Krishna Dharawasi – Kati Din Po Bitchha Ra Yas Manchhe Sanga

मनमा कुनै त्यस्तो युवकको स्पष्ट छाया पनि आइसकेको थिएन। कसैले प्रत्यक्ष रूपमा प्रेमप्रस्ताव राखेको थिएन। आफ्नो प्रेमी वा पति यस्तैयस्तै होस् भन्ने जस्तो अवधारणा पनि बनिहालेको थिएन। तर त्यसैत्यसै शरीर र मन भने चञ्चल र कस्तो-कस्तो हुन थालेको थियो। छिट्टै रिस उठ्ने वा झ्वाट्टै खुसी हुने जस्तो मनस्थिति बन्न थालेको थियो। फूलहरू मन पर्न थालेको थियो, कहाँकहाँदेखि खोजेर ल्याएर फूल रोप्‍न थालेकी थिएँ। आमासँग गनगन गर्दै लुगाहरू थप्‍न थालेकी थिएँ। साथीहरूलाई कर गरेर एक दिन मैले पनि ”ब्युटी पार्लर” पुर्‍याइमागेँ र अनुहार, कपाल, रौँहरू मिलाइमागेँ। हेर्दाहेर्दै ऐनामा म त अर्कैजस्ती देखिन थालेँ।

साथीहरू जिस्कन्थे, जिस्क्याउँथे पनि। उनीहरूमध्ये कतिले केटा साथीहरू छानिसकेका थिए, कतिले छान्न सकेका थिएनन्। मनमनमा मन पराएका केटाहरू आफ्नो छेउ नै नपर्ने गुनासो पनि थियो कतिको। कसैले टाढाका केटाहरूलाई पत्राचार गरेका थिए। जे होस्, हामी केटासाथीहरूको चर्चा, संसर्ग र खोजीतिर ढल्किँदै थियौँ।

म धेरै राम्री थिइनँ तर नराम्री पनि थिइनँ। साथीहरूका समूहमा म अलग्गै केही कुराले आकर्षक नै थिएँ झैँ लाग्छ। मनमा एक किसिमको अहम् जस्तो पनि थियो। आकृति स्पष्ट नभएको, नदेखेको, नचिनेको तर कुनै युवकको इच्छा भने हुन थालेको थियो। देखेका मध्ये, जुनै पनि कुनै न कुनै रूपले राम्रा लाग्थे तर ती किन राम्रा, केले राम्रा थिए – बुझ्दिनथेँ। तथापि तीमध्ये कुनैलाई पनि नायकका रूपमा सोच्न थालेकी भने थिइनँ।

धेरै-धेरै पढ्ने, के-के हुने, ठूलो मान्छे हुने आदि सपनाहरू थिए। यस संसारमा धेरै विकृति र कुचालहरू थिए र तिनलाई नाश गर्नुपर्ने थियो।समाजमा चलेका सैयौँ नराम्रा कुराहरूको भण्डाफोर पनि गर्नुपर्ने थियो। पढ्नमा निकै जाँगर चल्थ्यो। जान्ने भएर अरूलाई जित्‍न तथा कसैलाई देखाउन मन पनि थियो। तर त्यो ‘कसै’को टुङ्गो लागिसकेको थिएन। स्कुल जाँदा र फर्किँदा बाटामा केटाहरू पनि सँगै हुन्थे। एउटै गाउँटोलका साथीहरू सानैदेखिका सँगी पनि थिए। हाँसखेल, रमाइलो र झगडा पनि भइरहने। एकअर्कामा मर्यादा पनि नराखी ”तँ-तँ” चल्ने केटाहरू तर हाम्रा संरक्षकजस्ता पनि थिए। उनीहरू हाम्रा रक्षकजस्ता भइरहन्थे प्रायः। हामीले हेपे पनि, जे भने पनि तर अप्ठ्यारो पर्दा सहयोग गर्ने तिनीहरू नै हुन्थे।

तिनैमध्येका केही केटाहरू मसँग बेग्लै प्रकारले प्रस्तुत हुन सिक्दै थिए। लजाउने, धकाउने, भावुक हुने, बाटामा पर्खिबस्‍ने तिनीहरू, मलाई कुनै बेला सुरक्षा कुनै बेला सङ्‍घर्षजस्तो अनुभव हुन थालेको थियो। मुखले केही भनिहाल्न नसके पनि त्यसप्रकारले उनीहरूले मलाई विशेष रूपमा महत्त्व दिएको मन परेको थिएन। कहिले को कहिले को बाटामा आलेटाले गर्दै पर्खिबसेका हुन्थे। एक्लै स्वतन्त्र वा फुक्का हुन नपाएको अनुभव गर्दै थिएँ म। भित्र मनमा कतै त्यही पर्खिनेहरूमध्ये कसले पर्खेको चाहिँ राम्रो होला भन्ने पनि छुट्टिइसकेको थिएन। तर कुनै दिन बाटामा उनीहरूमध्ये कोही पनि भेटिएनन् भने त्यसैत्यसै दिक्क चाहिँ लागेजस्तो हुन्थ्यो।

यस्तै बेलामा, हाम्रो स्कुलमा एउटा नयाँ सर भर्ना भए। उनका बारेमा एकदुई दिनमै खुबै चर्चा भयो। उनले पढाउन थालेका कक्षाका साथी नयाँ सरको प्रशंसा गर्न थालेका थिए। नभन्दै एक दिन नयाँ सर हाम्रो कक्षामा पनि आए र अबको गणित विषय उनले नै पढाउने भए।

देख्तैखेरि खुसी लाग्यो। अनुहार, आवाज, उचाइ, हिँडाइ, हँसाइ सप्पै राम्रो लाग्यो। उमेर पनि हामी विद्यार्थीको भन्दा खासै धेरै थिएन। मनमा हर्कजस्तो भएर आयो। गणितमा कमजोरी अनुभव गर्थेँ तर नयाँ सरले पढाउन थालेपछि त्यस्सै सजिलोजस्तो लाग्‍न थाल्यो, जान्दै पो गएँ राम्रैसँग। स्कुल पुग्‍न हतार लाग्ने, छुट्टी भएको मन नपर्ने, बाटामा केटाहरूले पर्खेको दिक्क लाग्ने, कक्षामा सबैभन्दा अघिको बेन्चमा बस्‍न मन लाग्ने, के-के पो हुन थाल्यो मनमा।

एक दिन साँझ स्कुलबाट घर आइपुग्दा घरमा पाहुनाहरू थिए। तीनजनामध्ये एउटा भर्खरको युवक थियो। मैले नचिने पनि घरमा आएका पाहुनाहरूलाई शिष्टाचार पुर्‍याउँदै नमस्कार गरेँ र भित्र पसेँ। पिताजी पाहुनाहरूसँग कुरो गरिरहनुभएको थियो। आमा आफ्नै कोठामा धानधुन गर्दै हुनुहुन्थ्यो। म मेरो कोठामा पस्‍नेबित्तिकै भाउजू बत्तिएर आउनुभयो। राम्रोसँग पुस्तक समेत राख्‍न पाएकी थिइनँ, भन्नुभयो-

”नानी ! बाहिर आएका मान्छे चिन्नुभयो ?”
“देखेको भए पो चिन्नु ? को नि भाउजू तिनीहरू ?”

भाउजूले नराम्रो रिसाएझैँ झर्केको अनुहार पारेर भन्नुभयो – ”खै ? केही बुझ्दिनँ म यस घरको चाला। हामी आइमाईले बोल्नै नहुने। तपाईँको दादा पनि उस्तै बाबा पनि उस्तै। यति चाँडै तपाईँको बिहे गर्न के बितेको छ र ? तपाईँलाई हेर्न आएको रे।”

म छाँगोबाट खसेजस्ती भएँ। जीउ लल्याकलुलुक भयो। केही बोल्न सकिनँ। भाउजूको अनुहार एकोहोरो हेरिरहेँ। भाउजूको उमेर पनि मेरो भन्दा खासै धेरै थिएनँ। एक वर्ष अघिमात्र दाइसँग उहाँको विवाह भएको, एस.एल.सी. परीक्षा दिने बित्तिकै।

”कति पढ्ने मन थियो आफूलाई, पढ्न दिएनन्। तपाईँलाई पनि त्यस्तै हुने भो अब। राम्ररी हेर्नू आफ्नो बेहुलो।”

रिसाएरै बोलेर निस्कनुभयो उहाँ कोठाबाट। भाउजू निस्कनेबित्तिकै आमा पस्‍नुभयो। बडा दयनीय र जिज्ञासु भएर आमाको अनुहारतिर हेरेँ तर त्यहाँ भाउजूको अनुहारजस्तो भाव थिएन, बरू कुनै ठूलै उपलब्धि हात पर्न लागेको जस्तो गर्व थियो। भन्नुभयो – ”के भन्दै गई तेरी भाउजू ? ठूला मान्छेले गर्न लागेको काममा किन भाँजो हाल्न खोज्छे यो घरकी बुहारी भएर ? त्यसको कुरा नसुन् है जमुने।” निस्कि पनि हाल्नुभयो। मैले केही बोल्नै परेन।

राति धेरैबेरसम्म तिनीहरूले आमाबुबा, दाजुहरूसँग बात मारे। मैले अर्को कोठामा भित्तामा कान लगाएर सुनिरहेँ कुराहरू। कति बुझेँ, कति बुझिनँ। बुझे-नबुझेकालाई जोडजाड गर्दा निचोड थियो – ” केटाका बाबु छैनन्, ऊ बर्सीको हुँदै मरेका। विधवा छोरी र नातिलाई माइतीले आफैँसँग लगी केही वर्षपछि छोरीलाई अर्को बिहे गरिदिएका र नातिलाई मावलीले नै पालेका, हुर्काएका। धनी मावली भएकाले केटाको पैतृक सम्पत्तितिर कुनै चासो नलिएको, उनीहरूले नै एक अंश दिएको। मावलका हजुरबा, हजुरआमा दुवै बितिसकेका, सबै मामाहरूको आ-आफ्नै घर-व्यवहार सुरु भएकाले भान्जालाई पनि बिहे गरी अलग्गै व्यवहार गर्न छुट्याइदिने सोच भएको। राम्रो शीलस्वभाव भएकी घरानियाँ र व्यवहार थाम्‍ने केटीको खाँचो परेको। केटो सोझो, भलाद्मी, त्यस्तो उस्तो छट्याइँ-फट्याइँ नजान्ने, धेरै नपढेको भए पनि इमान्दार र गरिखाने प्रकारको रहेछ।”

सुनेर दिक्क लाग्यो। तत्काल केही गरिहाल्नु, बोली हाल्नु, विद्रोह गरिहाल्नु पनि सान्दर्भिक थिएन।

बिहान आमाले पाहुनाहरूलाई चिया पुर्‍याउन अह्राउनुभयो। स्वाभाविक थियो, घरमा आउने पाहुनालाई चिया पुर्‍याउनु तर यो विशेष बेलाको चिया पुर्‍याउनु भनेको त्यसै-त्यसै अप्ठ्यारोलाग्दो भयो। चिया पुर्‍याएँ, आएँ। तिनीहरूको अनुहार हेर्दा पनि हेरिनँ, हेर्न मन पनि थिएन। झन् त्यस टुहुरालाई देख्‍नुपर्ला भनी उसकै अनुहारतिर ढाड पारीदिएँ।

छिट्टै हिँडे स्कुल। बाटाभरि अनेक कुरा आइरहे मनमा। अब बिहे हुनेभो भन्ने कुरोले साह्रै नै पीर पर्‍यो। मनपर्दो गरी हाँस्‍न, खेल्न, पढ्न, रमाउन केही गर्न पाइएको थिएन। भर्खर एस.एल.सी. दिएकी भाउजूको बुहार्तन देखेर म दिक्क भएकी दिएँ। भाउजू बेलाबेला मेरा कोठामा मलाई पढाउने निहुँले रुनुहुन्थ्यो। उहाँ किन रुनुहुन्थ्यो त्योचाहिँ मैले सोधेकी थिइनँ।

बाटामा पर्खिबस्‍ने केटाहरूको माया लाग्न थाल्यो। हिजो घरमा आएको बल्ड्याङ्ग्रेभन्दा त बरू बाटोमा पर्खिने आफ्नै कक्षाका केटाहरू राम्रा थिए, तीभन्दा पनि राम्रा थिए स्कुलमा पढाउन आएका नयाँ सर।

स्कुल जानु मात्र भयो। पटक्कै पढ्न मन लागेन। टिफिनमै बिरामी भएको बहाना गरी छुट्टी मागेर घर आएँ। बाटैदेखि ज्वरो आउला जस्तो भयो, आइदेओस् ज्वरो बरु लामो बिरामी परूँ, बिहे टरोस् जस्तो पनि लागेको थियो तर त्यस्तो केही भएन, मनमा मात्र त्यस्तो लागेको रहेछ। छिट्टै घर आएको देखेर आमा खुसी हुनुभयो।

”राम्रै भयो, चाँडै आइस्। अब भोलिदेखि स्कुल जानुपर्दैन। लुगाफाटा किन्ने, गहना बनाउने काममा लाग्नुपर्छ। भन्नुमात्र बिहे, सजिलो त कहाँ हुन्छ र ? पात चाहियो, दुनाटपरा गाँस्‍नुपर्‍यो। कति काम छ कति। बिहे गर्ने भएपछि यति हतार नगरेकै भए पनि हुने नि। लोग्नेमान्छेलाई के छ र ? हाँकिदियो बस। गर्नुपर्ने त सप्पै आइमाईले।……….।”

आमा के-के बोलिरहनुभएको थियो, म सरासर कोठामा पसेँ र भित्रबाट चुकुल लगाएँ। आमाको कुरो सुनेपछि भने शरीर पानीपानी भएको थियो। डङ्‍ग्रङ्ग पल्टेँ खाटमा। आँखाबाट बलेँसीमा झरेको पानीको धाराझैँ आँसु बगिरह्यो।

खाना खाने बेलामा आमाले आएर धेरैबेर ढोका ढकढक्याउनुभयो, मैले ढोका खोलिनँ। त्यत्तिकै फत्फताउँदै जानुभयो। एकक्षणपछि भाउजू आउनुभयो। मैले बिस्तारै ढोका खोलेँ। कोठामा पसेकी भाउजू मभन्दा धेरै दुःखी देखेँ। साह्रै माया लाग्यो उहाँको। भन्नुभयो – ” नानी ! एक वर्षअघि यस्तै भएकी थिएँ म पनि। के गर्नु ? जतिसुकै ठूल्ठूला कुरा र भाषण गरे पनि हामी नारीलाई उस्तै हो। ………। हिँड्नुहोस् खाना खान।”

भोक थिएन। नबोली दुई गाँस खाएर उठेँ।

”हैन यो त भागमात्र बसी त, के भएको छ तँलाई ?” आमाको प्रश्न थियो।

बोलिनँ, लागेँ कोठातिर।

अनेकौँ कुराहरू आइरहे दिमागमा। साथीसङ्गीहरू आए, मलाई पछ्याउने केटाहरू आए, नयाँ सर आए। त्यो बल्ड्याङ्ग्रे टुहुरो आयो। रातभरि निद्रा लागेन। भविष्य कालो, अँध्यारो थियो। सबै खुल्ला बाटाहरू बन्द भएका थिए र एउटा मात्र बाटो अँध्यारो सुरुङतिर पसिरहेको थियो। त्यसको अघिअघि धिपधिपे बत्ती बोकेर बल्ड्याङ्ग्रे हिँडिरहेको थियो।

”त्यसलाई लोग्ने मान्नुपर्ने, त्यसकी स्वास्‍नी हुनुपर्ने, त्यससँग एउटै कोठामा, एउटै ओछ्यानमा सुत्‍नुपर्ने, त्यसलाई जे भने पनि गर्न जीउ छाडिदिनुपर्ने, त्यसो कुरो काट्न नहुने, त्यसलाई हजुर भन्नुपर्ने…।………।” सोच्तै जीउ सिरिङ्ग भएर आयो। आधा रातमै उठेर चिच्याऊँ जस्तो लाग्यो।

आजभोलि गर्दै दिन बित्तै गए, बिहेको तयारीका लागि धमाधम थियो। मलाई भने खासै जाँगर थिएन। साथीहरू भेट्न आए, रोए, गए। कसैले जिस्क्याए, गए। केटाहरू आए-भेटे, टुलुटुलु हेरेर गए। दिनदिनै मन गल्दै गयो, विद्रोह शान्त हुँदै गयो। बिहे नगरी नहुने भएपछि एक्लै छटपटाउनुको कुनै अर्थ थिएन। भाउजू पनि सम्झाउनुहुन्थ्यो- ”मान्छे राम्रै छ भन्छन्, आ-आफ्नो भाग्यको फल हो। धनसम्पत्ति प्रशस्तै छ रे। मावलीले पनि दिएको, बाबुपट्टिको पनि। अब धेर पीर नलिनू नानी। नराम्रो मान्छे पनि दिनदिनै अलिअलि, अलिअलि गर्दै राम्रो-राम्रैजस्तै हुँदै आउँछ।”

जति नै भए पनि त्यसप्रति मन फर्किन सकेन। राम्ररी नहेरेको मान्छे, त्यसै-त्यसै मन नपरेको। स्कुलबाट आउँदा झ्वाट्ट देखिएका तीनजनामध्येको एउटा केटो ठूलाठूला आँखा भएको मात्र याद छ। बिस्तारै आत्मसमर्पणजस्तो हुँदै गयो। मनमा आउन थाल्यो- ”ठीकै छ, गरिदिन्छु बिहे। आखिरी त्यससँग कति दिन पो बित्छ र ?”

यस्तो सोच्ता मन अलमल्ल पर्थ्यो। त्यससँग नबिते, कससँग बित्छ त जीवन ? तर त्यसको कुनै उत्तर थिएन तथापि मनमा बारम्बार दह्रो गरी एउटै कुरो दोहोरिरहन्थ्यो – ”त्यससँग मेरो कति दिन पो बित्छ र ?”

भनेकै समयमा बिहे भयो र धुमधामले भयो। लुगाफाटा, गरगहना माइतीपट्टिबाट पनि प्रशस्तै थियो, बेहुलापट्टिबाट पनि। साथीहरूले ”ब्युटी पार्लर” मा लगी राम्री पार्ने भएभरको प्रयत्‍न गरेका थिए तर मनमा भने कुनै प्रसन्नता थिएन। जिस्क्याउँथे- त्यसले मलाई कुनै लाजजस्तो पनि लाग्दैनथ्यो। बरु हेर न, म तिमीहरू सबैलाई के गरेर देखाइदिँदी रहिछु भन्ने लाग्थ्यो मनमा तर त्यो के गर्ने भन्ने चाहिँ टुङ्गो थिएन। यो निश्चित गरेकी थिएँ कि ऊसँग मेरो धेरै दिन बित्‍नेवाला चाहिँ थिएन।

एउटा अलग्गै राम्रै घर बनाइदिएको रहेछ नयाँ। त्यसैमा लगेर भित्र्याए। नयाँ घरमा सबैथोक नयाँ थियो। कताकता मनमा खुसीजस्तो पो भयो। मानिसहरू छाँटिँदै गएपछि मेरो कोठामा एकजना महिला पसिन्। झन्डै चार दशक उमेर खाएकी तिनले भित्रबाट ढोका बन्द गरिन्। मेरो छेउमा आएर बसिन् र बेहुलीको घुम्टो उठाएर अनुहारतिर हेरिन्। तिनका आँखा आँसुले भरिएका थिए तर अनुहार खुसीले भरिएको जस्तो थियो। भनिन्- ”नानी ! म तिम्री सासू हुँ नाताले, तर सामाजिक हक मलाई छैन। तिम्रो पतिकी आमा भएर पनि म तिम्रो ससुराकी विधवा भएर बस्‍न सकिनँ। कलिलैमा पति गुमाएकी अभागी नारी थिएँ। घरकाले साह्रै हेला गरेपछि माइतीको शरण परेकी मैले अर्को बिहे गर्नुपर्ने बाध्यता सहेँ। तर मैले आफ्नो छोराप्रतिको आमाको कर्तव्य कहिल्यै बिर्सेकी छैनँ। आज म मेरो अनाथ छोरो तिम्रो पोल्टामा हाल्न आएकी छु। तिमीले त्यसको ख्याल गर्नू आमा भएर। यसले बाबुको त अनुहारै देखेन, आमाको माया पनि पाउन सकेन। मावलमा हजुरआमा र माइजूहरूको औपचारिक मायाले हुर्किएको यो साह्रै दयनीयजस्तो देखिन्छ। थोरै बोल्ने, काम गरिरहने, हाँस्‍नै बिर्सिएजस्तो यसलाई जीवन सिकाऊ नानू ! धनको त कुनै अभाव छैन तिमीहरूलाई, तिमीले यस केटाको जीवनमा खुसी भर। सुखपूर्ण बितोस् तिमीहरूको जीवन।”

उनी मेरो कुनै उत्तर नपर्खी जुरुक्कै उठेर हिँडिन्। राम्री अनुहार पनि ठम्याउन पाएकी थिइनँ। पछाडिबाट मात्र देखेँ एक क्षण ढोकाको चुकुल नखोलुन्जेल।

मन नपरेको मान्छे कसरी मन पर्छ ? केही गर्दा पनि मन परेन ऊ मलाई। हेर्दा साह्रै घिनलाग्दो, नराम्रो पनि थिएन। पहिलो सोचेजस्तो बल्ड्याङ्ग्रे पनि होइन रहेछ। हातगोडा, जीउडाल पनि खोट लगाउनुपर्ने थिएनन्। धेरै नबोल्ने, बलैले बेलाबेला मुसुक्क हाँस्‍ने, बिस्तारो बोल्ने, कामका कुरो मात्र गर्ने रहेछ स्वभाव। दुईजनामात्र भएको त्यत्रो घरमा सुनसानजस्तो लाग्थ्यो। घरका चोटाकोठा कताकताबाट टुलुटुलु हेरिरहेका देख्थेँ। त्यसका आँखा बाणझैँ भएर शरीरका खासखास अङ्गमा गाडिएझैँ लाग्थे। रातरातभरि अन्धकारले थिच्थ्यो, पहाडले किच्थ्यो। छटपटाउउँदै उज्यालो पार्थेँ। रिस उठ्थ्यो।

कहिले खाने कुरामा विष हालिदिऊँ जस्तो लाग्थ्यो, कहिले राति निदाएको बेला घाँटी थिचिदिऊँ कि जस्तो लाग्थ्यो। कहिले आफैँ कतै गएर झुन्डिदिऊँ, हिँडिदिऊँ झैँ लाग्थ्यो।

कति नै बोलाए पनि, कर गरे पनि, मलाई माइत भने जान कहिल्यै रहर लागेन। भाउजूको माया लागे पनि आमा र बाबालाई सम्झँदै रिस उठेर आउँथ्यो। निक्कैपल्ट मैले त्यससँग झगडा गर्ने कोसिस गरेँ तर उसले कहिल्यै मेरो रिसमा तेल थपेन, सधैँ म हार्थेँ, रित्तिन्थेँ।

पालैपालो मन नगर्दानगर्दै तीनओटा सन्तान जन्मिए। पछिल्लोपल्ट जन्मेकी थिई छोरी। त्यसलाई देखेपछि भने मनमा बेग्लै खालको मायाजस्तो पलाएको थियो। नत्रभने अघिल्ला दुवै छोराहरू मलाई प्लास्टिकका खेलौनाजस्ता लाग्थे। नियमानुसार दूध चुसाउँथेँ, सफासुग्घर गर्थेँ, काखमा लिन्थेँ तर तिनीहरूप्रति कहिल्यै उस्तो माया जागेन। तिनलाई काखमा लिइरहँदा तिनका बाबुका अनुहारमा आँखा नाच्थ्यो र भुईँमा राखिदिन्थेँ रुवाउँदै। मनमा लागिरहन्थ्यो – ”कति दिन पो बित्छ र त्यससँग मेरो।” रोइरहेका छोराहरू बोकेर फुल्याउँदै हिँड्थ्यो ऊ।

उसलाई रिस उठोस्, ठानी कहिले के फुटाइदिन्थेँ, कहिले के भत्काइदिन्थेँ। काम नलाग्ने कुरामा जथाभावी खर्च गरिदिन्थेँ। खानेकुरामा पनि कहिले चर्को कहिले पिरो बेस्वादको परिकार बनाइदिन्थेँ। धेरैजसो अर्कै कोठामा सुतिदिन्थेँ, बेलैमा ढोका लगाएर। ऊसँग राम्रोसँग, नरिसाएको भएर कहिल्यै बोल्दिनथेँ। तर यी कुनै कुरोले पनि उसलाई कहिल्यै छोएन।

कस्तो चिसो र चाम्रो थियो ऊ। उसका मनमा के कुरा थिए त्यो कहिल्यै भनेन। माइतीमा मैले आमा बाँचुन्जेल एकप्रकार पाइला राखिनँ भन्दा पनि हुन्छ। भाउजूको निकै माया लाग्थ्यो तर आमाका रिसले म कैयौँ पटक लिनै आउँदा र बोलाउँदा पनि गइनँ। दुईपल्टजति बाबा आफैँ आउनुभएको थियो। सुत्केरी ख्वाउन भनी पनि पटकैपिच्छे लिन आएका थिए तर गइनँ। सानो छोराका पालामा आमा आफैँ आउनुभयो, रुनुभयो, जानुभयो।

‘तैँले यसरी किन माया मारेकी हामीलाई ? किन रुवाएकी मलाई। तीजमा बोलाउँदा पनि आउँदिनस्, चाडवाडमा पनि आउँदिनस्।” मैले आमालाई कुनै जबाफ दिइनँ।

”आमाको मन तेरो पनि छ, पछि थाहा होला सन्तान हुर्किएपछि।” आमाले यसो पनि भन्नुभयो।

तर मलाई उहाँको भनाइसँग मनमनमा हाँसो उठ्यो। मैले कहिल्यै छोराछोरीलाई माया नै गरेकी थिइनँ, मलाई के थाहा हुनु ? मैले सन्तानहरूलाई रहरले, रुचाएर जन्माएकै भए पो तिनको माया हुनु। ती त बल्ड्याङ्ग्रेको एकतर्फी शरीरसुखका परिणाम थिए। उसले मेरो शरीरका अङ्ग-अङ्गसँग खेल्दाखेल्दै तिनीहरू जन्मिएका। ती जन्मने क्रममा मलाई अत्यन्त असुविधा र पीडा भएको थियो। जन्मिसकेपछि आफ्नै शरीरमा उत्पन्न दूध आफ्नै सुविधाका कारण तिनलाई चुसाएकी हुँ।

भित्रैदेखि एकैपल्ट कुनै दिन, एकैछिन भए पनि त्यसको मलाई माया लागेन, मन पग्लिएन। म एकान्तमा रोइरहेको देख्ता पनि त्यसले कहिल्यै किन रोएकी भनेर सोधेन, फकाएन।

कसरी बितेछन् दिनहरू यत्रा लामा वर्षको फन्का मार्दै। छोराहरू हुर्किँदै, बढ्दै, पढ्दै, दुवैले उच्च शिक्षा पूरा गरे। ठूलोचाहिँ दुई वर्षअघि उच्च शिक्षा अध्ययनका लागि भनी अमेरिका पुगेको छ। भाइचाहिँ पनि दादासँगै जान रातदिन इन्टरनेटमा झुन्डिइबस्छ। छोरीले पनि यसपालि बी.ए.को अन्तिम वर्षको परीक्षा दिई।

बाहिरबाट देख्दा कहिल्यै पनि हाम्रो घरभित्र कुनै समस्या थिएन। सानो तथा सुखी परिवार थियो हाम्रो। आयस्रोत राम्रो थियो, झैझगडा थिएन। दुई छोरा एक छोरी रहरका सन्तान देखिन्थे। तिनीहरूले पनि भनेजस्तै शिक्षा आर्जन गर्दै थिए। माइत आएका बेला सासू पनि भेट्न आउँथिन् र जहिले पनि उनले आफ्नो छोराको ख्याल गर्नू भन्थिन्। तर आमा-छोरा राम्ररी बोलचाल गरेको भने कहिल्यै देखिनँ। उनी भन्थिन् – ”बुहारी ! तिमीले मेरो छोराको जीवन सफल पारिदियौ। यो घरलाई मन्दिर बनायौ तिमीले। गाउँभरि तिम्रो प्रशंसा सुन्छु काँक्राका चिराजस्ता छोराछोरी पायौ। तिनीहरू ज्ञानी र विद्वान् भए।”

उनका कुरा सुनिरहन्थेँ र मनमनै अलमल्ल पर्थेँ। के उनले भनेको जस्तो थियो त मेरो घर ? के यो मन्दिर भएको थियो ? मनमनै हास्थेँ उनका कुराले।

छोराहरूले कहिल्यै मलाई पिरोलेनन्, तिनीहरू जतिबेला पनि बाबुकै नजिकमा हुन्थे बाबुसँगै सुत्थे। खर्चबर्च सबै कुरा बाबुबाटै पाउँथे। कहिल्यै कुनै दिन उनीहरू मसँग केही मागेनन् वा ममार्फत बाबुसँग सिफारिस गराउन खोजेनन्। उनीहरू जे माग्थे बाबुले पुर्‍याइदिन्थ्यो। मसँग मात्र कहिल्यै तिनीहरूले एक पैसा मागेनन्। केही कुरा किनिमागेनन्। मैले देख्तादेख्तै तिनीहरू तिनकै बाबुजस्तै देखिँदै गए।

आज आएर सम्झिरहेकी छु, मैले जीवनलाई कसरी बिताएँ। न दुःख भन्नु, न सुख भन्नु। न खुसी भन्नु न बेखुसी। आफैँभित्रको वैयक्तिक असन्तुष्टिले भरिएको कस्तो खाले जीवन भोगिएछ। उमेरको यो छ दशक उकालीमा आइपुगेर आज पछि फर्किएर हेरिरहेछु जीवनलाई- कस्तो अनौठो र बेरसिलो बालुवा बितेछ त्यो।

कहिल्यै माया नगरिएको र सदा घृणा गरिएको लोग्नेको लास लडेको छ आँगनमा। सानो छोरो, छोरी र आफन्तहरू रुवाबासी गरिरहेका छन्। गाउँभरिका सबै भेला भएर उसको गुणको चर्चा गरिरहेका छन्। गाउँभरिकै सबैभन्दा भलाद्मी, ज्ञानी सहयोगीका रूपमा उसको स्मरण गरिँदै छ। मेरा वरिपरि बसेका महिलाहरू मलाई सम्झाइरहेका छन् – ”छोराछोरीको अनुहार हेर्नू, तिनीहरूको छाता हुनू अब। मर्नु बाँच्नु प्रकृतिको नियम हो- जसले पनि एकपल्ट मर्नैपर्छ।”

म लासको छेउमा बसेर टुलुटुलु हेरिरहेकी छु, त्यस शान्त अनुहारलाई।

ती बल्ड्याङ्ग्रे आँखा अब सदाका लागि बन्द भइसकेका थिए। त्यस गम्भीर अनुहारमा पनि अब गम्भीरता थिएन। आनन्दले निदाएजस्तो शान्त देखिन्थ्यो लास। कहिल्यै केही नभन्ने ऊ अब अशरीरी हुन लागेको थियो। कसैले चिसो हुने गरी एकोहोरो शङ्ख फुक्यो। घरको वातावरण मृत्युशोकले गुन्जियो।

एकाएक आँखाबाट बरर आँसु झरे। घ्याप्प घोप्टो परेछु उसको छातीमा। कसैले उठाएनन् हात समातेर। फेरि हेरेँ त्यो शान्त अनुहार। भित्र कतैबाट हुकजस्तै पलाएर आयो- ”अब त कहिले पो भेट हुन्छ र यस मान्छेसँग।”

झापा

Kalpana Bantawa – Phoolmatiya

कल्पना बान्तवा – फूलमतिया
(Source: हिमाल खबरपत्रिका)

“बाटो अप्ठ्यारो छ है, सानोबाबु!” फूलमतिया मलाई होसियार बनाउँदै थिई।

म चाहिँ हरियो घाँस मुठ्याएको हातको पछि लागेको सम्मोहित बाख्रा झैं उसलाई पछ्याउँदै थिएँ। हामी साँघुरा गल्लीहरू छिचोल्दै एयरपोर्टछेउको सुकुम्बासी टोलतिर लाग्दैथियौं।

फूलमतियासँगको यो अन्जान यात्रा भन्दा केहीछिनअघि सिनामङ्गलको बाजेको सेकुवाघर ताकेर हिँड्दै थिएँ म जुन मेरो अफिसनजिकै छ। अचानक फूटपाथमा टोपी, मोजादेखि गन्जी, कट्टुसम्मको असरल्ल दोकान फिजाएर बसेकी एउटी आईमाईलाई देखेर झ्स्केको थिएँ। मेरा आँखाले धर्म छाडेका रहेनछन्, दश वर्षपछि पनि ठ्याक्कै चिनेँ फूलमतियालाई। मन त्यसै त्यसै द्रवित भएर आयो। अनायासै बोलाएँ, “फूलमतिया!”

प्लास्टिकको चमरले दोकानको धूलो उडाउँदै गरेकी फूलमतिया एक्कासि मलाई सामुन्ने देखेर विस्मित बनेकी थिई। उसको अनुहार आश्चर्य, हर्ष, वेदना र कौतुहलको कोलाज बनेको थियो। ऊ मलाई हेरिरहेकी थिई, म पनि उसलाई हेरेर टोलाइरहेको थिएँ। आकस्मिक भेटको धक्काले हामीलाई सुदूर अतीतको फन्कोमा पुर्‍याएको थियो।

“बाफ रे! कति दिनपछि देख्दैछु तिमीलाई!” आँतज्वरो आएको मान्छे जस्तो गरी फूलमतियाको बोली फुटेको थियो। आँखाभरि स्नेह झ्ुसी पारेर स्वस्फूर्त मेरा हात समाउन आइपुगेकी थिई, ऊ। “तिमी त जस्ताको तस्तै रैछौ!”

म भने बाक्केबसेको मान्छेजस्तो भएर उसका आँखाहरूमा छचल्किएको खुसी नियालिरहेको थिएँ। फूलमतियाले दोकानलाई झ्टपट एउटा ठूलो जेब्रा झोलामा समेटेर छेउकी साथीलाई जिम्मा लगाइदिई। अब मलाई डेरामा नलगी नछाड्ने भई। बन्धन चुँडिन बाँकी रैछ, म लुरुलुरु उसका पछि लागेको थिएँ। केहीबेरमै टिनले छाएको घर अगाडि पुग्यौं। झवाम्मै सडकपेटीमै खुल्ने टिनकै ढोका उघारेर फूलमतियाले मलाई आग्रह गरी- “भित्र आऊ सानोबाबु!”

आधी ढोका छेकेर पसारिएको खाटमा ठोक्किएछु। सिनेमा शुरु भइसकेपछि हलमा पसेको मान्छेझै एकछिनलाई म अन्धो बन्न पुगें। साँघुरो कोठा निष्पट्ट थियो। “हेर न! सस्तो कोठामा सरेको, दिउँसै बत्ती बाल्नुपर्छ”, मैनबत्ती बाल्दै बोली ऊ।

मैनबत्तीको मधुरो उज्यालोमा कोठाभित्रका जिनिसहरू बल्ल ठम्याउन सकिने भए। कोठामा बस्ने प्रयोजनको एक मात्र वस्तु अघि म ठोक्किएको सानो खाट थियो। कुनाको एउटा लँगडो कुर्सी उसले देउतालाई दिएकी रहिछ जसमा आसन जमाएका फोटोका शिवजी मुस्काए जस्ता लाग्थे। एकैछिनमा स्वाइँस्वाइँ दम दिएर स्टोभ सल्काएकी फूलमतियाले सख्खर फिटेको फिका चिया दिई। “सानोबाबु! तिमीलाई चिया मन पर्दैन, स्टिलको गिलासमा त झ्नै मन पर्दैन भन्ने थाहा छ तर, तिम्रो सत्कारका लागि अहिले यही मात्र छ मसँग।” उसका आँखाहरू डबडबाएका थिए।

“हरे! मेराबारे यति मसिना कुरा पनि अझै याद छ यसलाई!” मलाई ऐंठन हुन खोज्यो।

मेरी गाउँले बालसखी फूलमतियाले म जन्मनुअघि नै केही भोटाहरू फटाइसकेकी थिई। तर, बालापनका साथ हुन् कि कौतुकमय किशोरवयको सुकुमार दोस्ती; मलाई उछिनेर गएको उसको उमेरले आत्मीयतामा कहिल्यै कुनै बिब्ल्याँटो पारेन। मैले हाईस्कूल नछाडेसम्म हाम्रो निर्दोष मित्रता आकाशबेली झैं झङ्गिइरह्यो।

मेरो घर खोलापारि थियो, स्कूल र फूलमतियाको घर खोलावारि। सात कक्षा पढुन्जेल म हरेक बिहान हवाईचप्पल हातमा समाएर खोला तर्थें। किताबहरू कमिजभित्र छातीमा सुरक्षित रहन्थे। अनि वेग हानेर पुग्थें फूलमतियाको घर।

आँगनको चुलोनजिकै बसेर झोल माछासँग बासी भात खाइरहेकी ऊ मलाई देखेर फिस्स हाँसिदिन्थी। उत्तरमा केही भन्न नसकेर म पनि हाँसी दिन्थें। फुर्सदमा हामी वन-जङ्गल, खेत-खलिहान चहारिहिँड्थ्यौं। माछा, गँगटा पोलेर खान्थ्यौं। धानका सिलासँग मुरै साट्थ्यौं। म आँखामा लालगेडी लुकाएर फूलमतियालाई जादु देखाउँथे। ऊ ढुङ्गाले हानेरै माछा ठहरै पार्थी। अनि मतिर हेरेर अनुहारमा सुनगाभा फुलाउँथी। आकाशबेलीको पहेँलो लहरा बटारेर म आफ्ना लागि चश्मा, घडी र श्रीपेच अनि उसका निम्ति कुण्डल, शिरफूल र माला बनाइदिन्थेँ। जङ्गली आभूषण पहिरेर हामी रमाउँदै घर फिर्थ्यौं।

सात कक्षापछि फूलमतियाको पढाइ छुट्यो। पाँच वर्षकी छँदै बिहे भइसकेकी ऊ, अब गौना-दौनाको कुरा मिल्नासाथ पहिलोचोटि लोग्नेको घर जान्छे भन्ने गाइँगुइँ चल्थ्यो। मेरी आमा यदाकदा मलाई कराउनुहुन्थ्यो, “सानोबाबु, तिमी अब ठूलो भैसक्यौ, फूलमतियासँग लखरलखर डुलेर हिँड्ने हैन है, भन्देकी छु!”

तर किन-किन, मलाई साथीमध्येकी काली-भ्यात्ली फूलमतिया नै मन पर्थी। दिल खोलेर हाँस्ने, दिल खोलेरै रुने ऊ, बाहिर-भित्र एकैनासे थिई। खुलेरै माया गर्थी मलाई। उसको सादापनका कारण म हुरुक्क थिएँ ऊप्रति। कहिलेकाहीँ दाइहरूसँग सिनेमा हेर्न साइकलमा डबललोड वीरपुर पुग्थें। घर फर्कंदा फूलमतियालाई सिनेमाको कहानी सुनाउन आतुरी हुन्थ्यो। आँखा झिमझिम पार्दै ऊ पूरै कहानी सुन्थी। अन्त्यमा “बुझिस् त?” भनेर सोध्दा ट्वाल्ल पर्थी, मरिकाट्टे केही बुझेकी हुन्नथी। खासमा उसलाई कहानी-सहानीमा कुनै रुचि थिएन तर, मेरो मन राखिदिन पूरै अन्टसन्ट सुन्ने गर्थी। मप्रतिका यस्तै झिनामसिना त्यागले मलाई उसको अझ नजिक खिच्थे। कसैलाई नबिझउने सारै सोझ्ी थिई, मेरी फूलमतिया!

एसएलसीपछि फुर्सदिलो भए पनि फूलमतियासँगको भेटघाट पातलिँदै थियो। कहिलेकाहीँ बडो भलाद्मी पल्टेर उसको घरै पुग्दा कहिले माछाको पीरो चोखासँग मडुवाको रोटी खाइरहेकी हुन्थी त कहिले घरको बाहिरी भित्तामा टाउकामा जलखइको ढक्की बोकेर खेत हिँडेकी महिलाहरूका रङ्गीन नक्सा कोर्दै गरेकी भेटिन्थी ऊ। म उसलाई अझ बढी माया गर्न थाल्थें। रुप, यौवन र उमेरभन्दा परको ऊप्रतिको मेरो त्यो प्रेमभाव साँचो मायाको प्रतीक थियो।

एसएलसीको परीक्षाफल आउनै लाग्दा जीवनकै पहिलो प्रेमपत्र पठाएँ फूलमतियालाई, “तँलाई भेटिरहने मन हुन्छ। पास भएर पढ्नलाई शहर गएँ भने त झ्नै भेट्न पाइँदैन। कतै भेटौं एकपटक।” फूलमतियाले जवाफ पठाई जसलाई मैले सय टुक्रा पारेर माइला कार्कीको चिया दोकानको चुलोमा हुर्‍याइदिएँ। अबेर रातसम्म त्यहीँ बसेर मत्थर हुँदै खरानी बनेको आगोलाई नियालिरहेँ। तर, मभित्र दन्किएको ज्वाला कत्ति पनि मत्थर भएन। उसले लेखेकी थिई, “सानोबाबु! तिमी मभन्दा धेरै बुझ्की छौ। यो प्रेमस्रेमको चक्करमा नफँस। दुलाहा चाँडै आएर मलाई लैजान्छन् अरे। तिमीले धेरै पढेर गुणी मान्छे बन्नुछ। तिमीलाई साथी भन्दा अर्थोक ठानेकी छैन मैले।”

मलाई थाह थियो, यो उसले मनैले लेखेकी हुँदै हैन। तर पनि मेरो मन बकाइनोको मुनाझै पिटिक्कै भाँचियो।

पीडासँगै विद्रोही भाव बोकेर पढ्नलाई काठमाडौं आएपछि मेरो मन, विचार, दृष्टिकोण, रहन-सहन, सबका सब फेरिँदै गए। फूलमतियाको सानोबाबु स्याण्डी हुँदै गयो। मलाई कलेजका जिरो फिगरहरूले आकर्षित गर्न थालेका थिए। तिनै सुन्दरीहरूका सङ्गतमा रम्न थालेको मेरो मनले फूलमतियाको मायालाई भुलेर पनि सम्झँदैनथ्यो। चोट खाएको मलाई अलाप्न नसकेर बीचैमा छाडिएका बेसुरा सरगम जस्ता लाग्न थालेका थिए, साँचा प्रेमका बातहरू।

कलेजको छुट्टीमा घर जाँदा फूलमतिया लुकेर हेर्थी मलाई। म नदेखे झैं गर्थें। यसरी उसलाई सताउन पाउँदा मेरो मनले तुष्टि पाउँथ्यो। दोस्रो वर्षको परीक्षा दिएर गाउँ जाँदा फूलमतिया झन सारो न्यासि्रएकी देखिन्थी। एक दिन मेरो अघि परेर रुँदै भनी, “सानोबाबु, विद्ये-कसम! म तिमीलाई माया गर्छु!”

“फूलमतिया! तँ आफ्नै संसारमा रमा अब। शहरमा मलाई अर्की केटी पर्खेर बसेकी छे।”

“त्यसो नभन, यो संसारमा मेरो अर्को कोही छैन।”

“छिप्पिएकी मान्छे भएर केटाकेटी नबन्। तेरो लोग्ने आइहाल्छ नि!”

उसलाई कहाँ हान्दा धेरै दुख्छ, मलाई थाहा थियो। दश वर्षअघिको त्यो अन्तिम भेटमा न्याउली रोएजस्तो फूलमतियाको जीउ नै सिरिङ्ग पार्ने काँतर स्वरलाई लत्याएर हिँडेको थिएँ, म।

काठमाडौं फर्केपछि मेरो पुरानो दैनन्दिन शुरु भइहाल्यो। सर्लक्क परेकी केटीहरूलाई बाइकमा राखेर हुँइकिँदा सोलोडोलो ज्यानकी फूलमतियाको सम्झ्ना आयो भने दिक्क लाग्थ्यो मलाई। सोच्थें- अब के गर्दी हो कुन्नि! त्यहाँ म छैन जसलाई उसले लोभी लोग्नेले मागेका दहेजका कुरा सुनाएर मनको भारी बिसाउन पास्। त्यही गोबरका गुईंठा बनाउँदी हो, गिलो माटोमा धानको खखरी मिसाएर अन्नपात राख्ने कोठीहरू बनाउँदी हो, सन्ठीको चुरोट तान्दी हो। जाडोमा घुर ताप्दै मलाई सम्झेर रुँदी हो!

“सानोबाबु चिया सेलायो, खाऊ न!” फूलमतियाले मलाई विगतबाट बिउँझई। यसो हेरें, पहिले झैं मोटी-खाइलाग्दी छैन ऊ। उसको ठमा फुलिरहने बाह्रमासे सयपत्री मुस्कान पनि सिनित्तै सोहोरिएको भान हुन्छ। घुर्मैलो कोठामा बाहिरी चालढाल हेर्न सजिलो छैन तर, उसले लुकाएको वेदना बुझनेको छाती उसै चिरिन्छ।

“अनि फूलमतिया, खै त तिम्रो लोग्ने?” पहिलो पटक उसलाई तिमी भन्दा मलाई असजिलो लागेको थियो। फूलमतिया अलल्लिई-अलल्लिई रुन थाली। कुनै समयमा उसका लागि संसार त्याग्न लालायित भएको म अहिले सान्त्वना दिन पनि सकिरहेको थिइनँ। उसका पीडा अनुभूत गरेर अधमरो बनेको म हुत्तिँदै कोठाबाट बाहिरिएँ। मेरा अघिल्तिर अघिकै फूटपाथ तेर्सियो।

मलाई देखेर फूलमतियाकी साथी बोली, “हजुर, खै त! फूलमतिया?”

“अँ, आउँदैछ…।”

“वर्षौंको सङ्गतमा उसलाई आज जति खुसी कहिल्यै देखेको थिइनँ”, मैले टाउको हल्लाएँ।

“दुखिया रैछे बिचरी! बचपनमा बिहे भएको लोग्नेको घर जान मानिनछे। आफूले दिल दिएको सानोबाबु भन्नेलाई खोज्दै काठमाडौँ आएकी बिचरीले गौशालामा उसलाई श्रीमती र स-साना नानीहरू लिएर हिँडेको देखिछे! त्यसयता ऊ नरोएको कुनै दिन छैन, हजुर!”

मेरो हिक्का छुट्यो।

– हिमाल खबरपत्रिका पूर्णांक २७३

Bhagirathi Shrestha – Swatantrata

भागीरथी श्रेष्ठ – स्वतन्त्रता
(नेपाल साप्ताहिक)

सुजनसँग बिहे हुने पक्कापक्की भएपछि सोचेँ, म जीवनको महत्त्वपुर्ण र पुर्ण आयामतिर अवतरति हुँदैछु । नयाँ फूलझैँ फक्रिएर नयाँ फूलबारीमा फुल्न जाँदैछु नितान्त नयाँ सुवास लिएर ।

इन्गेजमेन्ट भएको चौथो दिन सुजन मकहाँ आउँदै थिए, उनी आउने खबर फोनबाट सुनेपछि मनमा मनमोहक र रमणीय अनुभूतिको संसार उघ्रिएको थियो । त्यो संसारमा मैले देखेँ, जीवनका सात खुसीयाली र भावनात्मक रुमानी तीव्रता । उनको आवाजको र्स्पर्श प्रतिध्वनित भइरह्यो मेरो मनको उज्यालो र मुस्कानयुक्त आकाशभर िर मेरो घरको परविेशभर ि। यस्तो लाग्यो मानौँ, उनको आवाज मात्र होइन, उनको शरीर नै सुखद उपस्थित भएको छ, यहाँ र्सवत्र जहीँतहीँ । साँच्चै सुजन घर आउनु मेरा लागि बेग्लैखालको मीठो स्वाद र नयाँ गन्धको अनुभूति थियो पहिलोपल्ट ।

बुबाआमाहरू काम विशेषले गाउँतिर इन्गेजमेन्ट भएको भोलिपल्टै लाग्नु भयो । घरमा म, काम गर्ने केटी र भाइ थियौँ । सुजनका लागि आफ्नै हातले मीठामीठा परकिारहरू बनाउन थालेँ, तन्मयभावले । सम्भवतः आजको दिन मेरा लागि सबैभन्दा प्रिय, सुन्दर, आत्मीय, रोचक र सुखद दिन होला ।

आफूलाई विभिन्न खुसीका रङ्गहरूमा चोबल्दै सुजनको प्रतीक्षा गर्न थालेँ, घरघिर िझ्याल र बरन्डाबाट बाटोतिर हेर्दै । सुजन मोटरसाइकल घन्काउँदै आएर मेरो काँधमा हल्का अँगालो मार्दै ‘कस्तो छ आभा -‘ भनेर मुस्कुराउँदै सोध्दा मेरो तनमनमा एउटा मीठो झङ्कार छुटेको थियो । लाग्यो, उनको अँगालोबाट निस्केको त्यो अनौठो, रहस्यमय र स्नेहयुक्त र्स्पर्शले कल्पनातीत आकाशमा कुनै पक्षीझैँ बाँकटे हान्दै उडिरहेछु । हामी जाडोको न्यानो घाममा गफ गर्दै नास्ता खाँदै टीभी हर्ेर्दै रमाउन थाल्यौँ बैठक कोठामा । बैठक कोठाको वातावरण अत्यन्त रोमाञ्चक थियो ।

अनुभूतिका विभिन्न सुखद र माधुर्य शृङ्खलाहरू थिए मनभित्र । लाग्यो, बैठक कोठाले पनि सुजनको उपस्थितिलाई स्वागत गर्दै उत्सव मनाइरहेछ । १३ वर्षी तारा बेलाबेला झुल्क्याउन आउँथी कोठामा, आँखा तरेर पठाउँथेँ । मनले कामना गर्‍यो, आजको रमझम र कौतूहलपुर्ण दिन यसरी नै लम्बिरहोस्, रात नपरोस् । अन्धकार नखसोस् । खुसीयालीको माला टाँगिइरहोस् यो कोठाभरि ।

ऊ अर्थशास्त्रको प्रोफेसर, युनिभर्सिटीमा पढाउने बौद्धिक व्यक्तित्व । आफ्नै मिहिनेतले आफ्नो पहिचान बनाएको आमा र एउटी बहिनीसहित सानो परविार । आमाबुबाले मन पराएको मान्छे । एउटी शिक्षित युवतीले बाह्य रूपमा चाहने कुराहरू यिनै थिए ।

सुजनले बिदा भएर जाने बेलामा भने, “आभा तिमीसँग आफ्ना व्यक्तिगत कुराहरू धेरै गर्नुछ, एकदिन घुम्न जाँदा भनुँला है †”

सुजनको त्यस दिनदेखि घर आउने क्रम निरन्तर भयो । उनको नियमित आगमनसँगै उनले आफ्नो स्वभाव पनि उदाङ्ग पार्दै गए । बेलाकुबेला आउने, फोन गर्ने, कहिले फोनै नगरीकन आउने, आफ्नै आत्मप्रशंसाका कुराहरू गर्ने । मसँग पनि चाहिने-नचाहिने अनेक प्रश्नहरू गर्ने र भन्न नसक्दा खिसी गर्थे । भन्थे, “तिमीमा आउट नलेज छैन रहेछ, किताबी ज्ञान भएर मात्र पुग्दैन, सबै कुराहरू जान्नुपर्छ, बुझ्नुपर्छ, बुझ्यौ †”

उनका वाहियात टिप्पणीहरूले अपमानित अनुभव गरे पनि म बोल्दिनथेँ मात्र छक्क पर्थें सशङ्कित हुन्थेँ । इन्गेजमेन्टको डोरीले मलाई र मेरो भावनालाई बाँधिदिएको थियो टमक्क कसेर । म बोल्न सक्तिनथँे त्यो डोरी चुँडाएर । बाबुआमाको चाहना र इज्जतले सधैँ खबरदारी गथ्र्यो मलाई । सुजनका कतिपय विचार, स्वभाव र व्यवहार चित्त नबुझे पनि प्रस्ट भन्न सक्तिनथेँ म । भित्रभित्र नैराश्य र अनास्थाको प्रहारले जलिरहन्थेँ, टुक्रिरहन्थेँ म । सबै व्यवहार मन मारेर नै गररिहन्थेँ म । धेरै फोन आउँदा न छैन भन्न नै सक्थेँ, न त उनी आउँदा लुक्न नै । लाग्थ्यो, म त गन्तव्यहीन दिशातिर जाँदैछु, जहाँ विश्वासको उज्यालो छैन । अज्ञात दुष्चिन्ताले मनलाई गाँज्न थालेको थियो । म अज्ञात आशङ्काले गल्दै थिएँ । यी सब असन्तुष्टिहरू बुबाआमासँग भन्ने आँट पनि थिएन ममा ।

एकदिन उनले शनिबार घुम्न जाने प्रस्ताव राखे । उनीहरूसँग घुम्न जाने कुरामा त्यति धेरै उत्साह र खुसी नभए पनि मनमा कहीँकतै आशा थियो, कुनै पनि क्षण भरोसा गर्ने लायकको क्षण आउला कि भन्ने † अफसोच † आजसम्म मेरो अनुकूल र आदर्शको कुनै पनि लक्षण सुजनमा भेटेकी थिइनँ । जेहोस्, उनीसँग घुम्न जाने मनसाय बनाएँ ।

उनले मलाई लिन आएपछि सोधेँ, “आभा पहिले कहाँ घुम्न जाने -” मैले भनेँ, “खाना खाएका छैनौँ पहिले पशुपतिनाथको दर्शन गरौँ न † धेरै दिन भयो दर्शन गर्न पनि जान पाएकी छैन ।” एक्कासि सुजनले अट्टहास गरे र भने, “फिल्म हर्ेन जाने भन्छौ होला भन्ठानेको त मन्दिर पो जाने भन्छौ । भक्तिनी पो रहिछौ । म त पुर्ण नास्तिक मान्छे । कर्मप्रति विश्वास छ, मुर्तिको भगवान्प्रति होइन । मलाई ढुङ्गाको देवतामाथि कुनै आस्था र विश्वास छैन । घरमा मेरी आमा र बहिनीलाई त पूजा गर्न दिन्नँ । घरमा कुनै भगवान्को फोटो र मुर्ति पनि छैन । मन्दिरमा पनि कहिल्यै जान्नँ । भगवान् भनेको त एउटा भ्रम हो, कल्पनाको स्वरूप हो । पण्डितहरूले आफ्नो आजीविकाका लागि रचेको जालझेलको नाटक हो । मन्दिर-सन्दिर जाने कुरा छोड, पहिले रेस्टराँमा गएर खाने । धेरै कुराहरू गर्नुछ । म त कडा पो छु, मैले भनेको त मान्नर्ैपर्छ ।”

उनको कुरा सुनेर म नराम्री आतङ्कित भएँ । उनको अशिष्टता, अभद्रता र जिद्दीपनले अतिक्रमण गर्दै थिए । उफ † म के सुन्दैछु सुजनबाट – विचित्रकै स्वभावका रहेछन् । यस्तो जिद्दीवालसँग के जीवन बिताउन सकिएला र – उनको भगवान्प्रतिको नकारात्मक टिप्पणीहरू सुनेर म त खन्द्रयाङ्खुन्द्रुङ भएँ । यस्तो नास्तिकसँग कसरी कुरा मिल्छ – म पुर्ण आस्तिक नारी । भगवान् छ त मान्छेको अस्तित्व छ, भगवान्को अस्तित्व छैन भने मान्छेको अस्तित्व कसरी सम्भव छ – मान्छेको अस्तित्व हुनु नै भगवान् हुनुको ठोस प्रमाण हो । कसैको भावना र आस्थाको केन्द्रमा आक्रमण गर्नु के जायज हो † बल र करले मान्छेलाई आफ्नो आस्थाबाट पन्छाए पनि उसको भावनात्मक परविर्तन गर्न संसारको कुनै शक्तिले सक्दैन । मनमा रन्को छुटेर आयो तर सबै पिइरहेँ ।

कस्तो घमण्डी मान्छे † कति अहम्वादी मान्छे †† कति आत्मप्रपञ्ची मान्छे ††† अर्काको भावनालाई सम्मान गर्नुपर्छ भन्ने पटक्कै नबुझेको । मनमा बाक्लिँदै गए उनीप्रतिका वितृष्णा र अनास्थाका बादलहरू । उनीसँग रेस्टुराँमा गएर खाने इच्छा मरे पनि तत्कालै कुनै प्रतिक्रिया देखाइनँ । लाग्यो, अब मैले गहिरएिर सोच्नर्ुपर्छ । अझै खोतल्दै जानर्ुपर्छ उनका अन्तरकुन्तरहरू । मनमा औडाहा छुटे पनि उनीसँग मोटरबाइकमा बसेर किङ्सवेको नाङ्लो रेस्टुराँमा गयौँ, लाग्यो म र मेरो मन चट्टानमा ठोक्किँदै टुक्रिएर छरँिदैछ । रेस्टुराँमा खाना खाँदै उनले भने, “घरमा त मेरै रुचि अनुसार खाना बनाइन्छ, सबै कुराहरू मेरै निर्देशन र इच्छा अनुसार चल्छ । मेरो इच्छाविरुद्ध घरमा केही काम हुँदैन ।” रेस्टुराँमा आफ्नै इच्छा अनुसार खाना अर्डर गरेका थिए उनले ।

परविारमा आफ्नो मात्र कुराहरू सही हुन्छन् भन्ने कुरा कसरी सोच्न सकेका – सबैका आ-आफ्ना रुचि र मूल्यहरू हुन्छन् नै † उनका कुराहरू मेरो स्वभावका लागि आगोको राँकोजस्तै प्रतीत भयो । कुन युगको मान्छे हो सुजन – चाहनालाई पनि बुझ्नर्ुपर्छ भन्ने थाहा छैन – कति अप्ठ्यारो र जटिल मान्छे । कति जबरजस्त मुढ मान्छे । खाना खाइसकेपछि सुजनले आफ्ना जीवनका अनावश्यक सर्न्दर्भहरू र घटनाहरू ओकल्न थाले, जुन कुरा सुन्न चाहन्नथेँ म ।

“हेर आभा † मजस्तो योग्य लोग्ने पाएकामा तिमी त भाग्यमानी रहिछौ । बिहे हुनुभन्दा पहिला म आफ्ना जीवनका दुःखद भोगाइहरू बाँड्न चाहन्छु । यो स्थानसम्म आफूलाई ल्याउन मैले जीवनका सुरुआती दिनमा धेरै दुःखका जँघारहरू तर्नुपर्‍यो । मेरा बुबा रक्सीमै डुबेर गैरजिम्मेवार भएर चाँडै बित्नुभयो । आमाले ट्युसन पढाएर मलाई र बहिनीलाई हर्ुकाउनुभयो । आमालाई म मान्छु । मैले पनि ट्युसन पढाउँदै एमएमा प्रथम श्रेणीमा उत्तर्ीण्ा भएँ । आफ्नै मिहिनेतले र प्रतिभाले युनिभर्सिटीको लेक्चरर भएँ । घर बनाएँ । तर, आजसम्म गतिलो घडी र गतिलो सुट लगाएको छैन । यो भन्नुको अर्थ मैले दाइजोको लोभ अथवा ‘डिमान्ड’ गरेको होइन । ससुरालीको लोभ पनि होइन । मैले आफ्नो स्थिति मात्र बताएको हुँ । त्यसो त तिमी पनि सम्पन्न परविारकी एउटी छोरी हौ नि † ग्य्राजुएट गरेकी छौ । नोकरी गछ्र्यौ । अँ तिमीलाई अर्को कुरा पनि भन्छु, मलाई फजुल खर्च मन पर्दैन, हिसाब-किताब गरेर खर्च गर्छु बिहे हुनुभन्दा अघि सबै कुरा तिमीलाई जानकारी दिन मन लाग्यो ।”

सुजनको कुरा सुन्दासुन्दा म त अर्कै किनारामा पो पुगेछु, उनीबाट टाढा, निकै टाढा । उनको कुराले मात्र होइन, सामीप्यले पनि रनाहामा परेँ म । न त मैले उनमा जीवनको सुगन्ध नै भेटाएँ । न त जिउने सुन्दर कला नै । आफ्नो पुरुषत्वको एउटा गौरवमय अस्तित्व पटक्कै छैन उनमा । अप्रत्यक्ष लोभका प्रतिविम्बहरू मैमत्तेपनका आभासहरू मात्र छन् । उनले आफ्नो मर्यादा र शिष्टताका सीमारेखाहरू सुरुदेखि खोस्रँदै गएर अन्त्यमा पर्ूण्ारूपमा भत्काए ।

मेरो चाहनाको कुनै पनि रङ्गसँग उनको रङ्ग मिलेन । म सम्पर्ूण्ा रूपले उनको जीवनबाट किनारा लागेँ । सोचेँ आफ्नो मनले नखाएको व्यक्तिसँग बिहे गर्नु पनि आफ्नै अपमान हो, आफूलाई गलत दिशातिर डोर्‍याउनु हो ।

यो क्षण मेरा लागि आपतकालीन क्षण थियो ।

सोचँे, मैले आफ्नो हृदयको आवाज सुन्नर्ुपर्छ, सुनाउनर्ुपर्छ । गम्भीर, स्पष्ट, दृश र विनम्र भएर भनेँ, “आजसम्म तपाईंका विचारहरू सुन्दै आएकी छु । मलाई लागिरहेछ, तपाईंको कुरा सुन्द सुन्दा म तपार्इंको विचारको कैदी बन्दै गइरहेकी छु । मेरो निजत्व र अस्मितामाथि आक्रमण हुँदैछ । तपाईंप्रति मेरो कुनै द्वेष र गुनासो छैन । मलाई माफ गर्नुहोला † म तपाईंसँग बिहे गर्न अर्समर्थ छु । म आफ्नो यति विचार भन्छु, म कसैको यति सङ्कुचित इसारा र बन्धनमा बस्ने स्वास्नीमान्छे होइन । मेरो यो आफ्नो अन्तिम निर्णय हो । बदल्न सक्तिनँ ।”

मैले वरिपरि कसैको कुरा पनि सुनिनँ, कसैलाई देखिनँ पनि । मभित्र खै कस्तो शक्तिको स्रोत बग्दै थियो कुन्नि, मेरो आवाज मात्र गुन्जिरह्यो मभित्र । मेरो शक्तिले उठाइरहेको थियो मलाई । सुजन थिए स्तब्ध, अवाक् र मौन । म काउन्टरमा गएर पैसा तिरेर बाहिर आएँ । फर्केर पनि हेरनिँ, न त सुजन नै मलाई रोक्न आउन सके । मेरो जीवनको गहु्रँगो र अरूचिपुर्ण नाटकको पटाक्षेप भएको थियो । म अब बिलकुल सुजनबाट स्वतन्त्र र मुक्त भएकी थिएँ । म आफ्नो विचारका लागि मुक्त भएको थिएँ ।

नेपाल साप्ताहिक
अंक २८२

Trishna Kunwar – Chipliyeko Samaya

तृष्णा कुँवर – चिप्लिएको समय
(Source: मधुपर्क, चैत २०६७)

म समय हुँ, म वर्तमान, भूत र भविष्य पनि हुँ । मैले हेरेको आजहरू हिजो हुँदैछन्, मैले हेर्ने भोलिहरू प्ानि आज हुँदै हिजोमा परिणत हुनेछन् । आज घट्ने सबै घटनाहरू हिजोसँग जोडिएका हुन्छन्, प्रत्येक आजहरूको निर्माण हिजै भइसकेको हुन्छ, हरेक भोलिहरू आजै बनिरहेका हुन्छन् । हिजो, आज र भोलिका बीच म रिङ्गरिहन्छु ।

पूर्वी पाल्पाको एउटा पहाडी गाउँ मिदिममा म चिप्लिरहेछु ।

म अहिले २०४६ साल वैशाख महिना जनाइरहेछु । यो लगनको महिना हो । १० कक्षा पढ्दापढ्दै विद्या बेहुली बनेर अन्मिरहेकी छ । पन्चेबाजा बजिरहेको छ ।

पारि गाउँका कपडा साहूका छोराले हत्ते हाले, बाबाले चाँडै बिहेवारी गरिदिनु भयो । माइतीमा बसेर एसएलसी गर्ने अनि केटासँगै तानसेन वा काठमाडौँ बसेर क्याम्पस पढ्ने मोहमा लोभिएर उसले पनि हुन्छ भनेकै हो । त्यसैले यसलाई करकापको विवाह पनि नभनौं । उसको बाबाको हैसियत त्यतिबेला राम्रै भए पनि छोरीलाई एक्लै डेरामा राख्ने आँट थिएन । पढाई दिन्छन् भने उसको रहरै पूरा हुन्छ भन्ने आशमा डोली चढाई पठाइदिए ।

समाजको चलन, जाँच सकिएपछि घर नबसी सुखै पाइएन । वारि माइती पारि घर, वल्लोपल्ल्ाो गाउँको दूरी, सम्पन्न परिवार, पहिले त छोरीलाईझैँ पुलपुल्याएर रोखेकै हुन, जति बेला मन लागे, आए गए हुने । एसएलसी प्रथम श्रेणीमा पास भएकोले अब ठाँटिएर क्याम्पस पढ्ने खुब रहर छ, साइन्स पढेर डाक्टर बनौंला भन्न्ो विद्याको मनैदेखिको धोको आफ्नै लोग्नेले गर्दा पूरा नहुनेे छाँटकाँट देखियो । ” तपाईँ काठमाडौँमा क्याम्पस पढिरा मान्छे, गाउँ फर्केर किन त्यसै बसेको ? पढ्न मन लाग्दैन ?” लोग्नेसँग विद्याको पहिलो बोली नै यही थियो ।

” त्यहाँ पढ्न दुःख छ, डेरामा बस, आफँै पकाउ, भाँडा धस्काउ, बरु यही आनन्द Û नोकरचाकर कज्याएर खान पाइया छ, पसलमा बस्न मन लागे बस्यो, नभए डुल्यो, खायो । खुँडेभरिको दूध, ठेकीभरिको दही सम्झदैँ काठमाडौँमा कल्पेर बस्नु पर्‍या छैन मलाई Û” उसको जवाफले विद्या चिसिई ।

“त्यसो भनेर कहाँ हुन्छ, बेलामा पढ्न सकिएन भनेपछि दुःख हुन्छ, मान्छे गाउँ छाडी तान्छिन -तानसेन) जान्छन, सक्नेले छोराछोरी काठमाडौँ राख्छन, तपाइर्ँ त्यहाँ पुगिसक्या मान्छे गाउँमा खाली बस्नु हुँदैन, बासँग सल्लाह गर्नुस् Û चाँडै हिँडिहालौं Û अब त म उता डेराको सबै काम गरिहाल्छु, हामी सँगै पढौंला नि Û” विद्याले उसलाई कसैगरी मनाउन सकिन । “के का लागि पढनु ? केका लागि दुःख गर्नु ? त्यही पैसा कमाउनका लागि हैन ? यहीँ बसी बसी पैसा कमाउन सकिन्छ भने किन टाढा जानु पर्‍यो ? हामीलाई यही कपडा र किरानाको बेपारले छेलोखेलो पुगिरा’छ, फलिपाप भइराबेला दःुख गर्न सक्दिन म त Û” ऊ ओछ्यानमा लम्पसार पर्‍यो ।

” तर मलाई त कुरो छिन्दा तिमीसँगै राखेर पढाउने भनेका थिए, नभए म मान्दै मान्ने थिइन के ?” विद्या ठुस्किई ।

” केलाई पढ्न दुःख गर्नु पर्‍यो तिमीलाई ? यहीँ कपडा साहूनी भएर मोज गरेर बस न Û” ऊ सिरकले मुख छोपेर निदायो । विद्याले त्यो रात रोईरोई काटी ।

” तपैहरूले मलाई माग्दा पढाउने कुरो चलाउनु भो, आज बोली फेर्दै हुनुहुन्छ, पढाउँदिन भनेको भए बाबाले दिनुहुन्थेन, म पनि मान्ने थिइन ।” विद्यालाई अब सासूससुराको अगाडि मुख खोल्न पनि लाज पचिसक्यो ।

“पढाउँछु भनेको हुम्, तर अब छोराले पढ्न रहर नगरेपछि मैले क्यारम ? तिमीलाई एक्लै पठाउनु भएन क्यारे ?” सासू ससुराहरू छोरो घरमै बसेर बेपारमा सघावोस् भन्न्ो चाहन्थे, एक्लो छोरोलाई सुतीसुती खान पुग्छ भन्न्ो घमन्ड थियो ।

” दुईचार अक्षर सिकिहाल्यौ, पुगिहाल्यो नि Û तिमी पनि बेपार सिक Û, अर्कालाई विश्वास गर्ने जमाना छैन अब, मलाई सघाउने मान्छे चाहिएको छ, अर्को पसल पनि थाल्ने सुर छ, सासूबूढी केही जान्दिन, हाम्रो बिंडो थाम्ने तिमीहरू त हौ नि Û” ससुराको कुराले विद्याको कानको जाली फुट्लाजस्तो भ्ायो ।

तानसेन बजारभन्दा यहाँ दोब्बर मूल्य राखेर कपडा र मालसामान बेच्दा पनि किन्ने मान्छे आएकै छन, त्यो भेगकै यो सबैभन्दा चल्तीको पसल हो । वरिपरि मगर गाउँ छ, कामको चटारोले यो दुर्गम गाउँबस्तीबाट बजारसम्म किनमेल गर्न जाने फुर्सत कसैलाई छैन, सदरमुकाम आउँदा जाँदा ल्याएको सामानले कति दिन पुग्छ र ? यहाँ त महँगै भए नि उधारो पाइन्छ, तानसेनको साहूले गाउँलेकोे गर्जो टार्दैन ।

“उसले हाम्लाई पत्याउँदैन, गाउँका साहूले पत्याइराछन, अन्नबाली स्याहारेपछि तिरौंला भन्न पाइया छ Û ” भन्दै, जति मूल्य राखे पनि किनेर लान्छन् बिचराहरू ।

” छि ः यो व्यापार हो र ? यो त शोषण हो । सीधासादा गाउँलेहरूलाई मनपरी मूल्य राखेर कपडा र सामान बेच्न सक्दिन म” विद्यालाई एकछिन पनि पसलमा बस्न मन लाग्दैन । केही भन्न वा सुनाउन परे मात्र ऊ पसलतिर झर्छे ।

” कस्ती मुखाले केटी परिछ , हामी त मान्ने मान्छेको अगाडि समेत पर्न धकाउँथ्यौ, यो त ठाडै मुख लाग्न आउँछे, कुल घरानकी छोरी भनेर ल्याएको, यस्ती पो परिछे, अब घर भाँडिने भयो, बरबादै भै गयो नि Û ” सासू चाहिँ उसलाई मात्र हैन माइतीका सात पुस्तालाई लाग्ने गरी छेडपेच हान्ने गर्छिन् ।

एक वर्ष क्याम्पस पढ्नै नपाई त्यसै खेर गयो ।

न्ाामै त विद्या, पढ्न अति चाहने ऊ, र आइमाईले पढेर के हुन्छ भन्न्ो लोग्ने र सासूससुरा । जबरजस्ती कसैले कसैलाई बदल्न सक्दैन । न ऊ बदलिई, न उनीहरू । घरमा ठाकठुक परिरहन्छ, उसलाई सोझो मुखले कसैसँग बोल्न पनि मन लाग्दैन, लोग्ने त झन् शत्रुझैँ लाग्छ, “सारा समस्याको जरो उही त हो

नि Û” ऊ घरिघरि माइती मात्र हिँडिरहन्छे ।

“मेरा घरका सबै मान्छे जाली फटाहा हुन्, बिचरा गरिबहरूले चर्को भयो, भाउ घटाउनु साहूजी Û भनी बिन्तिभाउ गर्दा पनि सुको तलमाथि गर्ने होइन, यति त आफ्नै पर्‍या छ, सत्ते Û रामोराम Û भन्दै किरिया समेत हाल्छन्, ठग्नुको पनि हद हुन्छ नि Û गरिबलाई मारेर कमाएको सम्पत्ति, के सम्पत्ति ?” ऊ आमासँग गन्थन गरिरहन्छे ।

” बाबा Û तपाइर्ँले पनि मलाई झुक्याउनु भयो ” बाबासँगै उसको सधैंको गुनासो यही हो ।

“हुर्केकी चेली, सहरतिर एक्लै डेरामा राखेर क्याम्पस पढाउनुभन्दा ज्वाइँसँगै बसेर पढ्न पाउलिस् भनी तँलाई उता सारेको हो छोरी Û अब हुँदैन भन्छन् भने धेरै हत्ते नगर, घर बिग्रन्छ ” बाबालाई इज्जत जोगाउनु छ ।

“दोकानमा सघाउनु त कता हो

कता ? दिनभरि कोठामा उपन्यास हेरेर बस्छे Û” सासू च्याठ्ठिएको सुन्दा उसलाई आनन्द लाग्छ, । उनीहरू जुन किताबलाई पनि कामै नलाग्ने फाल्तु उपन्यास भन्ठान्छन्, उपन्यास पढे मान्छे बिग्रन्छ भन्ने हल्ला सुन्छन् । किताबप्रतिको घरका मान्छेको वितृष्णा देख्दा अचम्म लाग्छ, कुरा सुन्दा हाँसो उठ्छ । भेटन आउने साथीहरूसँग ऊ किताब कोसेली माग्छे, कोही तानसेन जाँदैछ भन्ने थाहा पाए लुकाइराखेको पैसा दिएर नयाँ किताब मगाउँछे । ल्याउनेले जस्तो किताब ल्याइदिए पनि रहर मानेर पढ्छे । एउटै किताब दोहर्‍याई तेहर्‍याई पढ्नु उसको बाध्यता हो, पसलमा किराना सामान पोको पारेर दिन भनी अरूले बेच्न ल्याएको रद्दीसमेत बाँकी नराखी उठाएर ल्याउँछे र छानीछानी पढ्छे । महिना वा वर्ष दिन अगाडिका बासी अखबार पनि फेला परे टिपिहाल्छे । छापिएका अक्षर देख्नै हुँदैन, देख्यो कि पढ्ने सकसक लाग्छ उसलाई ।

कस्ता किताब पढ्दा राम्रो हुन्छ, बजारमा के आएको छ , शिक्षासँगै मनोरञ्जन दिने किताब कस्तो हो ? सिकाइदिने कोही छैन । आफू एक्लै बजार जान मिल्ने होइन । पढेलेखेको, आफूभन्दा जान्नेसुन्ने भनेको त्यही लोग्ने हो तर उसको ताल सरसङ्गत पटक्कै गतिलो छैन ।

बुटवल वा तानसेन बजार घुम्न गएको बेला लोग्ने चाँहि गहना, लुगा, जुत्ता, ब्याग, टीका, चुरा र शृङ्गारका सामान किन्न कर गरिरहन्छ । ऊ भनेे प्यासी नजरले किताब पसलतिर क्वारक्वार्ती हेरिरहन्छे । अर्थोक कुनै चीजबिजमा उसको आशक्ति छैन, आकर्षण भन्नु नै पुस्तक हो । उसलाई लोभ छ त मात्र पुस्तकको, उसलाई मोह छ त मात्र अक्षरहरूसँग, उसलाई कागजदेखि पे्रम छ, ऊ पुस्तककी दिवानी हो, किताब देख्यो कि पढुँपढुँ लागिहाल्छ । गाउँदेखि सितिमिति बजार आउन पाइर्ंदैन, आएको बेला किनुँ भन्दा लोग्ने रिसाउँछ । तै पनि ऊ सुटुक्क एक दुईवटा किताब पोको पारेर घर लान्छे । कोठामा लुकाईलुकाई पढ्दा पनि घरकाले चाल पाइहाल्छन् । उनीहरू किताब पढेकोमा भन्दा बढी समय खेर फालेकोमा रिस पोख्छन् । ” काम न काजका किताब किनेर ल्याउँछे, किने नि यसो अखबारहरू किन्नु, सस्ता पनि हुन्छन्, पढेसी सामान कपडा पोको पारेर दिन मिल्छ” ससुराका लागि किताब किन्नु पानीमा पैसा बगाउनु सरह हो ।

ऊ अटेरी र जिद्धि बन्दै गइरहेकी छ, माइत आएपछि घर जानै नमान्ने । लोग्नेको सामिप्य र शारीरिक आकर्षणले बाँधिने गरी उसको उमेर छिप्पिसकेको छैन् । भनेजस्तो नपुर्‍याइदिएपछि अब त्यो मान्छे उसको नजरमा “जाबो लोग्ने” सावित भइरहेको छ । मनमा लाग्या कुरा एकथोक छ, ऊ अर्को कुनै कुरामा रमाउनै सकिरहेकी छैन् । उसका दिनहरू माइतीमै बित्न थालेका छन् । बाबाले पनि घोक्र्याएर पठाउने कुरै भएन ।

यो ०४६ को जनआन्दोलन अगाडिको कुरा हो, जति बेला ऊ बिहेपछि पनि स्कुल पढदै थिई । विद्यालयमा उनीहरूलाई सङ्गठित गर्न आउने दाइ दिदीहरूले भनेका थिए ” विद्या तिमीमा ठूलो सम्भावना छ, तिमीभित्र चेतनाको ज्योति बलिरहेको छ, त्यसलाई निभ्न नदिनु, भोलि तिमी धेरैमाथि पुग्न सक्छ्यौ” उनीहरू उसलाई विद्यार्थी राजनीतिमा सक्रिय गराउन चाहन्थे, केही सिकाउन चाहन्थे तर उसले सिक्नै पाइन ।

उनीहरूसँग हिजोआज पनि बाटाघाटामा भेट भइरहन्छ ,

“विद्या Û तिमीले पढाइ चटक्कै छाड्नु हुन्थेन, त्यस्तो प्रगतिशील सोचाई राख्ने मान्छेले किन चाँडै बिहे गरेकी ? तिम्रा साथीहरू कति माथि पुगिसके, तिमी त गाउँमै गाडियौ” उनीहरू उसको प्रतिभा खेर गएकोमा मनदेखि नै सहानुभूति देखाउँछन । ” के गर्नु ? पढ्न मन भएर पनि कर्ममा नलेखेर त होला नि, जोहो मिलेन, पढाउँछु भनेर झुक्याए, नभए बिहे गर्ने थिइन” ऊ निराश भइसकेकी छ ।

” यस्त्ाा लाछी कुरा नगर, झुक्याउनेले आफ्नो स्वार्थका लागि झुक्याए, राम्री देखेर छोरोले हत्ते हाल्यो, दाइजो धेरै दिनसक्ने ठानेर बाबुले मागी ल्यायो तर उनीहरूले जे गरिरहेछन्, त्यो सहिरहनुपर्छ भन्ने छैन्, झुक्किरहनु, सहिरहनु पनि कायरता हो, समाधानका उपाय अनेक छन्, मान्छेमा आँट हुनुपर्छ, असम्भव केही छैन” मायादिदीको आवाज उसलाई आज नेताको भाषण जस्तो लागेन ।

“डटेर सामना गर्‍यो भने एक न एक दिन जिन्दगी तिमीले सोचे अनुकूल बन्छ बन्छ तर तिमीले कडा मिहिनेत र धैर्य भने गर्नै पर्छ Û” टोलाइरहेकी विद्यालाई झक्झक्याउँदै मायाले धेरै कुरा भनिरहिन्, उसले ध्यान दिएर सुनिरही ।

पढने रहर अझै मरेको छैन, पढाइको प्यासले ऊ यति तिर्खाएकी छे, कि अब उसको धैर्यको बाँध भत्किनै लागिसक्यो, ऊ खोलासम्म्ा जसरी पनि धाउन तैयार मनस्थितिमा पुगी सकी । उसलाई अब घर बिगार्न सके, पढाइ सपार्न सक्छु कि जस्तो लाग्न थालेको छ । बाबालाई पनि उसको सानै उमेरमा बिहे गरिदिएको पापको प्रायश्चित गर्नै पर्छ जस्तो लाग्यो, घर जान पटक्कै कर लाउँदैनन् । आमा केही बोल्न खोज्दा बाबाले नै चुप लाउँथे, घर हुने सम्भावना पटक्कै नदेखेकाले उनी एउटा निर्णयमा पुगिसकेका छन् । बाबाले मनमा ईख लिई कपडा साहूलाई देखाउनका लागि पनि उसलाई गाउँमा सडाएर राख्न चाहेनन् । आउँदो हिउँददेखि तानसेन बजारमा भाइ र उसलाई डेरा गरी पढाउने बन्दोबस्त मिलाइदिने भएका छन् । भाइबहिनीहरूलाई पढाउन लेखाउन सघाएर ऊ त्यो उज्यालो दिन कुर्दैछे ।

माइतै बस्न थालेपछि ऊ गाउँघरमा काम नलाग्ने, घर गरी खान नसक्ने आइमाईको रूपमा चिनिन थाली । सात पुस्तालाई पुग्ने सम्पत्तिवाल घर छाडेकोमा मान्छेले उसलाई महामूर्खको संज्ञा दिइरहेका छन् । यत्रो सम्पत्तिको चयन गर्न छाडी दुःख पाउन हिँडेकी बौलाही भनिरहेछन् । त्यस्तो राम्रो लोग्ने छाडेर अब बाईफाले भएर हिँड्ने भई भन्ने लख काटिरहेछन् ।

विद्याले गरेको बिद्रोहमा बाबाले साथ दिएर क्याम्पस भर्ना भएको दिनदेखि कपडा साहूको छोरोसँगको सम्बन्ध आफँै बिच्छेद भयो । उनीहरूले त्यो विषयलाई साह्रै अपमान ठाने । बोलचालै बन्द भयो ।

“बल्ल मान्छे भएर बाँच्न पाइयो Û” भाइलाई स्कुल पठाएर क्याम्पसतिर लाग्दा विद्यालाई संसारै जितेजस्तो लाग्छ । स्कुल बेला देखि नै राजनीतिमा रुचि राख्ने उसले क्याम्पस आएपछि धेरै कुरा सिक्ने मौका पाई । उतिबेला प्रतिबन्धित पार्टीहरू अहिले खुला भएका छन्, तिनका भातृ सङ्गठनहरूमा लागेर काम गर्न अहिले चुनौती पनि छैन, पढाइसँगसँगै राजनीति अगाडि बढाउन सकिन्छ । मुलुकमा मात्र हैन, साँच्चै भन्ने हो भने प्रजातन्त्रको पुनर्बहाली उसको जीवनमा पनि भएको छ ।

पढाइभन्दा राजनीति उसलाई फापेको छ, ऊ लोकप्ाि्रय हुँदैछ, साथीहरूको उत्साह र माथिबाट मिलेको जिम्मेवारीले उसको आत्मविश्वास बढिरहेको छ । पहिलो वर्ष सकिने बेलासम्म ऊ धेरै अगाडि बढी । अब बहिनीहरूलाई पनि ठाउँम्ौ ल्याएर आफूजस्तै बनाउने चाहना उसमा पलाइरहेको छ ।

“कुकुरलाई घिउ नपचेको” भन्दै कपडा साहूले छोरोको अर्को विवाह गरिदिएको खबर विद्याको कानसम्म पनि आयो । त्यो कुराले उसलाई रौं बराबर पनि छोएन, उल्टै बिझाउने काँडा झिकेझैँ सन्चो भयो । जुन कुरा त्यागियो, त्यो सदाका लागि त्यागियो ।

“अब बाँचेछ भने पनि त्यसको मुखै हेर्न पर्दैन, मरेछ भने पनि किरिया गर्न पर्दैन” समाजले भन्ने बाटो छुटेको थियो, त्यो पनि मेटियो ।

वकिलले अंश माग्ो पाइने राय दिँदा उसले ” थुकेर हिँडेको हाडको टुक्रामा के लोभ गर्नु ?” भनी । तानसेनको जिल्ला अदालतमा बिना झन्झट उनीहरूकोे कानुनी रूपमा सम्बन्ध बिच्छेद भयो ।

ऊ आफ्नो इतिहास कथा बनाएर क्याम्पसतिर अरूलाई सुनाउन पनि चाहन्न । कसैले थाहा पाएको रहेछ, र सोधिटोपल्यो भने लुकाइराख्दिन । डिभोर्स हो भनेपछि कुरै सकियो ।

आफ्नो सफलतामा सन्तोष मान्दै ऊ सुखका दिनहरू कुरिरहेकी छ । उसलाई घर छाडेर आजसम्म्ा पछुताउनु परेको छैन, जे गरेँ ठीकै गरेँ मात्र होइन, रामै्र गरेछु जस्तो ठान्छे । क्याम्पसमा धेरै साथीहरू अविवाहित छन्, उनीहरूबीच बस्दा आफू कन्याकुमारी नै होजस्तो लाग्छ । उसको पनि विवाह भएको थियो, कुनै पुरुषसँगै उठबस भएको थियो भन्ने कुरा उसलाई पूर्वजन्मको पूर्वस्मृतिजस्तो लाग्छ । जतिजति दिन बित्दै गइरहेछ, ती घटनाहरू सपनाजस्ता लागिरहेछन्, सपनाका कुरा धेरैबेर सम्भिmन सकिँदैन, मनमा अडिदैन । आँखा खुल्यो, अब ती कुराहरू माथि पर्दा लागिसके । मिठो सम्झेर बाँचेको कुनै पल भए पो याद आइरहन्थ्यो, सबै कुरा दिमागबाट डिलिट भइसके । पानीमा डुङ्गा चलाउँदाका जस्ता ती दिनहरूको डोब मानिसको कुनै कुनामा पनि अब जीवित छैनन् ।

वर्तमानमा यिनै भाइबहिनीहरूसँगको सङ्घर्षरत परिवार मात्र छ उसँग । बाआमाले पाखुरा बजारेर पठाएको खर्च फारोसित चलाउन पुगेकै छ, परेको बेला आफूले ट्युसन पढाएर काम चलाउँछे । सीमित खर्चमा लडिरहेकाछन् उनीहरू यो सानो पहाडी बजारमा, आ-आफनो भव्ािष्य निर्माणका खातिर । तैपनि निस्पिmक्री छ, अर्कालाई शोसेर, झुक्याएर कमाएको पैसा होइन, पसिना बगाएर कमाएकोे शुद्ध आर्जन हो ।

विद्याले स्नातक गरेपछि उनीहरू काठमाडौँ आए । ऊ बोर्डिङ स्कुलमा जागिर खोजिरहेकी छे, अरू भन्दा पढाउने कामैै सजिलो लाग्छ, अक्षरहरूसँगै खेल्न उसलाई खुबै मन पर्छ, साइन्स पढेको हुनाले ट्युसन पाउन पनि सजिलो छ ।

आउँदा दिनहरू कस्ता होलान भनेर ऊ कहिल्यै पीर गर्दिन । जसरी आज बित्यो, त्यसै गरी भोलि पनि बित्छ । भावी दिनहरूसँग डराउने भए त्यत्रो श्रीसम्पत्ति स्याहार्ने एक्लो छोरोलाई कहाँ यसै छाडिदिन्थी र ? मान्छे भएर बाँच्न उसलाई आफूले ठूलै मूल्य चुकाएजस्तो लाग्छ । त्यो बेला लहडले घर छोड्ने साहस गरी तर आज सोच्छे, डिभोर्स गर्न पनि आँट चाहिन्छ, सबैले यो आँट गर्न सक्दैनन् ।

समाजसँग लड्ने, सारा भनाइ र कुरा कटाइलाई सुन्ने धैर्य चाहिन्छ, नत्र मथिङ्गल रिङ्ग्याउने बचनवाणहरूले मुटु छियाछिया पार्छ । आफू भएर बाँच्न आइमाईलाई जहाँ गए पनि गाह्रै छ, बाँच्ने कला सिक्नुपर्छ, बाँच्न जान्न्ाु पर्छ, एउटा लक्ष्य लिएर जीउनु पर्छ, एउटा रहर साँच्नु पर्छ, त्यस्ता नाथे दःुखहरू आफैँ किनारा लाग्छन् । कुरा गरेर नथाक्नेहरू दिन, महिना र वर्षहरू बितेर जाँदा आफँै थाक्छन् र चुप लाग्छन् । बाआमाहरू अचेल कसैका कुरा सुन्दै सुन्दैनन्, बहिनीहरूलाई चाँडो बिहे गर्ने कर गर्दै गर्दैनन्, उनीहरू अब छोराछोरीले जे गर्छन् रामै्र गर्छन् भन्ने मान्यतामा पुगिसके ।

भाइलाई अघि लाएर गाउँबाट तानसेन झरेको दिन विद्यालाई हिजैजस्तो लाग्छ, उसैलाई साथी मानेर सहर आएकी हो, ऊ नभएको भए शायद बाबाले पठाउने निर्णय लिन्थे कि लिन्थेनन्, सानै भए पनि यो समाजमा देखावटी संरक्षकको काम त यसैले गरेको हो ।

पढ्दै, काम गर्दै, राजनीति सिक्दै उसले ठूलै फड्को मारिसकी । दृढ इच्छाशक्तिका कारण हरेक काम सजिलै पार लागिरहेछन् । आफ्नै गाउँमा पनि अचेल त उसको खुब मनितो हुन थालेको छ । अब त त्यो गाउँमा उसको आफ्नै पहिचान बनिसकेको छ । सहरमा आफूलाई चिनाउनु पर्दा ऊ जहिलै त्यो गाउँको नाम काढ्छे, जुन गाउँले उसलाई पीडा मात्र दियो, तिनै गाउँलेहरू आज उसमाथि गर्व गर्छन् ।

विद्याकोे काँध दह्रो हुँदैछ, एकपछि अर्को बोझ थपिदैंछ, थपिदै गइरहेछ, गाउँबाट एकएक गर्दै सबै बहिनी यतै सरिसके । कोही त कमाउने र सघाउने कुरा गर्छन् तर उनीहरूको पढाइ बिग्रला भनेर उसले कतै जागिर खान दिएकी छैन । आफूजस्तो दुःख गर्न पनि तयार छे, तर बहिनीहरूलाई असजिलो नपरोस् । जन्म मात्र नदिएको हो तर सबै कर्म उसैले चलाइदिई, उनीहरूमा निर्माण भएको निर्भिक र स्वतन्त्र स्वभाव उसैको छाप हो । राजनीतिमा सबैले उसैको बाटो पछ्याउँदै छन् । उसले खनेको बाटोमा उनीहरूलाई हिँड्न सजिलो भएको छ ।

विद्यार्थी, नेता, जागिरे र अभिभावक, उसले सबै थोक बन्नु परेको छ । उसलाई दिन छोटो लाग्छ, रात अलि लामो भइदिए हुन्थ्योजस्तो लाग्छ । दिउँसो त किताब समाउनै भ्याउन्न, पढ्ने भनेकै राति हो । जीउलाई एक छिन आराम दिन भ्याउँदिन, खानपान सबै अस्तव्यस्त छ ।

राजनीतिमा ऊ जति दौडनसक्थी, त्यति भ्याइरहेकी छैन्, जागिर र ट्युसनले उसलाई फनफनी रिङ्ग्याइरहेका छन् । कामले नै समय खाइदिँदा ऊ आफू भने तल झर्दैछे, उसका साथीहरू माथि जाँदैछन । विश्वविद्यालयको पढाइ सकेपछि त ऊ झनै व्यस्त जिन्दग्ाी बाँच्न थाली, बढीभन्दा बढी क्याम्पस र उच्चमाविहरूमा क्लास लिदैं ठिक्क छ, कताको राजनीति गर्नु ?

हेर्दाहेर्दै राजनीतिमा बहिनीहरूले पनि उसलाई उछिनिसके । डिग्री पूरा गरुन्जेल बहिनीहरू विद्यार्थीबाट नेता बनिसके । ऊ भने विद्यार्थी छँदै पाखा लाग्नु पर्‍यो । समयले विद्यालाई रुङ्गेर बसेन, भने जति समय दिन नसक्दा ऊ पछि पर्नु पर्‍यो, उसको समय कर्तब्यहरूमा बाँडियो, आफ्ना रहरहरू साँचेर उसले आफू मुन्तिरकाहरूलाई अगाडि बढाई ।

हरेक काममा समयको निकै महìव हुन्छ, राजनीतिमा त अझ बढ्ता । आफ्नो अमूल्य समय अन्यत्र खर्चिनु परे पनि उसलाई पछुतो छैन । आफ्नो ठाउँ भाइबहिनीहरूले लिएका छन्, ऊ यसैमा सन्तोष मान्छे । उसका भाइबहिनीहरू उसैलाई कुल्चेर माथिमाथि उक्लदैछन् । उनीहरू यो कुराको हेक्कासम्म राख्न चाहदैंनन् । एक दिन यिनीहरू सांसद मन्त्री बन्लान, कुनै काम मिलाइदिनु पर्‍यो भन्दै विद्या पछिपछि लाग्नुपर्ने दिन पो आउँछ कि ?

Ashesh Malla – Tathastu (Nepali Laghu Katha)

अशेष मल्ल – तथास्तु (लघु कथा)

रातको बाह्र बजेको थियो । कोठामा म थिए स्वास्नी थिई ।बिरामी र सोचिरहेको थिए अप्रेसनका लागि जुटाउनु पर्ने पाच लाख रुपिया कहाबाट ल्याउने ।एकाएक प्रकट भए भगवान् कोठामा । झस्किए । के भयो । के यो सत्य त हो । चिमोटे आफैलाई । रहेनछ यो कुनै सपना वा भ्रान्ति ।मुस्कुराउदै भने भगवानले, “ए । मनुवा के माग्छस् माग् ।”

“यो अप्रत्याशित क्षणमा म के मागूँ ”

“छिटो माग् ।” भने भगवानले ।

हड्बडिएँ शायद । के माग्ने ? बिल्डिङ, गाडी, पैसा ? सोचेँ “माग्छु पैसा ।” चाहिएको छ अप्रेसनका लागि, सुखी जीवनका लागि । तर कति माग्ने – दश लाख, पचास लाख, एक करोड, दश करोड –

“छिटो माग् समय सकिन लाग्यो ।” भगवान्ले घडी हेर्दै भने । एकै सासमा भने, “दश करोड रूपियाँ दिनुस् प्रभु ।” “तथास्तु ।” भगवान् बिलाए । एकाएक थुप्रिए करोडका नोटहरू । खुशीले उफ्रिएँ र उठाउन खोजेँ स्वास्नीलाई । क छोएको थिएँ स्वास्नीलाई, चिसो भइसकेकी थिई। नाडी छामे थिएन नाडी । थियो स्वास्नीको लास एकातिर । अर्कोतिर नोटका बिटाहरू थिए अनि थिए म बीचमा अवाक् ।

चिच्याएँ “प्रभु । मलाई स्वास्नीको जीवन दिनोस् ।” तर थिएनन् भगवान त्यहाँ ।