नेपाली कविता को बिशाल संग्रह
डा. माधव पोखरेल – म-नै ठेगानमा छैन
मन साबुनको फोको जस्तो छ; उडिहाल्दछ ।
रापले, सेपले थोरै छोयो कि फुटिहाल्दछ ।
छातीमा इन्द्रिनी पर्दा, अति नै चल्बलाउँछ ।
आँखा झिम्क्याउँदै चल्ने हावाले सल्बलाउँछ Continue reading “Madhav Prasad Pokhrel – Ma Nai Thegan Ma Chhaina”
दिंग्लाली कान्छो – मेरा गाउँलेहरु र लिस्नो
मेरो गाउँमा अन्धकारले छोपेकोबेला
जुनकिरीको उज्ज्यालोमा
मान्छेहरु हाँसेका हुन्छन
मनहरु दुखेका हुन्छन
मनहरु फुटेका हुन्छन
मनसंगै ओठहरु कामेका हुन्छन
र Continue reading “Dinglali Kanchho – Mero Gaunle Haru Ra Lisno”
जीवनका दिन सारा
जत्तिसुकै जाँच,
बालापनै मात्र हीरा
अरु काँचैकाँच !
रुनु, हाँस्नु, कराउनु
गाउनु र नाच्नु,
बेजोडको आनन्द हो
बालापन बाँच्नु !
ठूलो मान फल्ने रुख
होला सिंहासन,
शान्ति भने हुन्छ त्यहीं
जहाँ बालापन !
अनगिन्ती भए पनि
ढुकुटीमा धन,
सम्झी बस्छन्, बूढाबूढी
आफ्नै बालापन !
२०५९ वैशाख २२
म मानिस आफ्नो खुशीले जन्मेको होइन,
आफ्नो खुशीले मर्ने पनि होइन ।
यो ज्ञान कसलाई भएको हो साथी ?
यो संसार सपना हो,
जीवन पानीको फोका हो,
यहाँ कोही पनि आफ्ना छैनन्,
जो छन् तिमीजस्तै नै जन्मेका हुन् ।
तिमीजस्तै नै मर्ने हुन् ।
यो वैराग कसलाई भएको हो साथी ?
म सर्वसम्पन्न अर्थात् ईश्वर हुँ,
म भोगी हुँ,
म सिद्ध हुँ,
मजत्तिको अरु कोही छैन,
म मोज गर्छु ।
यस्तो मोहजाल, यस्तो प्रकारको अज्ञान
कसलाइृ भउको हो साथी ?
म मानिस न त आफ्नो खुशीले जन्मेको हुँ,
म आफ्नो खुशीले मर्ने हुं ।
यस्तो मोहजाल, यस्तो प्रकारको अज्ञान
कसलाई भएको हो साथी ?
कामी क्रोधीहरु आफ्नो मनोकामना
पूर्ण गनका लागि अन्यायपूर्वक
धन जम्मा गर्ने चेष्टा गर्छन्,
काम, क्रोध र लोभ यी तीन तमेद्वार हुन्,
यो होश कसलाई भएको हो साथी ?
म त न आफ्नो खुशीले आँखा खोल्ने हुँ,
न आफ्नो खुशीले आँखा चिम्लने हुँ, साथी !
यो होश कसलाई भएको हो साथी ?
धेरै दिनपछि चिया पसलमा
मनमिल्ने साथीहरूसँग आज भेटेँ
छुट्टिँदा उनीहरूबाट पाएको शान्ति
घरसम्म पुग्ने गाडी-भाडा तिर्दै सिद्दियो
र फेरि शान्तिविहिन दरिद्र भएँ ।
पुस्तकालयका तृपिटक पढेँ
पन्ना-पन्नामा Continue reading “Bikram Subba – Shanti Daridrata”
केशव आचार्य – अक्षरमा उनी
उनको रूप रङले
मोहित भएको होइन म
उनको वैँसमा पनि
आकर्षित भएको होइन म
तर उनले मलाई
मोहनी लगाएकी हुन्
मेरो जिन्दगीमा
उनी सुगन्धित फूल भएर मगमगाएकी छन्।
उनी मेरी जननी होइनन्
छोरी पनि होइनन्
प्रेमिका होइनन्
पत्नी पनि होइनन्
अर्थात्
उनी मेरो कुनै साइनो, सम्बन्धभित्र नै छैनन्
तथापि
मेरो आराधनामा उनै छिन्।
मेरो साधनामा उनै छिन्।।
हरपल हरक्षण
मेरो मन मस्तिष्कमा
उनी घुमिरहन्छिन्
सपनामा पनि
सुटुक्क आएर
मलाई चुमिरहन्छिन्।
मैले उनलाई
मेरो जीवनको
आरोह – अवरोह बताए पनि हुन्छ
नबताए पनि हुन्छ
उनीप्रतिको मेरो सम्पूर्ण समर्पण
जताए पनि हुन्छ
नजताए पनि हुन्छ।
उनलाई बोलीमा मह घोलेर
फकाए पनि केही फरक छैन
बिना आक्रोस ओकलेर
यता सार्दै उता सार्दै
सताए पनि केही फरक छैन
यद्यपि
मेरो सृजनाकी मूल उनै हुन्
मनमन्दिर चढाउने फूल उनै हुन्
उनलाई मैले
भावनाको रङहरूमा रङ्गाएर
घाम बनाए पनि ठीकै छ
जून बनाए पनि ठीकै छ
फलाम बनाए पनि ठीकै छ
सुन बनाए पनि ठीकै छ।
गीत गजलहरूमा घोलेर
मीठा सङ्गीतको धुन बनाए पनि ठीकै छ
उनी उज्यालो भएर
मेरो जीवनमा पोखिन्छिन् उसै गरी।
एउटा अनुपम दृश्य भएर
मेरो आँखामा ठोकिन्छिन् उसै गरी।
उनको आवेग नै
मुस्कान पो हो कि ?
उनको संवेग नै
मौनता हो कि ?
जति बुझ्न खोज्यो
त्यति नै नबुझिने जस्ती
तर जीवनलाई
सुन्दर र सार्थक बनाउन
जीवनभरी नै उनी मलाई चाहिनेजस्ती
त्यसैले त होला-
मेरो जीवनको हरेक बिहान
उनीबाटै सुरु हुन्छ
र
हरेक साँझ
उनीमै पुगेर बिलीन हुन्छ
उनको परिचय खुलेकै छ
र पनि म चिन्दिनँ
तर उनलाई म
चिनिनँ पनि भन्दिनँ
मेरो अध्ययन कक्षमा
सजाइएकी
उनी मेरी जीजिविषा हुन्
अर्थात्
उनी मेरी मोनालिसा हुन्।
सरिता तिवारी – बालुवामथिको देश
अचेल
अक्सर मेरा सपनाहरु पानीमा डुब्छन
म
पानीमाथि हाँसीरहंछु
बालि छैनन् खेतहरुमा
बालुवा छ
गाउँ बिरामी छ
शहर हरामी छ
आँखा बन्द छन्
कलम बन्द छ थुप्रै आँखाहरु Continue reading “Sarita Tiwari – Baluwa Mathi Ko Desh”
रुपेश राई – शताब्दी कैदी
बामे सर्दै खुट्टाले
उभिन खोज्दा बालकलाई,
आभास हुन्छ, चक्कर
लगाएका पृथ्वीले वरिपरि सूर्यका ।
जिज्ञासाले समयसँगै उभिएर
आधुनिक/उत्तर-आधुनिक्ताका
उपजहरू कैद गरेर आदिमताको बट्टाभित्र
तय गरेकोछ ‘एकजोटिक’ संसार ।
पढ़कन आँटेको छ, ऊ
फुट्न आँटेको छ । किनकि
उसले तय गरेको संसार
उसलाई त्यहीँ सर्बस्व छ । ठिक्क छ ।
यसैले त ‘निलो संसार’मा
आदिमता चियाउने गरेको छ
‘हरियो संसार’ नङ्ग्याएर ।
उसलाई त्यहाँ
ऐश…आराम छ,
यद्यपि संकुचित हुने गरेको छ
ऊ। अस्मिता कोत्र्याएर !
अब,
विश्व सोच्न स्कदैन ऊ
‘ख’बाट ‘भू’ सोच्न सक्दैन !
विज्ञानको खेलाउना/कम्प्यूटरको कैदी
माउस उसको प्राण !
वेबसाइट उसको आदिम्ता !!
कोमल श्रेष्ठ मल्ल – चिता खोज्नेछु
आफनै फोटो
आफैले हेरिनुमा
कूनै खेद छैन
के गर्नु ?
चाउरिएको अनुहार
अब लिपपोत गरेर
बसन्त स्वास फेरीदैन
किनकी,
म थाकी सकेछु
प्रयासका पाईलामा !
मुटुको दैलोहरु
आ-आफै बन्द हुदै जानु
र
धडकन मक्कीनुले
लाग्छ जीवन बरालीदै छ ।
शंखको नारा
मलामी जूलुस
बुर्कीको स्याबासी
कात्रोमा लुटपुटीएर
म निर्जीब लम्कीदै
चिता खोज्नेछु …..
बिप्लव प्रतिक – अग्निपथ
यो एउटा गोरेटो साँगुरो
धेरै पर पुगेपछि दोबाटाहरू भेटिनेछन्
अनि अझै पर, धेरै पर पुगेपछि मात्रै राजमार्ग भेटिनेछ
त्यहाँ पुग्नेहरूले खबर लिएर आएका
बाटो कति लामो छ भनेर ।
त्यो बाटो लड्खडाउने पाइलाहरूका निम्ति होइन
आगो र आँधीसँग डराउनेहरू यो बाटो हिँड्दैनन्
हिम्मत र लडाइँको बाटो हो यो
पाइलैपिच्छे यस बाटामा विचारको युद्ध भइरहन्छ विचारसँग
र तर्कको तर्कसँग
बूढो रूख त ढल्नु नै छ
या नदी सागरसँग मिल्नेछ ।
हिँड्दाहिँड्दै यस बाटामा तर्साउने कुरा पर्याप्त छन्
उल्टो दिशाबाट बहुलाजस्तै चिच्च्याउँदै मानिसहरू आउनेछन्
रोकेर सोधे तिनलाई
तिनले भन्नेछन् बाटो डरलाग्दो छ ।
तिमीलाई पनि डर लाग्न सक्नेछ
फर्किन पनि सक्छौ तिमी बीचैबाट
रगतमा लतपत कोही मर्नै आँटेका हुनेछन्
र कति त मरिसकेका हुनेछन्
कहाली लाग्न सक्छ तिमीलाई पनि पराजयको
त्यसबाहेक पुर्वाग्रहको तमाखु पिउँदै बसेका
छद्मभेषी भिखारीहरू तिमीलाई नै रुँगेर बसेका हुनेछन्
कुनै हतियार हुनेछैन तिमीसँग युद्ध गर्न
कुनै अस्त्र हुनेछैन तिमीसँग युद्ध जित्न
न सुस्ताउन गुलाफको फूलको सिरानी
न हरिया मैदान र नीला आकाश
केहीकेही हुनेछैनन्
आगो र आँधीबाहेक ।
हिम्मतको हतियारमा खिया पर्नु हुन्न
दृढ आकाङ्क्षाको ढाल प्वाल पर्नु हुन्न
मैदान जित्नु छ भने निहुरिनु हुन्न
पसल थापेर स्वाभिमानको व्यापार गर्नु हुन्न
हिम्मत र लडाइँको बाटो यो हो
पाइलैपिच्छे यस बाटामा विचारको युद्ध भइरहन्छ विचारसँग
अनि तर्कको तर्कसँग ।
त्यहाँ पुग्ने अर्काथरीले खबर लिएर आएका
बूढो रूख त ढल्ने नै छ
या नदी सागरसँग मिल्नेछ ।
नयाँसडक, १० डिसेम्बर १९८६
क.
यिन गिरिमा, हो
सभ्यताका नीला, गाढा, प्रकृत गढमा,
फरफर पताका, शाखा !
बल्लीहरुको दरबाजामा,
फूल छन् पहरा लाखाँ !
ख.
शीतलताको दरवार बनाई
वन–रानी,
वायु–पङ्खी अख–परीसँग,
सुन्छिन्,
सुन्दर बादल–कहानी !
ग.
वृन्दावनका मुरली सम्झी
दल नाच्छन् !
महेश खोलो, पाषाण तरङ्गी
ओर्लिरहन्छ, ओर्लिरहन्छ,
त्रिशूली, त्रिशूली बोलिरहन्छ, कुर्लिरहन्छ,
भेट्न सधैंभर, नअघाई,
उर्लिरहन्छ, उर्लिरहन्छ !
अगणित भेट र अविरल ध्वनिहरु,
प्यारका जोडी, युगयुग, तटमा,
साँच्छन् !
घ.
पर छन् ईँट, पर छन् चून !
बोधा, अन्धा !
रानीवन छन् अविकृत युगकी
मिरमिर कहानी सानी–
जसकी दिदी हुन् वृन्दा !
ङ.
होला कोही मिरमिर कहानी–
कसरी कुनै दिन क्वै नानी,
यस वनकी फूल, उटज फुलेकी,
भइन् जगतेकी रानी !
च.
यिनका दिल छन् ढुक्कुर, ढुक्कुर !
यिनका बोली, जुरेली !
भरखर बोली एक हाँगामा
एउटी प्यार–सुरीली !
छ.
यस खोलाका लहराभित्र
लाग्छन् चिचिल्ला मन–रसका !
प्रकृतिरानीको राज्य पवित्र !
शहर–उपल्ला यी स्तरमा छन्
चोखा कुसुमहरु दिल–खुशका !
झुठा हाम्रा व्यापारहरुकन
छन् झल्का !
ज.
ए खोला ! दे करले लेखी
सुन्दर एक शिलापत्र !
एक बटुवाको नागरिकताको
इच्छा एक विचित्र
कल्याण श्रेष्ठ – बस स्टॉप
सड़क छेउमा माग्ने जस्तो
असुहौदो कोट, थोत्रे टोपी र
पान, थुक लागेका मैला कमीजमा
दिनभरि, खुइलियेको जुत्ता मिलौँदै;
छातीभरी भिरेका तक्माहरु
बिज्ञापन, …… फिल्मका पोस्टरहरु….
बेलाबेलामा Continue reading “Kalyan Shrestha – Bus Stop”
जङ्गब चौहान – अप्रिल २
जून हाँस्न खोज्दा खोज्दै
कालो बादलले छेकियो
ताराहरु कतै थिएनन् आकाशमा
उपत्यका कालो कालो देखियो।
विद्रोहको आगोमाथि चढेर धुँवा
चारैतिर फैलिंदै थियो
बोकेर हावा रापिला आक्रोशहरु
चारैतिर Continue reading “Jangab Chauhan – April 2”
बिप्लव प्रतिक – तिमी र ममध्ये एक जना भ्रममा बाँचिरहेछ
मान्छे भन्छन्, म उन्मुक्त कहिल्यै हाँसिन रे
मान्छे भन्छन्, म सुखी कहिल्यै बाँचिन रे
सुख, मलाई त लाग्छ एउटा भ्रम हो
हाँसो, मलाई त लाग्छ एउटा थप Continue reading “Biplav Pratik – Timi Ra Ma Madhya Ek Jana Bhram Ma Banchirahechha”
युद्धप्रसाद मिश्र – लागे झलमल घाम
बल्ल दबेको वर्ग हृदयमा
लागे झलमल घाम
हलो कोदालो हँसिया चम्के
जागे कृषक तमाम
ध्वस्त गर्राई दिने उठ्यो प्रण
शोषकहरूका छलछाम
झुपडीहरूका महासंघ भो
गर्न घोर संग्राम
लुटपाटको Continue reading “Yuddha Prasad Mishra – Laage Jhalamala Gham”
घूनहरुको अधिनस्थ हुन्छ मकैवारी,
हूरिको वेगमा फूत्किन्छन् छानाहरु,
दौरा काटिन्छ मूसाको प्रत्येक चिच्याहटमा ।
त्यसपछि हुनहुनाउँदै बग्न थाल्छन् खोलाहरु-
भल बोकेर पाखोभरि प्यास र डोकोभरि सपनाहरुको
चाहको घूम्तीमा टेकेको तोक्मा,
तोक्माले थेगेको जिन्दगी जस्तो भारी,
भारीलाई मायालूको चोट सम्झेर खेपेको धनमान
स्मृतिमा रुझ्दै
विहान र बेलूकीको हूरि जस्तै
हात र मूख जोरिन नसकेको
छोरा छोरीका आँखाको रंग हुँदै बग्छन् ।
सँधै किनारा खोज्ने खुशीहरु
बियोगान्त प्रेमकथाको अस्पष्ट शीर्षक बनेर
अक्करे भिरको पाउमा थुप्रिएर
अन्त्य हुन्छन् ।
कुनैवेला निधारमा खोपेको
वाग्मति खोला र पूलको तस्विर
आज आफ्नै शवयात्राको अघि लाग्छ ।
अनिष्टको संकेत स्वरुप आस्था रित्तिन्छ पाईखाना जस्तै
अचानक कोलाज हराउँछ जिजिविषाको ।
क.
पङ्खमा फ्यार फ्यार, यात्रामा ग्वारग्वार बिहानी आकाशमा
बिउँझी चलेका पन्छी हामी हरहर बतासमा !
चुँचुँको स्पन्दन, चींचींको क्रन्दन हर्ष र अतासमा
यो वायुमण्डल गिरीको अर्को चढ्दछौं विश्वासमा
उज्यालो लेकको सुनौला मन्दिर भज्दछौ उच्छ्वासमा,
उक्लन्छौं कहिले, लच्कन्छौं कहिले पङ्खका प्रयासमा,
गलाको शङ्ख चामेर पङ्ख ज्योतिको उकासमा ।
ख.
सुन ए पन्छी ! नकराऊ चींचीं
आशाले उक्ल पङ्खलाई सींची,
बोल सधैं रे आशाका चूँचूँ,
ज्याति नभेटे राख रे छूँछूँ,
शिवजीले पिए गरलको भय,
संसार–मन्थनमा अँध्यारा गए,
कृष्णले अमृत–चुलीलाई दुहे,
चार दिशा नुहाई उज्याला भए,
सत्ययुगका कथा ऋषिले कहे,
यस्तो छ हुँदो, यस्तै छ हुने,
रात यौटा पिउँछ, प्रातः यौटा दुहुने
आजको बिहान उड्नु छ हाम्लाई उडानको विश्वासमा
शून्यको छाती चिरेर होहो ! ज्योतिको निकासमा
पङ्खमा फ्यारफ्यार, यात्रामा ग्वारग्वार बिहानी आकाशमा
बिउँझी चलेका पन्छी हामी हरहर बतासमा ।
ग.
बचेरालाई पङखको पत्यार
दिलाउन उठ्छौं पूर्वको उत्तर,
चुलीका भज्दै फिलिङ्गा सुन्दर,
संसारभन्दा माथिका मन्दिर, यस दिनका आकाशमा,
स्वर्ग र धरा गानाले डोर्न,
स्वर्गको आगो जातिलाई चोर्न
उडानको सीमा हिजोका फार्न बिउँझाउँदो बतासमा,
“कनिको भन्दा उपरको धावा
क्या मीठो हुन्छ,” भनेर “बाबा ।”
वेद पुराणहरुका दावा राख्नलाई विश्वासमा,
पङ्खको फरफर पङ्खलाई तान्छ,
उमार्ने पङ्ख ज्योतिको थान छ,
धर्मको यात्रामा मर्मको कान छ,
विजयैभित्र विजयको शान छ, फर्कन्नौं हताशमा ।
बादल च्यारच्यार, शून्यलाई घ्यारघ्यार उडानको मिठासमा,
कलाका वारी चुलबुली चाली ज्योतिको आभासमा,
फरफर फुँफुँ ज्योतिको बन्धन हृदय–आकाशमा,
कृष्णझैं हुँहुँ शङ्करझै पिऊँ पिऊँ गरल विनाशमा !
पिलाऊँ पहिलो कृष्णको सिर्को हिउँको प्रकाशमा,
उडानको ध्येय उडानै भनी उँचाइको उल्लासमा,
पङ्खमा फ्यारफ्यार, यात्रामा ग्वारग्वार बिहानी आकाशमा
बिउँझी चलेका पन्छी हामी हरहर बतासमा ।
स्वच्छ पत्र–पुष्प
देवता आजदेखि म आङ्खनो काँधमा आङ्खनो भार उठाउने छैन !
आजदेखि म आङ्खनो ढोकामा भिक्षा माग्न आउँदिनँ !
यो भारलाई तिम्रो चरणमा राखिदिन्छु, अनि बेफिक्री भएर विचरण
गर्छु,
चिन्ताग्रस्त झैँ Continue reading “Rabindra Nath Thakur – Swachchha Patra Pushpa”
अति प्रज्वलनशील
विचारहरूको प्याकेटजस्तो लागे पनि
काटिएका शिरहरू बिनागिँड दैडिरहेछन्
बुझिनसक्नुको मगज
चुपचाप कतै षडयन्त्रमा व्यस्त छ
जोर-टोडका भित्रबाट दु:खिया संसार हेर्दै
बसेकाछन् निसन्तान भाले-पोथी आँखाहरू ।
वताससँगै मिस्सिएर विरक्तलाग्दा सम्चार
फुर्लुङे-कानमा ठोक्किँदै भित्र पस्छन्
र मुटु फुटेर आमाको आँखाबाटै पहिरो झर्छन्
बहु-स्वाद फड्फडाउँने पुर्ख्यौली जिव्रो
दर्दनाक कथा वाचन गरेर थाकिसक्यो
अचेल ऊ, लाटो मृत्युको मुहानजस्तो अनुष्ठानबाट
ताजा रगतको पञ्चामृत चाट्न स्रापित छ
हाँसि नअघाउँने दन्त, ओँठ र स्वाशप्रस्वाशहरु
शिरकै भू-आकृतिमा
रैथाने आदिवासी र वातावरण हुन्
जसलाई रातभरि सकेट बमको त्रासमा कुहाएर
दिनभरि सुरक्षा-फौजको
असुरक्षित घाममा सुकाइन्छन्
शिर, सिंगो शरिरको नेता हो
जो सृष्टीमा सबैभन्दा पहिले टुसायो
र सबै मारिसकेपछि मात्र हार्नेछ यो शिर !
हाल यो शिर
हरेक युद्धभूमिदेखि विद्रोहका च्यासल चोकसम्म
देशको शिर उचो बनाउँने विशिष्ट संघर्षमा सामेल छ
जिउँदो-जाग्दो शिर मात्र सदा उचो रहन्छ
आफ्नै देशको शिरभन्दा उचो शिर
संसारमा कुनै शिर हुँदैन ।
भीष्म उप्रेती – प्रवाह कहिल्यै रोकेर रोकिएको छ ?
यतिखेर मेरो परिवेशमा
एउटा अनौठो किसिमको बास्ना पोखेर
बतास चलिहेको छ,
बास्ना यस्तो मादक छ कि
लठ्ठएिर उसको मादकतामा
उसलाई पछ्याउनेहरुको भीड लागेको छ,
यतिखेर मेरो सतहमा
एउटा चोटिलो प्रवाह-लहर बगिरहेको छ
प्रवाह-चेतनाको/भावनाको
प्रवाह-चाहनाको/उत्सर्गको
र चारैतिर एउटा धून प्रवाहित भएको छ
आकाशमा बादल लागेकै छ यद्यपि
आफ्ना गीतहरुमा सपना घोलेर
चराहरु वेग लिँदै उडेका छन्
संभावनाको भाका फलाकेर सानो नानी
भर्खरै घरभित्रबाट
सपना गोड्नलाई आँगनमा निस्केको छ,
यतिखेर/ठीक यही समयमा
तिमीहरु केही छौ मेरो परिवेशमा
र असंख्य चिन्ताका धर्सा कोरेर अनुहारमा
समयको बेगलाई कुँजो बनाउने सल्लाहमा छौ
जटा बाँधेको समुन्द्र स्वयं
छालहरुमा उठेको यो समयमा
तिमीहरु बाँसका स-साना डण्डीहरु तेर्स्याएर
प्रवाहलाई रोक्ने विचार गर्छौ
खिया लागेको पुरानो फलामको आश्रममा
प्रवाहलाई थुन्ने सपना देख्छौ,
मेरो कविता जो समय बनेर बोलेको छ
ठीक यही अवस्थामा
तिमीहरुको विक्षिप्ततामा हाँस्ने गर्छ
तिमीहरुको विवेकशून्यताको उपहास गर्छ
र एउटा प्रश्न तेर्स्याउँछ तिमीहरुलाई महाशय
कि प्रवाह कहिल्यै रोकेर रोकिएको छ ?
