो । साहित्यिक भाषामा लेखिएका इमेलका पत्रको अध्ययन गरेर घटनाको छानबिन गर्नुपर्ने भयो । तिमी साहित्यकार भएकोले सहयोग गर्छाैं कि भन्ने आशले फोन गरेको” उसले अनुरोधको भाषामा भन्यो ।

भेटघाटको विषय छ्याङ्ग भएपछि अपरान्ह पाँच बजे भेट्ने निधो गर्दै मैले फोन राखेँ ।

सोहनलाल मेरो कलेज पढ्दाको हितैषी साथीे हो । अपराध अनुसन्धान शाखामा डीएसपी छ । प्रहरीमा उजुरी परेका कतिपय घटना र अपराधका केस ऊ मलाई सुनाउने गर्छ । म ती घटनालाई लिएर साहित्य सिर्जना गर्छु । यो घटना पनि कथाको राम्रो प्लट हुन सक्छ भन्ने सोच्दै साँझ साढे पाँच बजे म उसको कार्यालयमा गएँ ।

सागर भन्ने मानिस बेपत्ता भएकोमा खोजी गरिदिन उसका छोरा, छोरी र श्रीमतीले केही प्रमाणसहित रिपोर्ट गरेका रहेछन् । सोहनलालले खोजबिनको क्रममा सागरसँग आदानप्रदान भएका तीनवटा इमेल अध्ययन गरेर कसको कारणले घटना घट्यो भन्ने पत्ता लगाउनुपर्ने केस रहेछ । उसले ती सबै इमेल पि्रन्ट गरेर मलाई दिँदै भन्यो -“मुकुन्द यी सबै गहिरो अध्ययन गर । दोषी को हुनसक्छ ? मलाई बताऊ ।” सोहनलालले निकै जोड दिँदै मलाई भन्यो ।

उसले दिएका ती इमेलपत्र यस्ता थिए-

सहृदयी दिदी अनुजा

मीठो सम्झना

आज बुद्ध पूणिर्मा, आकाशमा कहीँ कतै बादलका टाटा छैनन् । सफा आकाशमा जुनको टहटह हेर्दै म टोलाइरहेकी छु । यो मनको अथाह खुसी तिमीसम्म पुर्‍याउने शब्दको खोजीमा घोत्लिरहेकी छु । कुन शब्दैले मेरा उमङ्ग व्यक्त

गरौँ ? सोच्दै लेखिरहेकी छु । घरव्यवहार र साथीसङ्गीका धेरै कुरा यस अगाडि लेखिसकेकी छु । दाजु सागरको सहयोग र प्रेरणाले मैले लोकसेवाको अन्तर्वार्ता पास गरेँ । खरदारको जागिर खाएको पाँच वर्ष नबित्दै अधिकृतमा पास गरेकीले मैले थेग्नै नसक्ने गरी बधाई र सुभेक्षा प्राप्त गरेँ ।

अधिकृतको नियुक्तिपत्र लिएको दिन मेरो जीवनको उल्लासमय दिन थियो । कस्तो संयोग परेको अनुजा त्यो- दिन मेरो श्रीमान्को जन्म दिन, हाम्रो विवाह भएको र मैले अधिकृतको नियुक्तिपत्र बुझेको एकै दिन परेछ । यस्तो संयोग त बिरलै हुन्छ, हैन त अनुजा ?

आज यो उमङ्गको क्षणमा पनि मेरो पेट भतभती पोलिरहेछ । मेरा यी खुसी तिमीसँग साट्न पाइनँ । न त दाजु सागरसँग नै रमाउन पाएँ । खै के काम परेर हो गएको दुई दिनदेखि उहाँ अफिस आउनुभएको रहेनछ । लिखितमा मेरो नाम प्रकाशित भएपछि दाजुले धेरै पटक मलाई भन्नुभएको थियो -“लता म तिम्रै प्रगति हेर्न यो जागिरमा अल्भिmरहेको छु । घरको चाँजोपाँजो मिलेपछि अब म छिटै जागिर छाड्छु ।”

उहाँले यस्ता वैरागलाग्दा कुरा धेरै पटक गर्नुभयो । उहाँका उदास कुरा सुनेर मैले एक दिन बोल्दाबोल्दै बीचमै रोकेर भनेँ – दाजु Û तपाइर्ंका यस्ता दिक्कलाग्दा कुरा म सुन्दिनँ । अचानक मेरो मुखबाट त्यस दिन यस्ता शब्द निस्किएछन् । मेरा कुरा सुनेर त्यही क्षण उहाँले मलाई भन्नुभयो -“लता आजदेखि म मेरा कुनै पनि कुरा सुनाउदिनँ । तिमी पनि घरव्यवहार, उपहार साटासाट गरेका र तिम्रा दाम्पत्य जीवनका कुरा नसुनाऊ ।” अनुजा किन होला उहाँले त्यस दिन यस्तो कटुबचन बोल्नुभएको ?

गएको वर्ष श्रीमान्को जन्मदिनमा उपहार दिएकी थिएँ । यो कपडा दाजु सागरलाई मनपर्ने गेरु रङको थियो । श्रीमान्लाई यो रङ मन परेनछ । कस्तो जोगी रङको कपडा किनेकी ? मलाई जोगी बनाउने विचार छ कि कसो ? उहाँले टट्टा गर्दै भन्नु भएको थियो । तपाईं जोगी बन्नुभयो भने म पनि जोगिनी हुन्छु नि त – मेले जवाफ दिएकी थिएँ । यसपछि हामी दुवै पेट मिचीमिची हाँसेका थियौं । यो कुरा मैले सागर दाजुलाई सुनाउँदा उहाँले अनुहार नमीठोसँग खुम्च्याउनु भयो । यस पटक दिएको घ्यू रङको सुट पिस सागर दाजुलाई देखाउँदा उहाँले मन खिन्न पार्दै भन्नुभयो – मलाई यस्ता उपहारका कुरा नदेखाऊ ।

यसपछि हाम्रो भेट भएको थिएन । अधिकृत पद वहाली गरेको दिन उहाँलाई भेट्न गएँ । कोठामा उहाँ हुनुहुन्न थियो । त्यही दिनदेखि बेपत्ता भएको दाजुलाई आजसम्म मैले भेट्न सकिनँ । यो घटनाले मलाई निकै टेन्सन भएको छ । सागर दाजु कहाँ र कुन अवस्थामा हुनुहोला ? केही अनुमान गर्न सक्छ्यौ अनुजा ? मलाई छिट्टै इमेल गर ल ।

उही, लता लिम्बू,

स्नेही लता, हृदयभरिको माया । स-परिवार आराम छौँ । सम्पूर्ण परिवारको सुस्वास्थ्यको कामना गर्दछु । पछिल्लो पटक १० तारिखमा तिमीले पठाएको इमेल मैले पाएँ । हाँसो र आँसु दुवै मिसिएको इमेल पढेर म भावुक भएँ । पत्र पढेको रात खोई किन हो मेरा आँखा जोडिएनन् । अतीतको सम्झनामा मन रुमलियो ।

अहिले बिहानको ठीक चार बजेको छ । उठेर बिछ्यौना मिलाए । बाथरुम गएर नुवाइधुवाई गरेँ । मन अलि हल्का भयो र इमेल लेख्दैछु ।

देश छोडेर अमेरिका आएको सात वर्ष बितेछ । समयका पात कति छिटै झरेछन् । सम्झँदा आफैँलाई अनौठो लाग्यो । जीवनको भोगाई र नियति सम्झेर म छक्क परेकी छु । पहाड गाउँमा बितेका दुःखका ती दिन सम्भिmँदा मन अमिलो भएर आउँछ । पाँचथरको त्यो दुर्गम हिमाली गाउँमा बितेका हाम्रा दिन सम्झेर अहिले पनि मनमा गाँठो पर्छ । भावुकतामा डुब्दै कहिले काहीँ ती दुःखका आनन्दमा रमाउँछु ।

कतिपय घटना सम्झँदा अहिले पनि मन अत्तालिन्छ । हामी दुःखका साथी दिदीबहिनी थियौँ । मेरो पनि आˆनो भन्नु को थियो र ? मनको कुरा पोख्ने मेरालागि तिमी थियौँ, तिम्रा लागि म थिएँ । आमाले आत्महत्या गरेपछि झड्केलो बाबुले गरेको घृणा र अपमान तिमीलाई थाहा छँदैछ । मामाघरबाट सहयोग नपाएको भए मेरो पनि नियति आमाको जस्तै हुन सक्थ्यो । यिनै दुःखसुखका कुरा गर्दै हामी दुई घण्टा पैदल स्कुल जान्थ्यौँ । स्कुल जाउआउ गर्दा धेरैजसो सँगै हुन्थ्यौँ । बाटोको खाजा मकै, भटमास र रोटी खाँदै हामी घर र्फकन्थ्यौँ । कहिलेकाहीँ खाजा नहँुदा भोकले जीउ गल्दथ्यो । हिँड्न नसकेर गोडा फतक्क गल्थे । तिमीलाई सम्झना छ हैन त लता ? करिब पाँच वर्ष यसरी नै बिते । कक्षा अन्तरले गर्दा एक वर्ष अगाडि मैले एस. एल. सी. पास गरँे । तिमीले दोस्रो वर्ष गर्‍यौँ । जे भए पनि बाल्यकालदेखि नै मेरो मन मिल्ने साथी तिमी नै थियौँ ।

जीवन नदीजस्तै रहेछ ठोकिँदै बहनु पर्ने । कतै भँगालोमा पस्नु पर्ने, कतै सलल बगिरहन पाइने । नदीको गतिजस्तै रहेछ हाम्रो जीवन । कलेज पढ्दा हामीलाई अभाव र गरिवीले थचक्कै थिच्यो । गाउँमा भन्दा पनि बढी लखट्यो । हामी काठमाडौँका गल्लीमा भौतारिँदै हिँडिरहेका थियौ । बाटो बिराएका यात्रीजस्तै बरालिएका थियौँ । बागबजारको घुमाउरो गल्लीमा टाढाको नाता पर्ने सागर दाजुसँग हाम्रो भेट भयो । मलाई लाग्छ – त्यही भेटले तिमीलाई यहाँसम्म पुर्‍यायो र मलाई अमेरिकासम्म ल्यायो ।

लोकसेवाले हामीलाई दुईपटक अयोग्य सावित गरिसकेको थियो । यिनै चोट र खोटले गर्दा दुवैले डीभी भर्‍यौँ । मलाई डीभी पर्‍यो र मैले देश छोडेँ । तिमीले तेस्रो पटकमा लोकसेवा पास गर्‍यौ र जागिर खायौ । हो, आज म ती बितेका दिनहरू सम्झँदै इमेल गर्दैछु । म अमेरिका हिँड्दा तिमी भक्कानिएर रोएकी थियौ । मैले पनि मन सम्हाल्न सकिन र घोप्टो परेर रोएँ । अनगिन्ति हण्डर, ठक्कर खाँदै म अमेरिका आइपुगेँ । सेटल हुन यहाँ मैले गरेका दुःख लेखिसाध्य छैन । बर्मा गए पनि कर्मसँगै- पुर्खाले भनेको सायद यही रहेछ ।

मेरो जीवनको सबैभन्दा खुसीको क्षण तिमीले लोकसेवा पास गरेको दिन हो । आहा Û यो खबर सुनेको दिन म कति खुसी भएँ -म व्यक्त गर्नै सक्तिनँ । त्यो खुसी थेग्न नसकेर कोठामा म छम्छमी नाँचेथेँ । अमेरिकामा नजिक रहेका नेपालीबीच खुसी साट्दै मैले भनेँ – मेरी साथी लता लिम्बूले अधिकृतमा पास गरी । खुसीले उनीहरू पनि उम्लिए र मैले पाँच सय डलर खर्च गरेर उनीहरूलाई भोज खुवाएथेँ ।

सागर दाजुको सुझाव र विशेष सहयोगले म अमेरिका आएँ । उहाकै प्रेरणाले तिमीले लोकसेवा पास गर्‍यौ । कस्तो संयोग- तिम्रो पोस्टिङ उहाँकै कार्यालयमा भयो । खरदारबाट सुरु भएको तिम्रो जागिरे जीवन सागर दाजुकै सहयोगले अधिकृत भयौ । एउटै कोखको दाजुले गर्ने सहयोगभन्दा पनि बढी उहाँको सहयोग पाएर जागिरमा तिमीले गरेका प्रगतिका खबर सुन्दा म खुसीले बुर्लुक्क उप|mन्थँे ।

तिम्रो पिरले मलाई सधैँ सताइरहन्थ्यो । पहाड गाउँदेखि नै सौतेनी आमाको पेलाइले उदासिएको तिम्रो अनुहार सागर दाजुको अपनत्वले उज्यालिँदै गएको थाहा पाउँदा म फुरुङ्ग हुन्थेँ । उहँाकै आडभरोसामा त्यो बिरानो काठमाडौँमा तिमीलाई छाडेकी थिएँ । हुन त म अमेरिका उड्ने भएपछि दाजुले मलाईभन्दा पनि बढी माया तिमीलाई गर्न थाल्नुभएको थियो । मलाई थाहा छ उहाँले नै लोकसेवाको र्फम भरिदिनुभएको थियो । काठमाडौँमा कसरी बाँच्नुपर्छ ? लाठे केटाहरूका क्षेप्यास्त्रजस्ता हेराईबाट कसरी जोगिनुपर्छ ? उहाँले नै हामीलाई सिकाउनु भयो ।

बहिनी लता

लोग्नेमानिसको मनलाई तिमीले अझै नजिकबाट बुझ्न सकेकी रहिनछ्यौ । उनीहरूको हृदयलाई सूक्ष्मरूपले नियाल । केटा मान्छेको मन भाँचियो भने काठजस्तै टुक्रिन्छ । पछि जति जोडेर टाँसे पनि भाँचिएको काठ छुटिन्छ र कमजोर हुन्छ । सागर दाजु मेरो टाढाको आफन्त भएकोले उहाँको बारेमा थोरबहुत मलाई थाहा थियो । उहाँको व्यक्तिगत जीवन सफल छैन भन्ने कुरा तिमीलाई केही सङ्केत गरेकी थिएँ । यो कुरा सुनेर उतिखेर तिमीले भनेकी थियौ -“यसै कारणले होला उहाँको मुहार सधैँ उदास देखिन्छ” मानिसको व्यक्तिगत जीवन असफल भएपछि उनीहरू रूखा हुन्छन् । मैले मनोविज्ञानमा पढेकी थिएँ – जीवनदेखि निस्सासिएका मानिसलाई नारीको कोमलताले पगाल्छ । हाम्रो धार्मिक कथाहरूमा यस्ता धेरै प्रसङ्ग छन् । हामीले थोरबहुत पढेका र सुनेका छौँ ।

लता Û धेरै के लेखौँ ? काममा जान हतार भइसक्यो । तिमी आफू थोरै पग्लिएर भए पनि सागर दाजुलाई सम्हाल । उहाँ जस्तो असल मान्छे हामीलाई मात्र होइन अरू धेरैलाई आवश्यक पर्छ । म आशा गर्छु, बहिनी तिमीले उहाँलाई जीवनदेखि पलायन हुन रोक्नेछ्यौ र उहाँको खोजी गरेर सम्हाल्नेछ्यौ भन्ने विश्वास गरेकी छु ।

उही अनुजा, दिदी अनुजा Û

जीवनमा निकै परिपक्व भएँ र खारिएँ भन्ने लागेको थियो तर होइन रहेछ । यात्राको ठाडो भीर रहेछ जीवन । कुन भीरबाट को कतिखेर खस्छ केही भन्न सकिँदोरहेनछ । अघिल्लो महिना अधिकृतको तालिम लिन म केन्द्रमा १५ दिन काजमा गएकी थिएँ । त्यसको भोलिपल्ट सागर दाजुले जागिर राजिनामा गर्नु भएछ । यो कुरा थाहा पाएर मैले उहाँलाई मोवाइलमा सम्पर्क गरेँ । उहाँको छोरोले उठायो । बाबा खोइ त बाबु भनेर सोद्धा -“उहाँ कहाँ जानु भयो, हामीलाई पनि थाहा छैन । एक हप्तादेखि बाबा बेपत्ता हुनु भयो, खोजी गरिदिन पुलिसमा हामीले रिपोर्ट गरेका छौँ” उसले हडबडाउँदै जवाफ दियो । उसको कुरा सुनेर म खङ्रङ्गै भएँ । यो खबर सुनेदेखि दिन मेरा लागि रात बन्यो । रात आँसुको पोखरीमा परिणत भयो । उहाँ बेपत्ता भएको दुई महिनापछि हिजो मात्र हुलाकीले अफिसमा आएर चिठी दिएर गयो । चिठी पढ्दापढ्दै म भक्कानिएर रोएँ । मैले नजिकबाट उहाँलाई चिहृन सकिँनछु । टाढाबाट जति चिने त्यो परिचय अपूरो रहेछ । सागर दाजुले लेखेको त्यो चिठी मैले स्क्यानिङ गरेर इमेल गरेकी छु । पढेपछि मलाई इमेल गर ल अनुजा ।

बहिनी लता

हृदयको सम्झना,

उज्ज्वल भविष्यको कामना गर्दछु । जीवनमा कुनै चोट र अप्ठेरा नपरुन् हृदयदेखि नै प्रार्थना गर्दछु ।

मैले धेरै पटक जागिर छोड्ने प्रयास गर्दा तिमीले मलाई भनेकी थियौ – “अरू कुनै काम नभई जागिर छोड्नु हुँदैन । खाली दिमागमा सैतानले बास गर्छ ।” तिम्रो यही सल्लाहले मैले जागिर छोड्न सकिनँ । तिमीले जागिरमा गरेको प्रगति मलाई जागिरमै बसेर हेर्ने रहर थियो । योे उत्कट चाहना तिमीले पूरा गरिदियौ । धन्यवाद छ मेरो इच्छा पूरा गरिदिएकोमा । अधिकृतको पत्र बुझेपछि तिमी तालिममा गयौँ । तिमी गएको दोस्रो दिन मैले जागिर राजिनामा गरे । मलाइ माफ गर -मैले भेटेर भन्नु पर्दथ्यो तर भन्न सकिनँ ।

पाँच दिनपछि राजिनामा स्वीकृत भएको पत्र पाएँ र त्यही दिनदेखि मैले आफूलाई बदले । यसको मतलव म नास्तिकबाट आस्तिकमा रूपान्तरण भएको होइन । पूर्वजले भन्दै र मान्दै आएको ईश्वरीयसत्ताको खोजीमा म लागेँ । अहिले भौतिकवाद र आध्यात्मवादको अन्तर खोतल्ने प्रयासमा छु । हाम्रो पूर्वजको ईश्वरीयसत्ताको गहिराई बुझ्न मन लाग्यो र मैले बाटो परिवर्तन गरेको हुँ । सम्पूर्णरूपले आफूलाई बदलेको होइन ।

बहिनी Û तिमीलाई अचम्म लाग्ला- यति छिटो ममा यत्रो परिवर्तन कसरी आयो ? यो मेरो कुनै लहड र सनक होइन । विगत केही वर्षदेखि मैले खोजेको कुरा हो । सबैतिरबाट हारेका र जीवनदेखि विरक्तिएका धेरै मानिस आशाको मसिनो त्यान्द्रोमा अल्झेर बाँचेका छन् । मैले पनि आध्यात्मवादको अध्ययन गरेर बाँकी जीवन बिताउने निर्णय गरे । यो संसारमा धेरै महापुरुष, जोगी, सन्न्यासी जसरी वरत्र विर्सिएर परत्र सपार्ने धुनमा आफूलाई बिर्सिरहेछन् । मेरो पनि अवस्था विगत केही वर्षदेखि यस्तै थियो । टाढा क्षितिजमा धीपधीप बलेको प्रकाश हेरेर म बाँचिरहेको थिएँ । आज त्यो क्षितिजको बत्ती निभ्यो र मैले घर छोडेँ । सीधा भाषामा भन्नुपर्दा – वरत्र छोडेर म परत्रको यात्री बनेँ ।

पाँच वर्ष एउटै कार्यालयमा सहकार्य गर्दा मेरो ओइलाएको अनुहार नियालेर पक्कै केही अन्दाज गरेकी थियौ होली ? अरू कसैले कानेखुसी गर्दै केही भनेका पनि होलान् । मेरो पारिवारिक जीवन खोतल्न खोज्दै तिमीले कुनै दिन भनेकी थियौ -“दाजु संसारका कुनै पनि मानिस सुखी छैनन् र कोही दुःखी पनि छैनन् । दुःखलाई जसले सुख सम्झेर भोग्छ त्यही व्यक्ति सुखी र सफल हुन्छ ।” अर्को कुनै दिन घुमौरो भाषामा तिमीले मलाई सोधेकी थियौ- “सागर दाजु, तपाईंलाई दुःखको कुन पहाडले थिचेको छ ? मनको पीडा अरूलाई बतायो भने हलुका हुन्छ भन्छन्” । यस विषयमा अरू कुनै दिन कुरा गरौँला, मैले भनेको तिमीलाई सम्झना छ हैन त लता ?

बहिनी

मनको मैलो म पखाल्न चाहान्थे । मिचीमिची म धुन खोज्दै थिएँ । तिमीले कुनै दिन अवश्य सोध्नेछ्यौ भन्ने मैले सोचेको थिएँ । तिम्रा प्रश्नको जवाफ दिन दुई वर्षसम्म मैले पर्खे । खोई किन हो ? मेरो व्यक्तिगत जीवन खोतल्न चाहिनौ । दुःखीको सङ्गत गरेर किन दुःख बढाउनु भन्ने सोचेर होला । मेरा पीडाका पुस्तक पढ्न त परै जाओस्, त्यसको अनुहारसमेत हेर्न चाहिनौँ । म चाहन्थेँ दमित मनमा पुरिएको अथाह पीडाको पोखरी तिमीलाई देखाउन । रहर थियो- तिम्रो काखमा घोप्टो परेर पोखिन । भित्रभित्रै पाकेका घाउका पीप तिम्रो हातबाट निचोर्न चाहन्थे । कटु बचनले तिछोरिएका शरीरका डाममा मलम लगाइदिन्थ्यौ कि भन्ने आशा थियो । धिक्कार Û मैले कस्तो इच्छा राखेछु ।

बहिनी मनमा गुम्सेका अटेसमटेस भावना बाहिर निस्किए । आज ४५ हिउँद पार गर्दासमेत मैले कसैबाट सम्झना प्राप्त गर्न सकिनँ । म अपमानको पहाडले थिचिएको दुःखी मानिसको अगाडि तिम्रा जन्म दिन, विवाहको वर्ष गाँठमा भएका आदान-प्रदान तिमी देखाउँथ्यौ । भोकले छट्पटाएको मानिसलाई खाना देखाएर ईख्याएजस्तै लाग्थ्यो तिम्रो त्यो व्यवहार । मेरो भत्किएको जीवन थाहा हुँदाहुँदै यी सबै काम मेराअगाडि गथ्यौँ । किन यसो गर्‍यौ ? मैले बुझ्न सकेको छैन । म सधैँ खुसी रहन्थेँ -तिम्रो त्यो उल्लासमय जीवन देखेर । भित्रभित्रै म खुसीले गदगद हुन्थे तिम्रो प्रगति र उन्नति हेरेर ।

बहिनी मलाई माफ गर मन दुःखेको कुरा गरेँ । यति खेर म सोचिरहेको छु – दोष तिम्रो होइन मेरै हो । धेरैलाई साथी बनाएँ कतिपयलाई गुमाएँ । जसलाई मैले साथी बनाए, तीमध्ये कसैलाई पनि आˆनो बनाउन सकिनँ ।

बहिनी घर छोड्ने दिन फोन गर्छु भन्दाभन्दै अनुकूल नमिलेर फोन गर्न सकिनँ । त्यसदिन म निकै व्यस्त भएँ । बिहान चार बजे उठेर कपडा धोएँ । खाना खाएर तीर्थयात्राको टिकट लिएँ र केन्द्रीय कार्यालयमा गएर पेन्सनपट्टा बनाएँ । बाबु हुनुको कर्तव्य पूरा गर्न छोरा छोरीको बैङ्क खातामा बिहादानका लागि केही पैसा जम्मा गरिदिएँ ।

साँझ पशुपति गएँ । मुक्तिमण्डलमा बसेर जोगीसँगै गाँजा तानेँ । धेरै वर्ष भयो यो जोगीसँग मेरो सङ्गत भएको । उसलाई केही पैसा दिए । भोलि म तीर्थयात्रामा हरिद्वार जाँदैछु भन्दा ऊ धेरै खुसी भयो । “अब बाँकी जीवन बिताउन म पनि उतै आउँछु । अर्को वर्ष तपाईंलाई हरिद्वारमै भेट्नेछु ।” म हिँड्ने बेलामा जोगीले भन्यो ।

जोगीको अखडाबाट उठेर म पारि गएर बसे । गायक भक्तराज आचार्यको स्वरमा भजन गुन्जिरहेको थियो –

एक दिन मैले प्रभुसँग सोधे

कसरी शान्ति मिल्छ

कस्तो कस्तो कर्म गरेपछि

प्रभुको दर्शन मुक्ति मिल्छ ।

भजनको तालमा मानिसहरू झुलिरहेका थिए । कोही आँखा चिम्लिदै भजनको भावमा चुर्लुम्म डुबेका थिए । छेउमा गाजाको राग उडिरहेको थियो । इहलिला समाप्त भएका दुईवटा लाश ब्रहृमनालको दायाँबाँया तेसिर्ंएका थिए । सुन्दर मानवीय जीवन लाशमा बदलिएको दुःखद हविगत देखेर मानिसहरू टोलाइरहेका देखिन्थे । आफन्तहरू लाशको नजिकै झुम्मिएर रूँदै कराउँदै थिए । आर्यघाटका कुनै चिता खाली थिएनन् सबै जलिरहेका थिए । केही लाश पालोको प्रतीक्षामा छन् । मानिसको अस्तित्व समाप्त भएर आकाशमा बिलीन भएको धूवाँ हेर्दै म टोलाइरहेको थिएँ ।

बहिनी Û आखिर के रहेछ र मानिसको जीवन ? पिता पुर्खा गएको बाटो सबैले जानैपर्नै रहेछ । नाथे यो एकबारको जीवनमा मानिस किन घमण्ड गर्छ ? मात्र धुवाँमा विलय हुने जीवनमा मानिस किन अहङ्कार गर्छ ?

सतकर्म नभई चित्त शुद्ध हँुदैन

चित्त शुद्ध नभई सन्तोष हुँदैन

सन्तोष नभई मन स्थिर हँुदैन

मन स्थिर नभई शान्ति हुँदैन ।

भजनको अर्को अनुच्छेद सुन्दै म उठेँ । त्यो दिन १४ तारिख थियो । मसान वैराग्य बोकेर घर र्फकेँ । घर भन्नु नै के थियो र फगत रातको बास थियो । जरुरी कपडाको सानो पोको बनाएँ । बिहानको तीन बजेको थियो । घरको मूलढोका बिस्तारै खोलेँ । बाहिर तुलसीको मोठलाई परिक्रमा गरेर ढोगेँ । अलिपर पुगेर एक पटक घरलाई नियालेर हेरेँ । त्यही क्षण मनले भन्यो – यो ठाउँमा तेरो भोग यत्ति नै रहेछ ।

– उही, सागर

माथिका इमेल मैले दोहोर्‍याएर पढेँ । दुई दिनपछि पुनः गहिरो अध्ययन गरँे । सागर पलायन हुनुमा दोष कसको हुन सक्छ ? भनेर निकै घोत्लिए । साथी सोहनलाल चौधरीको अनुसन्धानमा शङ्कास्पद देखिएका बहिनी लता, अनुजा, सागरको घरपरिवार र जोगी, यीमध्ये को दोषी छन् ? इमेल अध्ययन गरेर मलाई भन –

चौधरीले पटकपटक मोबाइलमा मलाई भनेको थियो ।

धेरै दिन घोरिएँ, मैले कुनै अनुमान नै गर्न सकिनँ ।

यो कथा पढेर दोषरहित दोषी को हो ? तपाईंले अनुमान गर्नु भयो कि ?

Atmaram Sharma – Bighatit Sapana

आत्माराम शर्मा – विघटित सपना
(मधुपर्क बैशाख, २०६७)

उसले बलिन्द्रधारा आँसु झार्यो० ।

धेरैको मुखबाट मैले सुनेको थिएँ- ‘मनको पीडा पखाल्न मानिसलाई रून दिनुपर्छ । मनमा थेगि्रएर रहेका वेदना र उकुसमुकुस आँसुले पखाल्छ । आफ्नो आँसुले आफ्नै पीडालाई पखालेपछि मान्छेको मन हलुङ्गो हुन्छ ।’

ऊ निकै समयसम्म घुँक्कघुँक्क गरेर रोइरहृयो । मैले टुलुटुलु हेर्दै उसलाई सुमसुम्याई रहेँ । उसका आँखाबाट साउनको झरीजस्तै आँसु बर्सिरहेका थिए ।
“मलाई माफ गर्नुहोस् अङ्कल ! तपाइँलाई देख्ने बित्तिक्कै बुबाको सम्झनाले सतायो र एक्कासि मन भक्कानियो ।” उसले आफू रूनुको कारण प्रस्ट्याउँदै भन्यो । बाबु समीर ! छोरा मान्छे भएर आफूलाई कमजोर बनाउनु हँुदैन । जे नहुनु थियो त्यो भइसक्यो । अब पीर गरेर के फाइदा ? तिमी पनि २०/२२ वर्षको लक्का जवान भइसक्यौ, आफूलाई सम्हाल बाबु ! सम्हाल । बोल्दाबोल्दै मेरो गला अवरुद्व भयो र आँखा रसाए । मैले भन्न खोजेको कुरा घाँटीमा अड्कियो ।
अचानक बदलिएको मेरो भावुकतालाई देखेर नै हुनुपर्छ उसका आँखामा पुनः आँसु टल्पलाए । मैले सम्झाउन खोज्दा समीर सम्हालिई सकेको थियो । मत्थर भइसकेको वातावरण फेरि भावुकतामा बहकिएकोले आफूलाई सम्हाल्दै उसलाई प्रश्न गरेँ-
समीर तिम्रो पढाइ कहाँ पुग्यो ?
पकेटबाट रुमाल निकालेर आँसु पुछ्दै उसले भन्यो- बी.बी.एस. दोस्रो वर्ष सकियो ।
तिम्रो आमाको हालखबर के छ ? व्यापार गर्नुहुन्छ भन्ने सुनेको थिएँ हो ? गम्भीर परिस्थितिलाई सहज बनाउँदै मैले पुनः प्रश्न गरेँ ।
“उपत्यकाको काँठबाट मौसमअनुसारको तरकारी साग, फर्सीको मुन्टा, हरिया मकै, ल्याएर बजारमा बिक्री गर्नुहुन्छ । धपेडीले होला आजभोलि उहाँको स्वास्थ्य धेरै बिगि्रएको छ । दुब्लाएर ख्याउटी हुनु भएको छ” । एकै सासमा समीरले आˆनी आमाको बारेमा बतायो ।
छोरीले हामी दुवैलाई टेबुलमा चिया राखिदिइन् । मैले हातमा चिया समाउँदै समीरलाई पनि चिया पिउन भनेे । उसले टेबुलबाट चियाको कप उठाउँदै मेरी कान्छी छोरीले एस.एल. सी. मा डिष्टीङ्सन ल्याएकोमा छोरी र मलाई बधाइदियो ।
बाबु समीर के कति कामले यो साँझमा आयौ ? वातावरणलाई सहज बनाउँदै मैले सोधेँ । एक हप्तादेखि आमा निकै बिरामी हुनुहुन्छ । अङ्कललाई भेट्न आफै आउन खोज्दै हुनुहुन्थ्यो, सक्नु भएन । उहाँले भेट्न खोज्नु भएकोले खबर गर्न आएको । फुसर्दमा एकपटक कोठामा आउन आमाले हजुरलाई अनुरोध गर्नुभएको छ ।” उसले मेरो घरमा आउनुको कारण प्रस्ट्याउँदै भन्यो ।
अफिसको क्लोजिङले थकित भएर म पिएर र्फकेको थिएँ । परिस्थितिलाई अरू जटिल हुन नदिन मैले उसलाई थप केही सोधिन । उनले मलाई भेट्न खोज्नुको धेरथोर कारण मनमनै अनुमान गरिसकेको थिएँ । केही हप्ता अगाडि माथिल्लो टोलमा डोकोभरी साग बोकेर डुल्दै गरेको मैले भेटेको थिएँ । त्यतिखेर छोरो बेरोजगार भएकोमा उनले गुनासो गरेकी थिइन् । दुई महिना अगाडि समीरले ज्यामी काम गर्छ भन्ने मैले थाहा पाएको थिएँ । विश्रामनगरमा बन्दै गरेकोे नयाँ घरमा उसकी बहिनीले बालुवा चाल्दै गरेकी र समीरले इँटा बोकेको मेरी जेठी छोरीले देखेर मलाई सुनाएकी थिइन् । यसैले के काम गर्दैछौ समीर भनेर मैले उसलाई सोध्ने आँटै गरिन । आज पनि ऊ कतै ज्यामी कामबाट फर्केको मैले अनुमान गरेको थिएँ ।
केही समय सोचेर मैले समीरलाई भनेँ- बाबु म भोलि बिहान आउँछु । मैले यति भनिसकेपछि चप्पल लगाउँदै उसले मलाई बिदाइको नमस्कार गर्योम । उ मूलगेटबाट निस्किएपछि मैले भनेँ- भाउजूलाई मेरो नमस्कार सुनाइदिनु । उसले टाउको हल्लाउँदै ‘हस अङ्कल’ भन्यो ।
समीर गएपछि हातगोडा धोएर मैले खाना खाएँ । त्यो साँझ मलाई टेलिभिजन पनि हेर्न मन लागेन । एउटा पार्टीको सरकार ढलेर त्यही दिन अर्को पार्टीको सरकार बनेको थियो । श्रीमती छोरा, छोरी, काम गर्ने केटो सबै बैठक कोठामा बसेर नयाँ सरकार गठन भएको समाचार हेर्दै हाँस्दै थिए ।
छोराले टिप्पणी गरेको सुनंेँ- “चुनाव हारेका पनि मन्त्री भएछन्” । समाचार सुनेर छोरो अट्टाहास हाँसो गर्दै थियो । बाबा बाबा चुनाव हारेकी ……नेताकी छोरी/श्रीमती पनि मन्त्री भएछन् समाचार हेर्न आउनुहोस् न यता, सपथ खाएको देखाउँदैछ- छोरीले चिच्याउँदै मलाई समाचार हेर्न बोलाइन् ।
नानी मेरो टाउको दुःखेको छ, म समाचार हेर्दिन । जवाफ फर्काउँदै मन मनले भने- “के हेर्नु भताभुङ्ग देशको लथालिङ्ग चाला ।”
समीरको गरिबी झल्किने लवाइ र उदास अनुहार देखेर उ गएदेखि नै मेरो मन उद्वेलित भइराखेको थियो । सम्झनाबाट हराउँदै गएका कतिपय घटना चलचित्रको दृश्यजस्तै आँखा अगाडि नाचिरहेका थिए । स्मृतिबाट हराइसकेका घटनाको नायक बनेर मेरो सामुन्नेमा- हरिबोल टुप्लुक्क आइपुग्यो ।
दस वर्षपछिको हाम्रो भेटलाई लिएर मैले खुसी व्यक्त गरेँ तर उसको अभिव्यक्तिमा कुनै उमङ्ग र उत्साह थिएन । हेराइ र बोलाइमा निराशाको भाव मात्र थियो । उसले एक्कासि मलाई प्रश्न गर्योर- अविराम के भन्न आएको रहेछ छोरो ?
हरिबोल तिमी अचानक आज कताबाट आयौ ? उल्टै प्रश्न गरेँ । उसले मसँग कसिलो हात मिलायो । दह्रोसँग हात मिलाएकोले मेरा हातका औँला नै दुःखे । कुनै समय हामी यसैगरी कडासँग हात मिलाउथ्यौँ, बानी छुटेर होला मेरो हातै दुःख्यो ।
जिङरिङ्ग कपाल, लामा दाह्री र दुब्लो अनुहारलाई पटक्कै नसुहाउने गरी, ङििचक्क हाँस्दै उसले भन्यो- “तिमीलाई नै भेट्न आएको । अँ भन त- के भेनर गयो समीरले ?” उसले पुनः उही प्रश्न दोहोर्या-यो ।
तिमीले छोडेर गएपछि विचरा टुहुरो भयो । मलाई देख्नासाथ बाबाको सम्झना आयो भन्दै डाँको छोडेर रोयो । उसलाई फकाउन मलाइ दस मिनेटभन्दा बढी लाग्यो । तिमीले परिवारको विचल्ली पारेर यसरी घर छोड्न नहुने हरिबोल क्यान्सरले पीडित भएर तिम्री आमा त्यही वर्ष बित्नुभयो । त्यसको दुई वर्षपछि तिम्रा बाबुले पनि यो संसार छोडे । त्यसपछि त उनीहरूको विजोग नै भयो नि मैले रिसाउँदै भने ।
समीरले मलाई गाली पनि गर्योय ? अँध्यारो मुख लगाएर हरिबोलले मलाई सोध्यो ।
त्यसो त उसले तिम्रो बारेमा नराम्रो कुरा केही गरेन । उसकी आमाले दुःख पाएकोमा मन अलि खिन्न पारेको थियो । उसको पछिल्लो प्रश्नको जवाफ दिँदै मैले भनेँ ।
“अविराम म देश र जनताको मुक्तिको अभियानमा हिँड्दाहिँड्दै ढलेँ । मैले व्यक्तिगत स्वार्थ र महत्त्वकाङ्क्षाको लागि कुनै काम गरिन । तसर्थ म आफू ढलेकोमा मलाई कुनै पछुतो छैन ।” हरिबोलले आफूलाई गर्व गर्दै भन्यो ।
किन पछुतो छैन ? मैले उसलाई प्रश्न गरेँ ।
हाम्रो आस्था, निष्ठा र विश्वासबाट मैले कहिल्यै तल झर्नु परेन । जुन उद्देश्यको लागि मैले यात्रा गरेको थिएँ, त्यही बाटोमा हिँड्दाहिँड्दै म ढलेँ । त्यसैले मलाई गर्व छ । मेरो छोरो कुनै दिन तिमीलाई फेरि भेट्न आयो भने सुनाइदिनु- “जीवनको अन्तिम क्षणसम्म मुक्तिको आन्दोलनमा निष्ठापूर्वक म अडिग रहेँ ।”
तिमीलाई के फाइदा भयो ? यो त अभिमानी कुरा भएन र ? मैले झोक्किदै प्रश्न गरेँ ।
“मेरो स्वाभिमानलाई अभिमान नसम्झ । स्वाभिमानलाई नबुझ्दा अभिमान हुन्छ । ” अविराम राम्रोसँग सुन- “राजनीति व्यापार होइन । यसमा नाफा र नोक्सान हुँदैन, त्याग र बलिदान मात्र हुन्छ ।” उसले गर्व गर्दै भन्यो ।
वर्तमान राजनीति तिमीले भनेजस्तै निःस्वार्थ र नाफारहित छ ?
यो प्रश्नले हरिबोल अलि ओइलायो । उसले लामो सास फेर्योा र उदास अनुहार पार्दै भन्यो- “तिमी वर्तमान नेपालका नेताहरूलाई खुइल्याऊ, होच्याउ, ताछ जे गर त्यो तिम्रो इच्छा र अधिकार हो, किनकि तिमी सार्वभौम सम्पन्न नागरिक हौ । तिम्रो चेतना र बुझाइअनुसार टिप्पणी गर तर मलाई अरूसँग नदाँज । हेर मैले बाँचेर मर्नु परेन र तिम्रो आँखाबाट खस्नु पनि परेन । यसैले मलाई गर्व छ” ।
जेलबाट छुटेको दिन तिम्रो बाले कसैलाई पनि नभन्नु भन्दै हामीलाई भन्नुभएको
गोप्य कुरा तिमीलाई सम्झना छ कि छैन ? हरिबोल मैले उसलाई गम्भीर भएर प्रश्न गरेँ ।
“सम्झना छ मलाई ती कुराको राम्रो सम्झना छ । बाले सुनाउनु भएका तिनै कुराले तिमीले राजनीति छोड्यौ मैले घर छोडे”- उसले अलि चर्को स्वरमा भन्यो ।
आश्चर्यको कुरा गर्यौघ नि उहाँको तिनै कुराले घर छोडेको हो र ? मैले उसलाई खोतल्दै पुनः प्रश्न गरेँ । “मलाई पूर्णकालीन कार्यकर्ता बन्न उहाँले बताएका घटनाले उत्प्रेरित गरायो । वर्गशत्रु र वर्गमित्रु छुट्याउन सजिलो भयो । उहाँले भनेका तिनै कुराले सामन्तवादको मूल नाइकेप्रति घृणा र प्रतिशोधको आगो छातीमा दन्कियो र म भूमिगत भएँ ।” उसले कोठाबाट निस्कँदै हतारहतार भन्यो ।
किन चट्पटाएको हरिबोल ? केही समय त बस । हरिबोल… हरिबोल
निद्रामा च्याठिँदै कराएको सुनेर श्रीमतीले घचघचाइन् र म बिउझिएँ । बिहानीको साढे चार बजेको रहेछ । सपनामा हरिबोललाई देखेको र उसँग भएका कुरा श्रीमतीलाई सुनाएँ । “सपनामा मरेको मानिससँग कुरा गरेको राम्रो होइन” भन्दै श्रीमती उठेर बाथरुमभित्र पसिन् ।

देब्रे कोल्टो सुतेको रहेछु । बिऊझिएपछि दाहिने कोल्टो फर्किएँ । उठ्न मन पटक्कै लागेन । आँखा चिम्लिएर सुतिरहेँ । दिमागमा अनेकौँ घटनाका दृश्य र तरङ्ग उठे । अञ्चलाधीश कार्यालयमा ३५ वर्ष जागिर खाएर छोडेका हरिबोलको बाबु श्यामबोललाई सम्भिmएँ । २०४६ सालमा जेलबाट छुटेको दिन उनले आˆनो कोठामा चुकुल थुनेर हामीलाई बताएका गोप्य कुरा सम्भिmएँ ।

“अविराम बाबु तिमीहरूले देशको राजनीति पटक्कै बुझेका छैनौ । राणाशासन फालेर चुनाव जितेका वी.पी., गणेशमान, तुलसीलाल, पुष्पलालले त यो देशमा केही गर्न सकेनन् । तिमी र हरिबोलले के गर्न सक्छौ ?”

किन र बुबा ? मैले प्रश्न गरेँ ।

उनले मसिनो आवाजमा हाम्रो कान नजिकै मुख जोडेर भनेका थिए-“चुनाव जितेर प्रधानमन्त्री, मन्त्री बनेका नेताहरूलाई जेलमा कोच्दा कसैले चुइक्क बोल्न सकेन । विचरा नेताहरू कयौं वर्ष जेलमै सडे । १७ साल काण्डको चर्चा नहोस् भनेर १८ साल माघमा ज्योतिषहरूबाट भूकम्प आउँदैछ भन्ने हल्ला चलाइयो । खुल्ला चउर र बारीका पाटामा छाप्रा बनाउनु र हरिकीर्तन गरेर बस्नु भन्ने माथिको आदेश लिएर म चार जिल्लाको दौडाहामा गाउँगाउँ खटिएको थिएँ । मेरो साथमा चार जना पुलिस, एक जना हवलदार र मुखिया पनि थिए “।

बोल्दाबोल्दै उनले लामो स्वास फेरे । डराएर थरर्र काम्दै झ्याल बाहिर कसैले सुनेको छ कि भनेर चियाएर पल्याकपुलुक हरेर झ्यालका सबै पर्दा लगाएँ । अगिको भन्दा पनि मसिनो आवाजमा उनले भनेँ-“१७ सालको काण्डलाई छायाँमा पार्न भुइँचालोको हल्ला चलाएका थिए । राजनीतिको चर्चा नहोस् भनेर शासकहरूले जनताको ध्यान अन्यत्रै मोडेका रहेछन् । यो कुरा पछि मलाई थाहा भयो ।”
जनताले यस्ता कुरामा विश्वास गरे त ? उनी बोल्दाबोल्दै मैले बीचमै प्रश्न गरेँ ।

“रैतीहरूको माया र चिन्ताले सरकारले हामीलाई गाउँगाउँमा बुझ्न पठाएको खबर थाहा पाएर जनताले सरकारको जयजयकार गरे । खुसीले गद्गद् भएर बारीका पाटामा छाप्रा बनाएँ ।” उनले अलि ठूलो स्वरमा भने- “सरकारको नक्कली सन्देश लिएर चार जिल्ला घुम्न हामीलाई ठ्याक्कै ४५ दिन लाग्यो ।”
कुरा गर्दागर्दै बसिरहेको ठाउँबाट उनी जुरुक्क उठे । पर्दाको होडे परेको भागबाट बाहिरको चाल बुझ्दै पल्याकपुलुक हेरे । “हेर बाबु हो चानचुने मानिसले राजनीति जान्दैन र बुझदैन” उनले हाम्रो कानमै मुख जोडेर साउतीको स्वरमा भने- “३६ सालको जनमत सङ्ग्रहमा पूर्वको क्याम्पमा बसेर मैले तीन दिन तीन रातसम्म निर्दलमा छाप लगाएँ । त्यसरी छाप लगाउने अरू पनि दुई जना थिए । त्यसै हारेको छ बहुदलले ? त्यसै जितेको छ निर्दलले ?”

उनले अलि अँध्यारो मुख लगाउँदै भनेका थिए- “बाबु हो यो कुरो तिमीहरूले बाहिर कतै, कसैलाई भन्यौ भने मेरो पेन्सन खोसिन्छ । त्यति मात्र होइन हातगोडा बाधेर मलाई नारायणीमा फालिदिन्छन् । के बुझेका छौ तिमीहरूजस्ता उरन्ठेउलाहरूले राजनीति ?”

“ल हेर हेर ६ बजी सक्यो अहिलेसम्म सुतिरहेको । नराम्रो सपना देखे भनेको होइन ? नुहाएर पीपलमा पानी चढाएर आउनुहोस् । शनिबार पीपलमा पानी चढाएर दर्शन गर्यौा भने दिनदशा बिगि्रएका रहेछन् भने पनि टरेर जान्छन् ।” श्रीमतीले कचकच गर्दै मलाई आदेश दिइनँ ।

मन भारी भएको थियो । बिछौना छोड्न पटक्कै इच्छा थिएन । शरीरमा अघिपछिको जस्तो फूर्ति पनि थिएन । आलटाल गर्दै उठेर नित्य कर्म सकेर नुहाएँ । श्रीमतीले चिया दिँदै फेरि कराउँदै भनिन् -“खुरुक्क गएर पीपलको बोटमा पानी चढाएर आउनुहोस् ।” मैले हुन्छ भन्दै टाउको हल्लाएँ ।
कोठाबाट निस्कँदै श्रीमतीलाई भने – म र्फकदा अलि अबेर हुनसक्छ नयाँ बस्ती गएर आउँछु ।
के काम छ ? उनले झोक्किदै सोधिन् ।

हिजो साँझ हरिबोलको छोरा समीर आएको थियो । उनकी आमाले मलाई भेट्न खोजेकी छन् भन्दै थियो । बिरामी परेर ओछ्यान परेकी छन् रे भेट गरेर आउँछु मैले प्रस्टीकरण दिएँ । “ए…कठैबरा ” श्रीमतीले लेब्रो तान्दै भनिन्- जानोस् जानोस् बिरामीलाई भेट गरिहाल्नुपर्छ । विचरा हरिबोलको हत्या भएको कति वर्ष भयो ? उनले दोहोर्यााएर सोधिन् ।

यसरी सोध्नुको कारण थियो- कुनै समय उनीहरू कलेजका सहपाठी थिए । हरिबोल विद्यार्थी युनियनको सभापति हुदा मेरी श्रीमती जया कोषाध्यक्ष थिइन् । भूमिगत पार्टीको विद्यार्थी सङ्गठनको उतिखेर जया क्रान्तिकारी नेता नै थिइन् ।

उनले फेरि सोधिन् – कति वर्ष भयो हरिबोल बितेको ? पाँच वर्ष पुग्नै लाग्यो- मैले कपडा फेर्दै भने ।
“देश र जनताको लागि भनेर दुनियाँका छोराछोरीले बलिदान दिए । स्वार्थी र लुच्चा नेताहरूले त्यही बलिदानमा मोज गरे । विचरा सहिद परिवारको विचल्ली भयो । तै हामीले समयमै राजनीति छोडेछौँ ।” उनले वर्तमान राजनीतिको टिप्पणी गर्दै भनिन् । म कोठाबाट निस्कँदै थिएँ । एकैछिन पर्खनुहेास् है भन्दै उनी कोठाभित्र पसिन् । ए अलि चाँडो गरन मलाई ढिलो भइसक्यो । मैले झोक्किदै कराएपछि मेरो हातमा एउटा झोला थमाउँदै उनले भनिन् -“यसमा मेरा पुराना धोती, चौबन्दी चोला, ब्लाउज र हजुरका पुराना सर्ट पाइन्ट छन् । समीरको आमालाई लगेर दिनुहोला । आफू अब कýुर्था र पाइन्ट लगाउन थालियो यी कपडाको के काम ? मोटाएर लगाउनै नहुने भए ।”

श्रीमतीले थमाइदिएको झोला च्यापेर म चुपचाप समीरको घरतर्फ लागेँ । मूल सडकमा पुगेपछि चुरोट सल्काएँ र नयाँ बस्तीतर्फ लम्किए । करिब ३५ मिनेट लाग्ने बाटोमा चुरोटको धुवाँ उडाउँदै म एक्लै हिँडिरहेको थिएँ । फेरि मन अतितमा रूमलिन थाल्यो । आˆनो पालाका जल्दाबल्दा, समाजमा अब्बल प्रतिष्ठा र प्रभाव जमाएका सुब्बा श्यामबोलको विगठित परिवार र अतितको सम्झनामा चुर्लुम्मै डुबेँ । घर परिवारमा बढेको जेठोबाठो छोरोले लत्तो छोडिदिएपछि र परिवार सम्हाल्ने अरू कोही नहँुदा सम्पन्न परिवार विघटन हुन कति समय लाग्दोरहेछ र ? निर्माण हुन मात्र समय लाग्छ, भत्किन र बिग्रन त कुनै समय नै लाग्दो रहेनछ ।

मैले पुनः अर्को चुरोट सल्काएँ ।

हरिबोल भूमिगत भएर हिँडेपछि सुब्बा साबले मलाई बोलाएर भनेका थिए- “बाबु अविराम अधर्म गरेर मैले कहिल्यै सम्पत्ति कमाइन । पसिनाको आर्जनले दुई छोरीको बिहा दान गरेँ । श्रीमतीको क्यान्सरको उपचार र छोराको लेखाइ, पढाइ र बिहादानले म त थला नै परंँ । अब त छोराले पढाइ सक्यो जागिर खाला र कमाएर घर व्यवहार हेर्ला भन्ने सबै सपना भताभुङ्ग भयो । जे भए पनि छोरो देश र जनताको मुहार उज्यालो बनाउँछु भनेर लागेको छ । कतै उसको सपना पूरा होला कि भन्ने पनि यो मनमा लागेको छ । कुनै दिन आउला घर परिवार र व्यवहार सम्हाल्ला भन्ने झिनो आशा यो मनमा अझै बाँकी छ बाबु तर के गर्नु आफूलाई अहिल्यै चोट्टे परिसक्यो ।